آن‌ جا که زمین به آسمان می‌ رسد (+عکس)

دیجی کالا - شب فرا می‌رسد و ستاره‌ها یکی یکی در آسمان ظاهر می‌شوند. درحالی که همه‌ی مردم در حال خارج شدن از محل میراث طبیعی هستند، یک نفر با سه پایه‌ای که روی دوشش گذاشته برخلاف حرکت جمعیت وارد می‌شود. قرار است که او تمام شب را تنها بماند و عکاسی کند. عکس چشم‌انداز طبیعت به همراه منظره‌ی آسمان پرستاره‌ی شب. در تمام طول شب هیچ صدایی جز آواز جیرجیرک‌ها، زوزه‌ی چند سگ دوردست و البته تق تق شاتر دوربین شنیده نمی‌شود. عکاسانی که از منظره‌ی شب عکاسی می‌کنند چنین روزگاری دارند. آن‌ها به هنگام عکاسی، شب‌ها بیدارند، روزها می‌خوابند و در کل برعکس بیشتر مردم زندگی می‌کنند. با این حال نتیجه‌ی عکاسی در شب آن‌ها مناظر خیره کننده‌ای می‌شود که مردم در زندگی روزمره‌ به ندرت آن‌ها را می‌بینند. عکس‌های آن‌ها هرچند که در تاریکی مطلق گرفته شده، ولی منظره‌ای رو به کیهان را نشان می‌دهد. به قول یک ضرب المثل: «شب، جهانی را پنهان و عالمی را آشکار می‌کند.»
چنین عکس‌هایی را می‌توان در جاهای مختلفی مثل سایت‌ انجمن نشنال جئوگرافیک، مجله‌ی اسکای اند تلسکوپ، استرونومی یا پروژه‌ی توآن نایت دید. بابک امین تفرشی مدیر پروژه‌ی بین‌المللی «توآن» (TWAN) در گفتگویی با ما این‌طور اشاره کرد که هدف اصلی پروژه‌ی توآن آشنایی مردم با آسمان شب از یک کانال تازه است. نگاه تازه‌ای که در آن، آسمان بخشی از طبیعت و قابل حفاظت است. پروژه‌ی توآن می‌خواهد نشان دهد که آسمان مثل بقیه‌ی بخش‌های میراث طبیعی اهمیت دارد. امین تفرشی که برای عکاسی از آسمان شب به پنج قاره‌ی جهان و چهار گوشه‌ی دنیا سفر کرده می‌گوید: «هدف دیگر این است که به مردم بگوییم هیچ مرزی در آسمان نیست. مردمی که به آسمان نگاه می‌کنند شاید از نظر فرهنگی، جغرافیایی، سیاسی یا مذهبی با هم تفاوت داشته باشند. اما آسمان همه جا یکسان است و از این طریق بین مردم پیوند شکل می‌گیرد. پیام این کار می‌تواند یک مردم، یک آسمان باشد.»


بابک یادآوری معضل آلودگی نوری را از دیگر هدف‌های توآن می‌داند. اینکه چطور در شهرهایمان به صورت بی‌رویه از نورهایی استفاده می‌کنیم که منظره‌ی آسمان را از دید پنهان و مشکلات زیست‌محیطی ایجاد کرده‌ است. بعلاوه‌ی اینکه این کار منجر به هدردهی انرژی هم می‌شود. او می‌گوید علت دیگر فعالیت توآن، ایجاد نوعی پیوند بین هنر و علم است. این پیوند کمک می‌کند که مردم ارتباط تازه‌ای با نجوم برقرار کنند و به نوعی به علم وصل شوند. بنابراین عکس‌های این چنینی علاوه بر هنر، نوعی ترویج علم هم به حساب می‌آیند. بخش علمی هر عکس حاوی نوعی آموزش است. یعنی برای ژورنالیست‌ها و مدرسان پتانسیل آموزش علمی دارد.

عکاسی از منظره‌ی زمین با پس زمینه‌ی آسمان شب کار جدیدی نیست و پروژه‌ی توآن آن را اختراع نکرده است. امین تفرشی می‌گوید: «عکاسی زمین و آسمان در شب تاریخی طولانی دارد.» مثلا در گروه توآن عکاسی به نام «والی پاهولکا» (Wally Pacholka) یا عکاس فقیدی به نام «لیروی زیمرمن» (LeRoy Zimmerman) وجود دارند که از ۲۰ تا ۲۵ سال پیش از تولد بابک این نوع عکاسی را انجام می‌دادند. بنابراین گرچه خیلی از عکاسان نجومی در ایران و در خارج از ایران از این نوع عکاسی با نام سبک توآن یاد می‌کنند، ولی شاید این نام‌گذاری خیلی درست نباشد. هرچند که توآن از سال ۲۰۰۷، یعنی زمان تاسیس پروژه، این نوع عکاسی را مطرح کرده و ترویج داده است، ولی ریشه‌ی این نوع عکاسی را احتمالا می‌توان تا قرن نوزدهم دنبال کرد.

عکس‌هایی که در پروژه‌ی توآن گرفته می‌شوند و به نمایش در می‌آیند، تفاوت نسبتا زیادی با یکدیگر دارند. به گفته‌ی امین تفرشی، بعضی از عکس‌ها جنبه‌ی هنری بیشتری دارد، یعنی کاملا می‌توان آن‌ّها را عکس‌های آبسترکت‌ یا فاین آرت به حساب آورد. این درحالیست که بعضی عکس‌ها خیلی واقع‌گرایانه هستند و لحظه را ثبت می‌کنند. مثل لحظه‌ی خاصی که یک دنباله‌دار خیلی پرنور در آسمان ظاهر می‌شود و ممکن است دیگر در طول زندگی فرد تکرار نشود. در بخش دیگری از عکس‌ها، تکنیک عکاسی مهم است. اغلب این عکس‌ها در شرایط خیلی سخت محیط شب و حضور در طبیعت بکر گرفته می‌شوند. در شرایطی که نور محیط خیلی کم است و چشم،‌ چشم را نمی‌بیند. عکاس باید به کمک تکنیک و تجربه‌ی خودش با نورهای محیطی در شب کنار بیاید. ترکیب همه‌ی این‌ها، عکاسی منظره‌ی شب می‌شود. نام‌های دیگری مثل عکاسی نجومی با منظره هم می‌توان روی آن گذاشت. با این حال به گفته‌ی امین تفرشی این نام دقیقی نیست چرا که بعضی از عکس‌ها واقعا نجومی نیستند و از ستاره‌ها فقط برای دکوراسیون تصویر استفاده شده است. بنابراین بیشتر می‌توان نام عکاسی نجومی مناظر شب را روی آن‌ها گذاشت که گاهی اوقات هم نجومی به حساب می‌آیند. در نگاه علمی، عکس نجومی تصویری تلسکوپی و از نمای عمیق آسمان است. ولی عکس‌های منظره‌ی زمین و آسمان در شب، وقتی که هدفشان یک موضوع نجومی بوده و سوژه‌ی زمینی کمتر مدنظر قرار گرفته، می‌توانند نجومی باشند.


بابک امین تفرشی اضافه می‌کند که بخش دیگر این نوع عکاسی به مکان‌ها مربوط می‌شود. عکاس‌ها، جایی که مردم زیاد به آن سر می‌زنند را برای عکاسی شب بر‌می‌گزینند. برخی علاقمندند به خاطر ارتباط عمومی که این عکس‌ها برقرار می‌کنند به سراغ مکان‌های شناخته شده بروند. نقاطی که میراث جهانی یا نماد طبیعی و فرهنگی کشورهای مختلف هستند. همین موضوع برای توآن در سال جهانی نجوم (۲۰۰۹) باعث شد که با یونسکو و انجمن بین‌المللی نجوم ارتباط برقرار کند و به عنوان اولین پروژه‌ی ویژه‌ی سال جهانی نجوم معرفی شود.

برای همین بابک امین تفرشی و گروهش سعی می‌کنند مکان‌های میراث جهانی بیشتری را ثبت کنند. البته برای همه‌ی‌ عکاسان آسمان شب، چالش بزرگ این است که چگونه در شب به سراغ عکاسی از این مکان‌ها بروند چرا که اغلب آن‌ها مجوزهای خیلی خاص می‌خواهند. آن‌طور که امین تفرشی می‌گوید: «حتی در خود ایران برای اینکه بخواهید از تخت جمشید در شب عکس بگیرید مجوز ویژه می‌خواهید. بعد باید شب با نورهای امنیتی که در محیط است کنار بیایید. به هر صورت این چیزیست که در همه‌ی دنیا به آن برخورد می‌کنید.» مهم است که عکاس آسمان شب، زیر تاریک‌ترین و بکرترین آسمان‌ها برود. بدین ترتیب می‌تواند این منظره را خیلی باشکوه ثبت کند. برای همین مثلا عکاسان به کویر لوت، کوه‌های البرز، صحرای آتاکاما در شیلی، رشته کوه‌های هیمالیا یا پارک‌های ملی می‌روند. برعکس بعضی از عکاسان نجومی به دنبال ثبت آلودگی نوری در عکس‌هایشان هستند. بعضی‌ها هم مناظر شهری را با مناظر آسمان ترکیب می‌کنند.


در گروه توآن ۴۰ عکاس از ۲۵ کشور جهان فعالیت می‌کنند. البته عکاسان دیگر هم می‌توانند عکس‌هایشان را برای وب‌سایت توآن ارسال یا در مسابقه‌ی سالیانه‌ی آن شرکت کنند. توآن غیر انتفاعی است و آن ۴۰ عکاس، معمولا شغل خاص خودشان را دارند. مثلا برای نشنال جئوگرافیک عکاسی می‌کنند یا اصلا شغل‌های غیر مرتبط دارند. این گروه سالیانه در کشورهای مختلف دنیا کارگاه‌هایی آموزشی یا نمایشگاه‌هایی را برگزار می‌کند. از جمله در ایران که هر یک یا دو سال یک بار کارگاهی در شهر زنجان برگزار می‌شود و در آن مدرسان توآن که از عکاسان ثابت یا میهمان هستند، هرکدام تکنیک‌ها، روش‌ها یا ترفندهایی را برای انجام این نوع عکاسی به دیگران یاد می‌دهند. در ادامه می‌توانید تعدادی از تصاویر آسمان شب گروه توآن را ببینید.