به دنبال توافقنامه ژنو، ایران موظف بود که پنج اقدام عملی را صورت دهد. گزارش آخر آژانس بین‌المللی می‌گوید که ایران سه اقدام عملی را انجام داده است. یکی از دو اقدام عملی باقی‌مانده مربوط به بازدید از سایت نظامی پارچین است.

مذاکرات هسته‌ای ایران و غرب در شرایط حساسی به سر می‌برد. آنطور که از گزارش‌ها به دست می‌آید، اختلافات عمده بر سر سه موضوع است؛ اول: تعداد سانتریفیوژ‌ها، دوم: سایت نظامی پارچین، سوم: رفع تحریم‌ها.

به گزارش ایسنا، «مثلث‌آنلاین» با این مقدمه ادامه داد: از میان این سه محور عمده اختلاف، رفع تحریم‌ها به چانه‌زنی ایران و سازمان‌های بین‌المللی برمی‌گردد که البته به نظر می‌رسد هنوز وارد این مرحله نشده‌ایم. تعداد سانتریفیوژ‌ها و ١٩٠ هزار سو توان غنی‌سازی ایران هم‌اکنون (شهریور ٩٣) در نیویورک در حال رایزنی است اما یکی از گره‌های اصلی به مساله پارچین بازمی‌گردد. آیا غرب به اتهام‌زنی‌اش درباره پارچین ادامه می‌دهد و از طرفی ایران از بابت فعالیت‌های انجام‌شده در این مرکز خیالش آسوده است؟

پارچین کجاست؟

پارچین نام شهرک و منطقه‌ای است در جنوب شرقی شهر تهران که در شمال شرقی شهرستان پاکدشت قرار دارد. بخشی از تأسیسات هسته‌ای ایران در این شهرک قرار دارد. کارخانه‌های صنایع دفاع در پارچین از سال ۱۳۱۱ فعالیت داشته‌اند و امروزه حدود ۵۰۰ واحد مسکونی سازمانی و همچنین شهرک‌های اقماری دارد. بزرگراه پارچین که از شمال شرقی تهران آغاز می‌شود، از منطقه پارک‌های ملی خجیر و سرخه‌حصار می‌گذرد.

تمرکز صنایع مهم دفاعی کشور در این مجموعه به همراه نگهداری ذخایر موشکی و دیگر مهمات متعارف، این سایت را به یکی از تاسیسات قابل توجه دفاعی تبدیل کرده و غربی‌ها نیز آن را جزء تاسیسات راهبردی نظامی تلقی می‌کنند.

درخواست برای بازدید از پارچین

سابقه درخواست بازدید از سایت پارچین به سال 2003 (1384) بازمی‌گردد که شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ایران درخواست کرد تا از این سایت بازدید کند. دو نگاه در زمینه این درخواست وجود داشت؛ اول: نگاهی که معتقد بود این سایت به علت اهمیتش در مساله تولید جنگ‌افزار نظامی جزو مسائل امنیتی و راهبردی ایران تلقی می‌شود و نمی‌باید اجازه دسترسی و بازدید داده شود. دوم: نگاهی که معتقد بود این یک فرصت برای اثبات ادعاهایی است که غرب درباره برنامه هسته‌ای ایران مطرح می‌کند. به این ترتیب که ایران با اجازه بازدید بازرسان از این سایت نظامی، پوچ بودن ادعاهای غرب را اثبات خواهد کرد.

در آن تاریخ، نگاه دوم غلبه بیشتری پیدا کرد و در نهایت بازدید از پارچین را در توافق ویژه (مدالیته) قرار داد و محل‌هایی را که مورد اتهام قرار گرفته بود، در معرض دید بازرسان آژانس قرار داد و حتی اجازه نمونه‌برداری نیز از این مکان‌ها را صادر کرد. اما دیری نگذشت که آژانس با تغییر مدیریت دبیرخانه و روی کار آمدن آمانو به عنوان مدیرکل جدید، اتهامات در مورد پارچین را تجدید کرد. آمانو معتقد بود که مدالیته مورد توافق مربوط به دوران البرادعی بوده و اکنون قابل قبول نیست. به همین منظور در اواخر سال ٩٠ بحث‌ها درباره پارچین بار دیگر آغاز و از ایران درخواست شد که بار دیگر اجازه دسترسی به این سایت داده شود.

ادعای جدید درباره پارچین

دوم اسفند 90 در حالی که مذاکرات میان ایران و غرب در وین به سرپرستی سعید جلیلی دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی ادامه داشت، ادعای جدیدی درباره سایت پارچین مطرح شد و یوکیو آمانو با انتشار بیانیه‌ای از ایران به خاطر عدم اجازه دسترسی به این سایت انتقاد کرد.

هرمن ناکارتس معاون وی هم که سرپرستی هیئت مذاکره‌کننده با ایران را برعهده داشت، همان روز در وین به خبرنگاران گفت: ایران یکی از مهم‌ترین درخواست‌های آژانس را که بازدید از پارچین بوده، نپذیرفته است.

این درخواست به دنبال ارائه گزارش فصلی آژانس در اسفندماه ٩٠ صورت گرفت.

آژانس در بند ٤١ این گزارش ادعای جدید خود را اینگونه مطرح کرده بود: پارچین. همانطور که در ضمیمه گزارش نوامبر 2011 مدیر کل ارائه شده، اطلاعاتی که توسط کشورهای عضو برای آژانس فراهم شده، نشان می‌دهد که ایران مخزن بزرگ مهار انفجار ساخته تا از آن برای آزمایشان هیدرودینامیکی استفاده کند. اطلاعات نشان می‌دهد که این مخزن در سال 2000 در سایت پارچین نصب شده است. مکان این مخزن در مارس 2011 شناسایی شده است و آژانس به ایران درباره مکان این مخزن در ژانویه 2012 اطلاع داده است.

ادعای شست‌وشو در بخشی از تاسیسات پارچین

آژانس بین‌المللی انژری اتمی در بند ٤٢ گزارش خود به تصاویر ماهواره‌ای و زمان آن اشاره کرده و می‌نویسد: تصاویر ماهواره‌ای در اختیار آژانس مربوط به دوره فوریه 2005 تا ژانویه 2012 هیچ‌گونه فعالیت معناداری در ساختمان در برگیرنده مخزن را نشان نمی‌دهند. به هر حال، از زمان درخواست اولیه آژانس برای دسترسی به این مکان، تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهند که فعالیت‌های گسترده و تغییرات ناشی از این فعالیت‌ها، در مکان مزبور رخ داده است. تعدادی از تصاویر ماهواره‌ای از محل مزبور، از تاریخ فوریه 2012 این موارد را به نمایش می‌گذارند: خروج مقادیر زیادی مایعات از ساختمان محل نگهداری مخزن، خروج لوازم خارجی از ساختمان مزبور و وجود وسایط نقلیه سبک و سنگین در محل. تصاویر ماهواره‌ای، همچون تصویر ماه مه 2012 نشان می‌دهند که پنج ساختمان یا سازه دیگر در این محل تخریب شده‌اند و خطوط انتقال انرژی، حصارها و راه‌های ارتباطی همگی از بین رفته‌اند. در یک فضای بزرگ و در اطراف محل مزبور، خاک‌برداری انجام شده است و مسیرهای خاکی جدیدی ایجاد شده‌اند. تصاویر ماهواره‌ای اوت 2012 نشان می‌دهند که ساختمان محل نگهداری مخزن، استتار شده است. در سایه این فعالیت‌های گسترده، توانایی آژانس برای تایید اطلاعات مربوط به نگرانی‌های آن کاهش یافته و هرگاه آژانس بتواند به محل مزبور دسترسی یابد، دیگر توان گذشته را برای تطبیق موثر اطلاعات نخواهد داشت.

اما در مقابل، ایران در نامه‌ای که در تاریخ ٢٩ آگوست ٢٠١٢ به آژانس ارسال کرده، ادعاهای آژانس در این‌باره را «بی‌اساس» خوانده بود.

از این مرحله به بعد، پارچین به مهم‌ترین موضوع تبدیل شد. اگر تا پیش از آن آژانس سعی می‌کرد تا با حدسیات درباره فعالیت این سایت نظامی اتهام‌زنی کند، این بار با انتشار تصاویر ماهواره‌ای تلاش می‌کرد تا بر افکار عمومی جهان و ایران‌هراسی دامن بزند. این خط از سوی رسانه‌های خارجی به شدت پیگیری می‌شد.

واکنش ایران: فعلا اجازه دسترسی نمی‌دهیم

در مقابل اما ایران اعلام کرد که اجازه بازدید از سایت پارچین داده نمی‌شود. سلطانیه نماینده وقت ایران در آژانس نیز شرط دسترسی آژانس به پارچین را انجام یک توافق دانست و گفت: ایران بر اساس حسن نیت به آژانس اجازه دسترسی به سایت نظامی خود را می‌دهد اما این دسترسی تا زمانی که مدالیته و چارچوب مذاکرات نهایی نشود، اجرایی نخواهد شد.

وی در ادامه به ممانعت از دسترسی آژانس به سایت نظامی پارچین اشاره کرد و گفت: سایت‌های نظامی یا مواردی که در این ادعاها آمده در مورد موشک و غیره، به هیچ‌وجه مطابق با وظایف آژانس نیست اما چون ما کاملا درباره عملکرد خود مطمئن هستیم و می‌دانیم که هیچ نوع فعالیتی که آنها می‌گویند نداریم و همه اینها کذب محض است، آماده شدیم که با اینها گفت‌وگو کنیم.

ادعای خنده‌دار آژانس

سلطانیه همچنین به مورد مهمی در زمینه ادعای جدید اشاره کرد و براساس‌ آن این ادعا را خنده‌دار توصیف کرد: این اظهارنظر به لحاظ فنی خنده‌دار است. اولا ما می‌دانیم که ماهواره‌های آمریکایی دائما در حال تصویربرداری از پارچین هستند و هرگونه تغییری را رصد می‌کنند و ثانیا فعالیت هسته‌ای به گونه‌ای است که نمونه ذرات آن تا ده‌ها سال باقی می‌ماند و به هیچ‌وجه قابل محو کردن نیست.

این مساله‌ای بود که بسیاری از کارشناسان مسائل نظامی نیز روی آن انگشت تاکید گذاشته بودند. این ادعا بار دیگر در شهریور ٩١ نیز تکرار شد. این بار موسسه علوم و امنیت ملی آمریکا در آستانه انتشار گزارش جدید و فصلی آژانس، ادعاهای گذشته درباره پارچین را تکرار کرد.

طبق ادعای این گزارش، تصاویر جدید که به ۱۵ آگوست مربوط می‌شوند، نشان می‌دهد که فعالیت‌های مشکوکی در دو ساختمان صورت گرفته است؛ یکی در ساختمانی که مظنون به انجام آزمایشات انفجاری برای تولید تسلیحات هسته‌ای است و دیگری در ساختمان شمالی که احتمالا در آن نیز فعالیت‌های مشکوک انجام می‌شود.

این موسسه آمریکایی با بیان اینکه «تصاویر جدید پارچه‌های صورتی‌رنگی را بر فراز این دو ساختمان نشان می‌دهد»، به نقل از منابع دیپلماتیک آورده بود: ساختمان‌هایی که ظاهرا محل نگهداری مواد منفجره هستند، با داربست و پارچه‌های عایق پوشانده‌ شده‌اند تا هر نوع فعالیت یا پاکسازی در آنها را از دوربین‌های ماهواره‌ها پنهان کنند.

موسسه علوم و امنیت بین‌المللی در گزارش خود افزوده بود:‌ در قیاس با تصاویر ماهواره‌ای پیشین این ساختمان، اندازه ساختمانی که اکنون پوشیده شده، به‌ویژه از لحاظ ارتفاع، به طور مشهودی افزایش یافته. این موسسه پس از رایزنی با کارشناسان خود به این نتیجه رسیده که در زیر این پوشش پارچه‌ای، داربست قرار دارد که منجر به افزایش سایز آن شده است.

در این گزارش همچنین آمده بود:‌ ظاهرا فعالیت‌های مشابهی نیز در ساختمان شمالی سایت پارچین در حال انجام است. در حال حاضر تنها بخشی از سقف این ساختمان با پارچه صورتی‌رنگ پوشیده شده، هر چند پارچه‌ای با رنگ مشابه نیز در زمین کنار ساختمان دیده می‌شود که نشان می‌دهد این ساختمان نیز به زودی پوشیده می‌شود.

این موسسه آمریکایی مدعی شده بود که هدف از پوشاندن این ساختمان‌ها می‌تواند پنهان کردن فعالیت‌های پاکسازی بیشتر در آنها از ماهواره‌ها یا تخریب آنها باشد. این در حالی بود که طبق گفته کارشناسان امکان پاکسازی در مسائل هسته‌ای غیرممکن است. آنها معتقد بودند که در صورت انجام آزمایش هسته‌ای در پارچین امکان این وجود ندارد که ایران بتواند اثرات آن را پاکسازی کند.

استفان فوگت (Stephan Vogt) که ریاست آزمایشگاه نمونه زیست‌محیطی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را برعهده دارد همان تاریخ گفته بود: ذرات مشخص اورانیوم را نمی‌توان به طور کامل از تاسیساتی که در آن از اورانیوم استفاده شده است جا به جا کرد.

وی گفت: نمی‌توان با پاکسازی از شر این مواد خلاص شد. نمی‌توان این مواد را به اندازه‌ای رقیق و ضعیف کرد که ما نتوانیم از آنها نمونه‌برداری کنیم. این اتفاق (بازرسی و نمونه‌برداری از تاسیسات پارچین) می‌افتد اما زمان آن مشخص نیست.

با این حال، آمانو همچنان بر این موضوع تاکید داشت که گزارش آژانس در مورد پارچین درست است.

آمانو: ممکن است در پارچین چیزی پیدا نکنیم

ادعای جدید آمانو و آژانس در مورد پارچین خردادماه ٩٢ منتشر شد. براساس یک طرح کلی و مدل مذاکره‌ای که در زمان دولت گذشته پیگیری می‌شد، ایران دسترسی آژانس به تاسیسات هسته‌ای را محدود کرد. همچنین ایران به آژانس اجازه نداد تا از پارچین بازرسی کند. آژانس همچنان بر فعالیت در پاکسازی تاکید داشت و کارشناسان معتقد بودند که امکان اینکه ایران بتواند این آثار را پاکسازی کند در حد صفر است.

با این حال، آمانو در خرداد ٩٢ و در آخرین روزهای منتهی به انتخابات ریاست جمهوری ٩٢ در تهران درباره پارچین مدعی شد: حتی اگر بازرسان آژآنس اجازه دسترسی به پارچین را پیدا کنند، ممکن است چیزی در آن نیابند.

یک دیپلمات ژاپنی نیز در این‌باره گفت: راستش را بخواهید مدتی است داریم دور خودمان می‌چرخیم.

آمانو ادامه داد: فعالیت‌های وسیع ایران شامل خاکبرداری و آسفالت کردن این مرکز به این معناست که بازرسان حتی اگر ایران اجازه بازدید به آنها بدهد دست خالی بازخواهند گشت.

آمانو گفت: شاید دیگر نتوان چیزی یافت. وی در عین حال افزود: آژانس هنوز هم خواهان رفتن به این مرکز است. (١٥ خرداد ٩٢، ایران هسته‌ای)

آخرین ادعا درباره پارچین

آژانس همچنان خواستار بازدید از پارچین است و در گزارشات فصلی خود به این موضوع اشاره می‌کند. در آخرین گزارش که در تاریخ ١٤ شهریور ٩٣ منتشر شد در بند 67 گزارش آژانس آمده است: از زمان گزارش قبلی مدیرکل، آژانس از طریق تصاویر ماهواره‌ای در محل مشخصی از پارچین فعالیت‌های ساختمانی در حال اجرا را مشاهده کرده که نشان‌دهنده برداشتن / جایگزین کردن یا بازسازی سازه‌های دیوار خارجی دو ساختمان اصلی سایت است. در یکی از این ساختمان‌ها سقف آن برداشته و جایگزین شده است. شواهدی از انباشت‌های مواد، پس‌مانده‌ها و تجهیزات نشان می‌دهد که احتمالا فعالیت‌های ساختمانی به دو ساختمان دیگر سایت گسترش پیدا کرده است. این فعالیت‌ها به احتمال زیاد توانایی آژانس برای اجرای یک راستی‌آزمایی موثر را تضعیف کرده است. مهم است که ایران جواب سوالات آژانس را ارائه کرده و اجازه دسترسی به مکان‌های مشخص مورد سوال را صادر کند.

با این حال، ایران همچنان اجازه دسترسی بازرسان به این سایت نظامی را نمی‌دهد. بسیاری از کارشناسان معتقدند که ایران اساسا نباید اجازه بازدید به آژانس را بدهد. بار دیگر دوگانه‌ای که در ابتدای درخواست آژانس برای بازدید از پارچین مطرح شده بود، خودنمایی می‌کند؛ عدم دسترسی به خاطر مسائل امنیتی و یا اجازه دسترسی و اثبات پوچ بودن ادعاهای غرب.

این دو راهی بار دیگر خودنمایی می‌کند. در آخرین تحولات و پس از گزارش اخیر آژانس که می‌گفت ایران دو اقدام عملی از ٥ اقدام متعهدشده‌اش را انجام نداده، حسین دهقان وزیر دفاع کشورمان گفت که اجازه بازرسی از این سایت نظامی به آژانس داده نمی‌شود.

می‌توان مطمئن بود که ایران خیالش از بابت صلح‌آمیز بودن فعالیت هسته‌ای‌ راحت است اما قصد دارد تا دسترسی آژانس به این سایت نظامی را به عنوان برگ آخر در مقابل بهانه‌های غرب تا زمانی که اختلافات حل نشده است، حفظ کند. این امکان وجود دارد که غرب با رفع این اتهام به دنبال بهانه‌های دیگر باشد.

این اقدام ایران کاملا درست و سنجیده است، چراکه در صورت عدم حصول توافق ایران درب یکی از مهم‌ترین مراکز خود را به روی بازرسان آژانس (که اتفاقا شائبه جاسوسی نیز در میان آنها مطرح است) را بسته نگه داشته و از طرف دیگر در صورت پیشرفت و حل مسائل دیگر می‌توان از این موضوع به عنوان نقطه پایانی بر ادعاهای پوچ غرب استفاده کند.