موزه‌های مازندران رنگ خاک گرفته‌اند!

 خانه کلبادی‌ها در ساری، موزه تاریخ آمل، موزه بابل، موزه کندلوس نوشهر، موزه تاریخ طبیعی خشکه داران و تماشاگه خزر، نام‌هایی است که هرچند آشنا به نظر می‌رسد اما در غبار فراموشی و بی‌توجهی‌ها قرار گرفته است.

همواره در بیشتر ایام سال، استان مازندران هزاران گردشگر را در خود پذیرا می‌شود و در واقع جزء قطب‌های اصلی گردشگری کشور به شمار می‌رود اما متاسفانه باید گفت سهم موزه‌ها از این میزبانی بسیار ناچیز و کمرنگ است. نداشتن برنامه‌ای راهبردی و مدون و حتی نبود فضای مناسب در موزه‌ها منطبق با فعالیت‌های گردشگری، علایق و سلایق گردشگران از مهمترین مشکلات استان مازندران در امر گردشگری موزه‌هاست.

برای رشد گردشگری و افزایش شمار گردشگران چه در سطح داخلی و چه خارجی و به اقتضای آن رونق و شکوفایی اقتصاد منطقه از طریق این صنعت زیرساخت‌های متعددی باید مورد توجه قرار گیرد که یکی از آنها، استفاده از جایگاه موزه‌ها در این روند است.

فرانسه کشوری نام آشنا برای تمامی جهانیان است اما شاید بسیاری از مردم جهان، فرانسه را با موزه "لوور" بشناسند در حالی که در کشور ما موزه‌ها ناشناخته ترین میراث‌های فرهنگی به شمار می‌روند و حتی بسیاری از نهادها خود را بی نیاز از داشتن موزه می‌دانند.

در موزه‌های مازندران نمونه‌های بی نظیری از میراث‌های به جا مانده در قرون مختلف را دارا هستیم. به طور نمونه موزه تاریخ آمل دارای اشیای با ارزش تاریخی است که قدمت تعدادی از این آثار به بیش از 3000 تا 4000 سال قبل از میلاد مسیح و دوره‌های آهن می‌رسد. همچنین ویترین سکه‌های به جا مانده از دوره‌های هخامنشی، سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان و دوره‌های اسلامی تا صفوی و قاجار چشم هر بیننده‌ای را به خود جلب می کند.

منطقه طبیعی خشکه داران که در 100 متری دریا قرار دارد به عنوان تنها جنگل جلگه‌ای و بکر و از آخرین بازمانده‌های اکوسیستم‌های جنگلی شمال ایران شناخته می‌شود اما اینکه چرا نقش واقعی این موزه‌ها در صنعت گردشگری استان هنوز تببین نشده است و اغلب موزه‌های استان بیشتر جنبه تشریفاتی دارند سوالی است که هنوز جواب آن بی‌پاسخ مانده است.

مریم الطافی، دکترای ایران شناسی، مسئول موزه‌های استان مازندران در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه موزه‌ها می‌توانند به فرهنگ جذب گردشگر در کشور کمک کنند، افزود: نخست به تعریف موزه و جایگاه آن در طبقه‌بندی مقیاس موزه‌ها می‌پردازیم تا ببینیم جایگاه موزه‌های ما در سطح جهانی در کجا قرار دارد.

وی افزود: موزه مؤسسه‌ای ا‌ست دائمی و بدون هدف مادی که درهای آن به روی همگان باز است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می‌کند. هدف موزه‌ها، تحقیق در آثار و شواهد به‌جای ‌مانده از انسان و محیط زیست او، گردآوری آثار، حفظ و بهره‌وری معنوی و ایجاد ارتباط بین این آثار، به ویژه به نمایش گذاردن آنها به منظور بررسی و بهره معنوی است. براساس این تعریف موزه‌ها به موزه‌های محلی، منطقه‌ای، استانی و ملی تقسیم می‌شوند.

الطافی تصریح کرد: موزه محلی به موزه‌ای اطلاق می‌شود که محتوای آن و اکثر مخاطبان آن، یک محله (شهر، روستا، شهرستان و...) را در برمی‌گیرد. این موزه ها در مقیاس کوچک و اکثرا با زیربنای تقریبی کمتر از 5000 مترمربع ساخته می‌شوند. موزه منطقه‌ای به موزه‌ای اطلاق می‌شود که مخاطبان و محتوای آن فراتر از مرزهای استانی است و یک منطقه فرهنگی را در بر دارد. این موزه ها در مقیاس بزرگ و زیربنای بین 12000 تا 20 هزار مترمربع است. موزه استانی به موزه‌هایی اطلاق می‌شود که مخاطبان و محتوای آن محدود به مرزهای استانی است و یک استان را به لحاظ (مردم شناسی، باستان شناسی، هنر و...) را در بر می گیرد. این موزه‌ها زیربنای تقریبی 5000 تا 12000 مترمربع دارند.

وی با اشاره به اینکه موزه های ملی دارای مخاطبان، محتوا و مقیاسی فراگیرترند، یادآور شد: این موزه‌ها محدوده وسیعی از فرهنگ و تمدن مردم یک کشور را در بر می‌گیرند و با زیربنای بیش از 20 هزار متر مربع احداث می‌شوند. بر طبق این تعاریف و با نگاهی به موزه‌های استان در می‌یابیم بیشتر موزه‌های ما از نوع محلی‌اند و علاقه‌مندان به گردشگری موزه‌ها بیشتر به دنبال گردشگری در تاریخ باستان هستند ولی موزه‌های ما بیشتر از نوع مردم شناسی است.

الطافی بیان کرد: هرچند می‌توان با همین موزه‌های محلی گردشگر را به موزه‌ها کشاند اما موزه‌های غنی مازندران، متاسفانه به موازات موزه‌های بزرگ جهان شکل نگرفته‌ و رشد نکرده‌اند. اگر به این مشکل، برخوردار نبودن جامعه از فرهنگ موزه‌پذیری را نیز اضافه کنیم، متوجه می‌شویم که در حوزه نظام برنامه‌ریزی فرهنگی، با مشکلی جدی مواجه شده‌ایم.

مدیر موزه‌های استان مازندران خاطرنشان کرد: برای فرهنگ‌سازی در امر گردشگری موزه‌ها باید از مقاطع مختلف آموزشی، از مهدکودک تا دانشگاه را دعوت و به شکل مدون هدایت کنیم که از موزه‌ها بازدید کنند و البته این تورها قابل تعمیم به سایر اقشار جامعه مانند خبرنگاران و یا کارمندان نیز هستند.

الطافی گفت: هماهنگی با آژانس‌های خدمات گردشگری برای راه‌اندازی تورهای موزه گردی مخصوص مهمانان داخلی و خارجی، برپایی جشنواره‌ها، مسابقات و نمایشگاه های مخصوص کودکان در عمارت کلبادی و یا سایر موزه‌ها، حمایت از پایان نامه‌هایی که موضوع آنها مربوط به موزه است، تهیه بروشور و کتاب‌های دوزبانه، تهیه المان‌های موزه‌های مختلف به شکل زیور آلات برای فروش در فروشگاه‌های موزه‌ها، هماهنگی با صدا و سیما برای تهیه برنامه در ساختمان موزه‌ها به منظور آشنایی بیشتر مردم، برگزاری جشنواره‌های موسیقی و همایش‌های علمی در ساختمان موزه، برگزاری مسابقات ورزشی با حمایت موزه و میراث فرهنگی و برگزاری مراسم آئینی در موزه‌ها از دیگر اقدامات میراث فرهنگی برای باز شدن پای مردم به موزه‌هاست.

وی عنوان کرد: موزه‌ها، امن ترین مکان برای حفاظت آثار ملی هر قوم و ملتی است. موزه‌ها کلاس درسی برای همه اقشار جامعه بوده و هر بازدیدکننده‌ای می‌تواند از آن بهره ببرد. بازدید از موزه‌ها که بخشی از گردشگری فرهنگی به شمار می‌رود، می تواند دریچه های نوینی از شناخت، توسعه و پایداری را به سوی جوامع بگشاید. اعتقاد نداشتن به توان فرهنگی موزه‌ها، باعث رکود اقتصادی از طریق این حوزه می‌شود.

دکترای ایران شناسی اظهار کرد: امروزه به سبب زیرساخت‌های فناوری، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایجاد شده، پدیده گردشگری یک واقعیت اجتناب ناپذیر در رفتار و عمل انسان برای ارضای روح کنجکاو اوست. گردشگری فرهنگی به ویژه بازدید از موزه‌ها در ایران و در دیگر نقاط دنیا چه به صورت حقیقی و واقعی و چه به صورت مجازی، با انگیزه‌های مختلف، جزو ملزومات زندگی و شکل دهنده جریانی است که مرزهای ملی و بین المللی را درنوردیده و رویکردی فراتر از دولت و ملت خواهد داشت. همچنین این رده گردشگری به عنوان یکی از منابع درآمد و ایجاد اشتغال در سطح محلی می‌تواند رهیافتی برای توسعه اقتصادی باشد.

مسئولان صنعت گردشگری استان هنوز نتوانسته‌اند به اهمیت موزه‌ها در توسعه و رونق گردشگری و خلق تجربتی تازه و بدیع در حوزه میراث فرهنگی پی ببرند. نبود تبلیغات مناسب و کافی، ناشناخته بودن موزه‌ها و ریسک سرمایه‌گذاری در این بخش مهمترین موانعی است که بر سرراه جذب گردشگری موزه‌ها قراردارد.

تدوین طرح جامع گردشگری موزه‌ها، تبلیغات گسترده و صحیح، توسعه موزه‌ها برای اجرای طرح گردشگری و ارائه امکانات رفاهی در موزه‌ها، برپایی نمایشگاه‌ها و فستیوال‌های فرهنگی و صنایع دستی و لباس و غذاهای محلی در فضای موزه‌ها می‌تواند گامی بزرگ و اساسی برای بسط این صنعت عظیم در استان باشد.