شهرستان ماکو در انتهای شمال غربی ایران – در مرز ترکیه و جمهوری آذربایجان- قرار دارد. این شهرستان از شمال به رود ” قره سو” و کشور ترکیه، از شرق به رود “ارس” جمهوری آذربایجان، از جنوب به شهرستان خوی و از غرب به کشور ترکیه محدود است.

جوان پرس - براساس آخرین تقسیمات کشوری استان آذربایجان غربی دارای ۱۷ شهرستان ، ۴۲ بخش و همچنین ۱۰۳۲ دهستان و مرکز آن شهرستان ارومیه است.

ارومیه

شهرستان ارومیه در جلگه ای در کنار دریاچه لاجوردی ارومیه قرار دارد. این شهرستان از شمال به شهرستان سلماس، از جنوب به شهرستان نقده، از شرق به دریاچه ارومیه و از غرب به مرز ترکیه محدود است. کرانه غربی دریاچه ارومیه را در قدیم ” گیلزان” می نامیدند. گروهی معتقدند که نام باستانی این شهر و دریاچه آن "چی چیست” و "چی چستا” است. سریانیان آن راه ” اورمیا”، ارمنی ها "اورمی”، اعراب "ارمیه” و ایرانیان "ارومی” نوشته اند.

این شهرستان با ۵۲۹۸ کیلومتر مربع مساحت و دارای پنج بخش به نام های "سیلوانه”، "صومای برادوست”، ” انزل”، ” نازلو” و ” مرکزی ” و سه شهر است.

مراکز دیدنی: مسجد جامع ارومیه، مسجدسردار، مسجد مناره، مسجد اعظم ارومیه، امامزاده برکشلوی ارومیه، زیارتگاه عرب باغی، زیارتگاه مهدی القدم، بقعه دیزج تکیه، امامزاده قریب حسن، سه گنبد، کلیسای ننه مریم، کلیسایمارگیوکیس، کلیسای آشوری مادت خنه، کلیسای ماردانیال، کلیسای آشوری مار صبر شیوع، کلیسای موانا، کلیسای مارتوما، کلیسای پطور سوپولیس، کلیسای قره باغ، کلیسای سیر ارومیه، کلیسای شرق آشوری، کلسیای کلیمیان، مدرسه هدایت، مدرسه بیست و دو بهمن، خانه انصاری، ساختمان شهربانی، ساختمان ستاد لشگر، شهرداری ارومیه، یخچال دو قوز پله (نه پله)، پل باراندوز چای، پل چنقرانلوی ارومیه، بازار سنتی ارومیه، قلعه تاریخی بردوک، قلعه اسماعیل آقا، قلعه تاریخی دم دم، مقبره تاریخی روستای تم تمه، مقبره روستای خانقاه، مقبره صخره ای قارلی دام، غار هارون و مارون، غار میر داوود، غار تم تمه، تپه باستانی گوی تپه، تپه باستانی کرد لرتپه تاریخی موانا، موزه تاریخ طبیعی ارومیه، موزه آثار تاریخی ارومیه، دریاچه ارومیه سنگ مشت عثمان در داخل دریاچه ارومیه و …

اشنویه

شهرستان اشنویه از شمال به شهرستان ارومیه، از جنوب به شهرستان پیرانشهر، از شرق به شهرستان نقده و از غرب با دو کشور ترکیه و عراق همسایه است و به همین دلیل دارای اهمیت نظامی و استراتژیکی ویژه ای است. شهرستان اشنویه منطقه ای کوهستانی و جلگه ای است. این شهرستان دارای دو بخش "مرکزی” و "نالوس” است.
مراکز دیدنی: مرقد شیخ عبدالعزیز، کتیبه معروف کله شین (موجود در موزه ارومیه)، تپه مورا، کرد چوپکا تپه کوچک، دژ قلاتگاه، قبور سلاطین سیتی سکایی، آرامگاه تومولوس سه گردان، کتیبه عین الروم و …

بوکان

بوکان بر سر راه میاندوآب به سقز واقع شده است و در جنوب استان آذربایجان غربی قرار دارد. این شهرستان از شمال با شهرستان میاندوآب، از شرق با شهرستان شاهین دژ، از غرب با شهرستان مهاباد، از جنوب با استان کردستان و از جنوب غربی شهرستان سر دشت همسایه است.
نزدیک ترین شهر به آن سقز است که در فاصله سی و پنج کیلومتری بوکان قرار دارد. بوکان حد فاصل دو استان آذربایجان غربی و کردستان است. رودخانه معروف سیمینه رود از آن می گذرد. این شهرستان دارای دو بخش "سیمینه” و "مرکزی ” و یک شهر است و تا مرکز استان دویست و بیست و شش کیلومتر فاصله دارد.
مراکز دیدنی: تپه سه گردان در روستای قالایچی، استخر بوکان، مسجد جامع بوکان، مسجد جامع حمامیان، قلعه سردار، قلعه قره کند، سد قدیمی قورمیش، گنبدسردار، کور خانه، قلعه داش کن کسن و…

پیرانشهر

این شهرستان از شمال به شهرستان نقده، از جنوب به شهرستان سردشت، از شرق به شهرستان مهاباد و از غرب به مرز عراق محدود است. شهرستان پیرانشهر دارای ۲۱۷۸ کیلومتر مربع مساحت، دو بخش و یک شهر است. این شهرستان با مرکز استان صد و چهل و شش کیلومتر فاصله دارد.
آب و هوای شهرستان پیرانشهر سردسیری است. پیرانشهر به دلیل عواملی چون موقعیت نظامی، موقعیت ارتباطی (این شهرستان درمسیر راه های اشنویه به سردشت و نقده به سردشت واقع است و از طریق تمرچین در غرب به عراق مربوط می شود) و موفقیت اقتصادی (علاوه بر دامپروری و کشاورزی دارای کارخانه قند نیز است) حایز اهمیت است.
مراکز دیدنی: تپه قلات شین آباد، تپه قلات موت آباد، تپه قلات جلدیان، تپه کرد مرقد و …

تکاب

این شهرستان از شمال با استان آذربایجان شرقی، از شرق با استان زنجان، از جنوب با استان کردستان و از غرب با شهرستان شاهین دژ و میاندوآب همسایه است.

مساحت این شهرستان ۲۱۸۶ کیلومتر مربع و شامل دو بخش و یک شهر است. این شهرستان تا مرکز استان سیصد و یازده کیلومتر فاصله دارد. از تولیدات مهم این شهرستان فرش معروف "افشار” است.

مراکز دیدنی: تخت سلیمان، سنگ اژدها، کوه میان تهی (زندان سلیمان)، تخت بلقیس، چشمه های آب گرم، چمن متحرک بدرلو، پل ساروق، تپه باستانی تخ تخ، دژسارو قورقان، کلیسای قیزجه، چهار طاقی ساسانی، بقعه ایوب انصاری، غارغیب آباد، غار کهریز، یخچال قدیمی اوغول بیگ، تأسیسات آبی سنگر و …

چالدران

شهرستان چالدران در شمال غربی ایران و بین شهرستان های خوی در جنوب و ماکو در شمال قرار دارد. این شهرستان از غرب به کشور ترکیه محدود است و صد و پنجاه کیلومتر مرز مشترک با آن دارد.

آب و هوای آن معتدل کوهستانی و دارای تابستان های خنک و زمستان های سرد است. این شهرستان با شصت هزار نفر جمعیت دارای دو بخش به نام های "مرکزی” و "زردشت” است و تا مرکزاستان دویست و بیست و چهار کیلومتر فاصله دارد.

مراکز دیدنی: قره کلیسا (کلیسای طاطائوس)، مقبره سید صدرالدین وزیر شاه اسماعیل صفوی، آرامگاه شهدای جنگ چالدران با عثمانی ها، مقبره یا سکونت گاه صخره ای فرهاد و شیرین، کلیسای مریم مقدس ، کلیسای زور زور، چشمه معدنی شگفتی و..

خوی

شهرستان خوی در شمال غربی ایران در دشتی نسبتاً وسیع دارد و از شمال به ماکو، از شرق به مرند، از جنوب به سلماس و از مغرب به کشور ترکیه منتهی می شود. این شهرستان ۵۴۶۱ کیلومتر مربع مساحت دارد و دارای پنج بخش و سه شهر به نام های خوی، قره ضیاالدین، فیرورق و دوازده دهستان است. مجموع روستاهای تابعه خوی سیصد و هفت روستا است. آب و هوای این شهرستان به علت وجود کوه های حصار مانند که مانع نفوذ بادهای سرد زمستانی است، در زمستان نسبت به شهرهای تبریز و ارومیه گرم تر است. ولی در تابستان بادهای گرم سبب گرمی هوای این شهر می شود.

مراکز دیدنی: مسجد مطلب خان، مسجد سیدالشهدا، مسجد حاج بابا، مسجد شیخ، مسجد سایل، مسجد ملاحسن، امامزاده سید بهلول مقبره سید یعقوب، مقبره سید التاج الدین خوبی، بقعه هفت برادران ربط، مسجد چورس، مناره شمس تبریزی، دروازه سنگی خوی، بازار سنتی خوی، پل خاتون، پل قطور، پل کسیان، کلیسای سورپ سرگیس، کلیسای مهلذان، کلیسای قریس، کلیسای قدیمی محله یدیلر، دژاورارتوبی بسطام، بقعه ذهبیه خوی، خانه کبیری، موزه خوی، قلعه کوراوغلی، گور دخمه چیرکندی، حمام قدیمی قره ضیاالدین، یخچال چورس، قلعه بلورآباد قره ضیاالدین، کاروانسرای خان،مسجد داش آغلیان، مسجد خان، کلیسای فنای خوی، آرامگاه میریعقوب، آرامگاه آقا میرهادی، کاروانسرای میرزا هاشم، حمام ایل، حمام محمد بیگ، ساختمان دبیرستان حکیمیه، ساختمان شهرداری، جاده معروف ابریشم، پارک فیرورق، کاروانسرای شاه عباسی جاده قطور و…

سردشت
شهرستان سردشت در منتهی الیه جنوب غربی آذربایجان غربی قرار دارد. این شهرستان از شمال به شهرستان پیرانشهر، از جنوب به استان کردستان، از شرق به شهرستان مهاباد و استان کردستان و از غرب به مرز ایران و عراق محدود است.

این شهرستان دارای ۱۴۰۶ کیلومتر مربع مساحت، دو بخش و یک شهر است. فاصله این شهرستان تا مرکز استان دویست و چهل و چهار کیلومتر فاصله دارد.

مراکز دیدنی: آبشار شلماش، چشمه گراوان، پل قلاتاسیان، قلعه ربط، حمام قدیمی، تپه ربط و…

سلماس

شهرستان سلماس در شمال غربی ایران و در مرز ایران و ترکیه قرار دارد. این شهرستان از شمال به شهرستان خوی، از جنوب به شهرستان ارومیه، از شرق به دریاچه ارومیه و از غرب به مرز ایران و ترکیه محدود است. این شهرستان با ۲۵۴۱ کیلومتر مربع وسعت دارای دو بخش و دو شهر است. فاصله این شهرستان تا مرکز استان نود و یک کیلومتر است.

مراکز دیدنی: حجاری های مربوط به دوره ساسانی در کوه پیرچاووش (خان تختی)، دخمه سنگی قارنی یاریخ، دخمه هدر، امامزاده برگشاد، تپه مغانجوق (هزار دوم ق. م) آب گرم ایستی سوء تپه اهرنجان، تپه هفتوان، کلیسای هفتوان، بقایای تیاتر هفتوان، کلیسای مارگیورکیس خسرو آباد، کلیسای درشک، کلیسای قزلجه، دخمه خان تختی، چهل پله کوه پیر چاووش، امامزاده تازه شهر کلیسای مارگیو گیز خسروآباد، کلیسای ملحم، کلیسای سرنق، سد شاه عباسی سلماس (تازه شهر)، تپه حمزه کندی، گوورچین قلعه، چشمه صدقیان، کلیسای سنت جرج و …

شاهین دژ (صایین دژ)

شهرستان شاهین دژ از شمال به استان آذربایجان شرقی، از جنوب به استان کردستان، از شرق به شهرستان تکاب و از غرب به شهرستان بوکان محدود می شود.
شاهین دژ در منطقه ای ییلاقی و کشاورزی واقع شده و قسمت شرقی آن محل چرای دام های عشایر کوچ نشین است. این شهرستان ۲۹۰۷کیلومتر مربع مساحت دارد و دارای دو بخش و یک شهر است. فاصله این شهرستان تا مرکز استان دویست و بیست و هفت کیلومتر فاصله دارد.
مراکز دیدنی: دخمه بی بی کند، گرد تپه، چال تپه، حمام قدیمی و …

ماکو

شهرستان ماکو در انتهای شمال غربی ایران – در مرز ترکیه و جمهوری آذربایجان- قرار دارد. این شهرستان از شمال به رود ” قره سو” و کشور ترکیه، از شرق به رود "ارس” جمهوری آذربایجان، از جنوب به شهرستان خوی و از غرب به کشور ترکیه محدود است.

البته در جوار ماکو سه شهر تازه تاسیس ”پلدشت”، "شوط” و ” چایپاره ” هم به زیبایی منطقه جلوه خاص داده است. این شهرستان ۶۰۸۹ کیلومتر مربع مساحت دارد و فاصله این شهرستان تا مرکز استان دویست و هفتاد و شش کیلومتر است.

مراکز دیدنی: کاخ موزه باغچه جوق، عمارت کلاه فرنگی، ساختمان بانک ملی، ساختمان شهربانی، پل پنج چشمه، حمام تاریخی ماکو، کلیسای سنت استپانوس، کلیسای سورپ گیورگ، کلیسای جرجیس، گورستان پیراحمد کندی، تپه ما قبل تاریخ خلیل آباد، پل کشمش تپه، پل مرادی، پل قلعه جوق، کلیسای دره شام، کلیسای ننه مریم، برج و باروری کتیبه ساری قبه (معروف به قلعه قبان)، صخره جداقیه، قلعه راوز، قلعه سیاه، چشمه معدنی عرب دیزج، آبگرم شوطاآباد، آبگرم باش کندی، شکارگاه آغ گل، آبشار قلعه جوق، تالاب های آغ گل، عشق آباد و…

مهاباد

شهرستان مهاباد با مساحتی حدود ۲۶۲۰ کیلومتر مربع در ناحیه ای کوهستانی و جنگلی در جنوب این استان قرار دارد. این شهرستان از شمال به شهرستان میاندوآب، از جنوب به استان کردستان، از شرق به شهرستان بوکان و از غرب به شهرستان های نقده و پیرانشهر محدود است.
مساحت این شهرستان ۲۶۲۰ کیلومتر مربع است. این شهرستان از دو بخش و یک شهر تشکیل شده است و تا مرکز استان صد و نوزده کیلومتر فاصله دارد. آب و هوای شهرستان مهاباد بر حسب پستی و بلندی متغییر است. در قسمت های کوهستانی سردسیر و ییلاقی است و قسمت های جلگه و جنگلی متعدل است. هوای مهاباد در تابستان ها گرم است و زمستان های سرد و پر برفی دارد.
مراکز دیدنی : مسجد جامع مهاباد، مقبره بداق سلطان، دخمه مادی فخریگاه، غارسهولان، دریاچه پشت سد مهاباد، شهر مادی اندر قاش، مدرسه شاه سلیمان، دژ مادی قلات شاه، غارهای بورینک بزرگ و کوچک، غار راکاد، برده مامور، کهنه قلعه، برده کنته، کتیبه برده روخاو (سنگریزان)، برده سور(پل سرخ)، مزگویی سور(مسجد سرخ)، پل ممیند و …

میاندوآب

شهرستان میاندوآب در منتهی الیه جنوب شرقی آذربایجان غربی واقع است. این شهرستان از شمال به استان آذربایجان شرقی و دریاچه ارومیه، از جنوب به استان کردستان، از شرق به استان زنجان و از غرب به شهرستان مهاباد محدود است.
مساحت این شهرستان ۱۵۳۴ کیلومتر مربع و دارای دو بخش و دوشهر است. فاصله این شهرستان تا مرکز استان صد و شصت و شش کیلومتر است. هوای این شهرستان در قسمت های کوهستانی سردسیر و ییلاقی است و در قسمت های جلگه و جنگلی معتدل است. هوای آن در تابستان ها گرم و در زمستان ها سرد است.
مراکز دیدنی: تالاب قره گل و یسریل آباد، داش تپه، پل حاج رسول، موزه میاندوآب، مسجد طاق، گوگ تپه و …
نقده

شهرستان نقده در جنوب آذربایجان غربی از شمال به شهرستان ارومیه، از شرق به دریاچه ارومیه و شهرستان های مهاباد و میاندوآب، از جنوب به شهرستان پیرانشهر و از غرب به مرز ایران و عراق محدود است. مساحت این شهرستان ۲۲۱۰ کیلومتر مربع و دارای دو بخش و سه شهر است. فاصله این شهرستان تا مرکز استان یک صد کیلومتر فاصله دارد. آب وهوای این شهرستان به علت مجاورت با دریاچه ارومیه معتدل و مرطوب است.
مراکز دیدنی: تپه حسنلو، موزه نقده، تومولوس، (نیمه هزاره اول ق.م) دژ باستانی قلاب گاه، تالاب های شیطان و یاد گارلو، غارهای زندان و بابا حسن، تپه حاجی فیروز، دریاچه سد حسنلو، تپه پیزدلی، عقرب تپه، تپه دالما و …

* منبع: میراث فرهنگی استان آذربایجان غربی