عصرایران - در جریان برگزاری همایش سرطان اعلام شد که با رشد فزاینده ابتلا به سرطان در کشور به خصوص سرطان‏های دستگاه گوارشی مواجه هستیم.
از طرفی یکی از اعضای هیات رییسه مجلس اینطور خبر داد که از باقیمانده سموم و کودهای شیمیایی در میوه‏ ها به عنوان عامل یک سوم سرطان‌ها در کشور نام برده می‏ شود.

این هشدارها درحالی مطرح می‏شود که یکی از مسوولان حوزه علمی کشور از عدم وجود اراده ‏ای جدی برای تولید افت‏ کش‏ های ارگانیک و زیست سازگار خبر می ‏دهد و در توضیح می ‏گوید: موضوع پیچیده‌ است چراکه پای منافع هنگفتی در واردات سموم شیمیایی در میان است.

بنابراین، برای آگاهی از وضعیت استفاده بی‏ رویه از سموم شیمیایی و شناخت مضرات و اثرات آنها بر سلامت مردم و اقدامات صورت گرفته در جلوگیری از روند پیش‏رو در کشور، خبرگزاری دانا با دکتر حسین الله‏ مرادی بنیان‏‏گذار مرکز پژوهش مجتمع امام صادق(ع) که با همکاران این مرکز موفق به دستیابی به فناوری تولید آفت‌کش‌های زیست‌سازگار موسوم به «سموم سبز» در کشور شده‏اند، به گفت ‏وگو پرداخت که مشروح آن در پی می‏ آید.

*به عنوان یک محقق و کسی که در مجموعه خود درمورد ارتقای سلامت محصولات غذایی، کار تحقیقاتی انجام داده ‏اید، در مورد استفاده از سموم شیمیایی در تولید محصولات کشاورزی توضیح دهید.

یک سم همان‌طور که می‏ تواند آفت‎ها را در محصولات غذایی و کشاورزی کنترل کند، می‏ تواند برای انسان و حیوانات و گیاهان ایجاد مسمومیت کند و سلامت عمومی جامعه را به خطر بیندازد.

لذا استفاده ازسموم شیمیایی در کنترل آفات گیاهی یک تیغ دو لبه است که اگر درست به کار نرود اول آفت‏ ها را از بین می ‏برد و بعد انسان‏ها را.

سموم به صورت تدریجی وارد بدن مصرف‌کننده می‌شوند، لذا آثار مهلک خود را ناگهانی بروز نمی‌دهند.

به همین دلیل است که با مرور زمان و با توجه به میزان تجمع سم، بدن مصرف‌کننده شروع به واکنش می‏کند. این آثار در ارگان‎هایی مانند پوست، دستگاه عصبی، دستگاه گوارش و غدد درون ریز و خون، خود را نشان می‌دهند.

اما معمولا آسیب ‌پذیرترین بخش، دستگاه گوارش است که بیش از اندام‏های دیگر مورد آسیب قرار می‏گیرد. درواقع سم به بزرگ‏‏ترین غده دستگاه گوارش یعنی کبد وارد می‏شود و آن را به تدریج تخریب می ‏کند.

* چطور شد تصمیم گرفتید روی تولید سموم ارگانیک کشاورزی کار کنید؟

موضوع استفاده از سم، سال‏هاست مورد توجه محافل بهداشتی جهان قرار دارد و کشورهای پیشرفته، در استفاده از سموم شیمیایی بسیار محتاط عمل می‌کنند و در تلاش ‏اند از روش‌های بیولوژیک و زیست سازگار، برای دفع آفات نباتی بهره بگیرند.

در کشورهای درحال توسعه مانند ایران به دلیل مشکلات فرهنگی و اقتصادی به این ملاحظات کمتر توجه می‏‏ شد اما خوشبختانه دولت این موضوع را در اولویت‏ های خود قرار داده است.
مرکز پژوهش امام صادق (ع)، حدود سه سال قبل متوجه وخامت اوضاع در استفاده از سموم شیمیایی در برخی مناطق کشور شد و وظیفه خود دانست که برای حمایت از سلامت جامعه روی این موضوع کار کند.
این مرکز بنای خود را در استفاده از محصولات گیاهی برای دفع آفات گذاشت ، محصولاتی که اصولا برای هیچ چیزدیگری جز آفت مورد نظر مضر یا کشنده نیستند.

* تجربه ‏تان از کار برای تولید سموم سبز وارگانیک چگونه بوده است؟

علیرغم به مرحله تولید رساندن حداقل ۵ نوع مختلف از این آفت‏ کش ‏ها و استقبال مسوولان، موانع برای تولید این آفت‌کش‌ها، بیش از چیزی است که به نظر می ‏رسد.

یعنی با توجه به اینکه مراحل ساخت این محصولات را تا به اینجا طی کرده‌ایم، ولی هنوز درگیر بروبیاهای اداری هستیم و نتوانسته‌ایم به مرحله تولید انبوه و توزیع این محصولات برسیم.

این در حالی است که نیاز کشور به چنین محصولی روشن است و دانش و فن‏ آوری آن در پژوهشگاه امام صادق(ع) موجود است.

* درباره این موانع دقیق‌تر توضیح دهید.

مدت‏ها طول کشید تا کارهای اداری برای اخذ مجوز انجام گیرد. در حالیکه این روند از طریق یک شبکه اینترنتی و بدون مراجعه حضوری باید انجام ‏شود ولی بدون مبالغه ما بیش از ۱۰بار در طول یک سال اخیر به سازمان مربوطه مراجعه کردیم.

درمرحله بعد ، برای اخذ پروانه بهره ‏‏برداری گفتند که باید برای هر آفت‏کش مبلغ ۱۰ تا ۱۱میلیون تومان بپردازیم تا در یک دوره پنج‌ شش ماهه درباره آن بررسی و تصمیم ‏گیری شود.
من نسبت به اصل این بررسی علمی اعتراضی ندارم زیرا امری لازم است اما اینکه به جای ترغیب و تشویق یک موسسه تحقیقاتی، درخواست واریز ۵۰میلیون تومان برای بررسی ۵آفت کش را دارند عجیب به نظر می‏رسد چرا که مرکز پژوهش امام صادق(ع) برای ارتقای سطح سلامت جامعه تلاش کرده‌ و وظیفه‏ ای که به عهده همان موسسات بوده را انجام داده است.

* بعد از این موانع مسوولان چه تصمیمی گرفتند؟

در نهایت تصویب شد تا برای راه ‏اندازی خط تولید این آفت‏ کش ‏های ارگانیک تسهیلاتی اختصاص یابد. اما بیش از ۲ماه است در تلاشیم سردر بیاوریم کجای کار هستیم؟! چراکه هرجا می‏ رویم، تازه یک زمان چهارماهه جدید جلوی ما می ‏گذارند در حالی که برای حذف سموم شیمیایی از سفره مردم حتی یک روز را نباید از دست داد.

تردیدی در حسن نیت این افراد وجود ندارد اما سازوکار طراحی شده باعث ناامیدی مراجعه‏ کنندگان می‏ شود.
در واقع وقتی ما به عنوان یکی از مجموعه ‏های علمی مورد وثوق کشور تا این اندازه سرگردان می‏شویم، تکلیف دانشمندان و محققینی که به طور مستقل کار می‏ کنند، ناگفته پیداست.

این درحالیست که مسوولان عالی رتبه قول همکاری می‏دهند و واقعا هم این کار را می‏ کنند، ولی عملا کار در رده‌های پایین‌تر در جایی گره می‌خورد.

* آیا در این میان بحث‏ هایی نظیر حضور مافیای وارد کننده سموم شیمیایی نیز صحت دارد؟

بگذارید به جای مافیا بگوییم خانواده اقتصادی. خانواده اقتصادی چای، خانواده اقتصادی سم، خانواده اقتصادی گندم و خانواده اقتصادی شکر.

درستش این است که گروه‌هایی آمده‌اند و در بعضی از محصولات سرمایه‌گذاری کرده ‏اند و عملا بازار آن محصول را در دست دارند . این به خودی خود یک ایراد نیست زیرا بالاخره بازار هر کالا را بهتر است یک گروه زبده در دست داشته باشند به شرط آن که کنترل شوند.
ولی چون عملا مهاری برای آن‏ها وجود نداشته، یکه‏ تاز میدان شده ‏اند. به عنوان مثال در بازار سم، گروه‏هایی در این حوزه هستند که سم را از هند و چین و یا از اروپا وارد می‏ کنند. طبیعی است که بعد از سال‌ها، نمی‏ خواهند بازار را از دست بدهند.

ممکن است بعضی از این افراد قدرت‏های بیش از اندازه ‏ای پیدا کرده باشند. مدیران دولتی هم عموما افراد شریف و سالمی هستند که گاه از درستی ‏شان سوء استفاده می ‏شود و سرپیچی سازمان تحت امرشان موید این نکته است.

کارشناسان عالی رتبه و دانشمندان همین دستگاه‌های مورد بحث، در محافل خصوصی و دوستانه خبر سوء ‌استفاده‏ از درستی برخی مدیران را به عنوان یک درد دل درز می‏ دهند.

در مجموع معتقدم مانعی که نمی‌گذارد چرخ تولید‌کننده و مبتکر با سرعت بیشتری جلو رود، یک دست غیبی نیست بلکه از بدنه همین سیستم خارج می‌شود. این افراد، هنرمندانه خود را پنهان کرده‌اند و هنرمندانه‌تر نفوذ خود را اعمال می‌کنند.چراکه پای منافع هنگفتی در میان است.

نمونه ‏هایی را می ‏توانید از استفاده گسترده از سموم دفع آفات در کشور شرح دهید؟

بسیاری از میوه‌ها و محصولات کشاورزی، به دلیل عدم نظارت کافی، دوز بالایی از سم را دریافت می‌کنند.
امسال در شمال کشور شاهد بودیم که علی‌رغم استفاده مکرر از سم، آفت زیتون به خوبی کنترل نشد و کشاورز مجبور به استفاده‏ بیشتر از سم شد. این سم حالا به همراه روغن زیتون و به صورت مستقیم وارد بدن مردم خواهدشد.

در کرمان نیز، آفت پسیل پسته ضررهای بسیاری به باغداران وارد کرد و در نهایت خسارت زیادی به کیفیت محصول رسید زیرا در جنگ بین باغدار و آفت، سم زیادی مصرف شد. آنقدر زیاد که به پسته برخی باغ‏ها با احتیاط باید دست زد!
ولی همین محصول بزودی بسته‏ بندی می‏شود و به دست مردم می‏رسد.

* سموم شیمیایی چگونه جذب محصولات کشاورزی می‏شود و راه تشخیص محصولات مسموم و با غیر مسموم چیست؟

پوست ، اندام واسط بین میوه و محیط اطراف آن است. بنابراین، وقتی سمی روی میوه پاشیده می‏شود، تا عمقی از آن نفوذ می‎کند و بسته به نوع و میزان مصرف سم، این سموم داخل پوست حل یا ذخیره می‌شوند.
یعنی برای رهایی از آن چاره‌ای جز جدا کردن پوست باقی نمی‌ماند.

تصور کنید در گوجه ‏فرنگی، کیوی، خیار، کاهو، کلم، پیاز، سیب‏ زمینی، هویج، چغندر و شلغم چگونه می ‏توانید بین پوست و به اصطلاح گوشت گیاه فاصله قائل شوید؟

حتی گاهی ناچار می‎‏شوید بیشتر از ضخامت معمولی پوست را از میوه جدا کنید ولی این هم کافی نیست. لذا باور این که سم شیمیایی به لایه‌های درونی میوه نفوذ نکرده‌است غیر واقع بینانه است.

به جرات می‏توان گفت در کشور اکثر محصولات گیاهی در معرض مقادیر زیاد سموم شیمیایی هستند که یک دلیل آن، قیمت پایین این سموم است.
سم آنقدر ارزان است که کشاورز به محض این‌که احساس کرد باغ و مزرعه‌اش در معرض خطر آفت است به سراغ آن ‏می ‏رود و پنهان از دید کارشناسان، میزان نامشخصی از سم را استفاده می ‏کند.

البته مناطقی که با استفاده از کارشناسان خبره از این تراژدی در امان می‏ مانند کم نیستند ولی در بازار عرضه و مصرف این امر قابل تفکیک نیست.

* براین اساس این سم‌ها دائما وارد بدن همه مردم می‏شوند. اما چاره چیست؟

این موضوع به سادگی قابل حل شدن نیست. در کشور شمار زیادی افراد بی‏سواد و کم ‏سواد وجود دارد. این افراد نمی‏ دانند که سم چگونه تهدیدشان می‏کند.
نباید فراموش کنیم که بخش بزرگی از کشاورزی سنتی ما را کشاورزانی از همین گروه اداره می‏ کنند.

از طرف دیگر، مردم هم نسبت به سلامتی و تندرستی خود حساسیت‏شان را از دست داده ‏اند. دیگر برای کسی اخبار مربوط به وجود هوای ناسالم و آب ناسالم و موادغذایی ناسالم، خبر هولناکی محسوب نمی ‏شود!
برای جلوگیری از مصرف بی ‏رویه سم ، شما به کار فرهنگی و آگاهی‏ رسانی نیاز دارید. باید استاندارد بهداشتی مردم ارتقا یابد.

از طرفی، دانش فنی درباره آفت‌کش‏های زیست‏ سازگار و مبارزه بیولوژیک آن‌ قدرکامل نیست که بتوانیم استفاده از سموم شیمیایی را مطلقا ممنوع کنیم.

باید ضمن استفاده محدود از سم ‏های شیمیایی در برخی محصولات خاص، در بقیه موارد به سمت استفاده از آفت‌کش‏های زیست سازگار برویم.

واردات ۲۳هزار تن سم شیمیایی در سال رقم بسیار بالایی است. تازه این رقم را باید ضرب در ۱۰۰ کنید، چون هر میلی ‏لیتر از این سم‌ها، به طور متوسط در ۱۰۰میلی ‏لیتر آب حل می‏شود و بعد مورد استفاده قرار می‏گیرد. این یعنی ۲میلیارد و ۳۰۰میلیون لیتر سم که به اندازه مخزن یک سد کوچک است وسالیانه به همراه آب وغذا و میوه و نان و سبزیجات وارد زندگی مردم می‏ شود!
(بر مبنای 23 هزار تن سم شیمیایی ، سهم هر ایرانی از سموم وارداتی حدود یک گرم در هر روز است)

براین اساس شاید بتوان در قالب دو برنامه پنج‌ساله به میزان قابل ملاحظه‌ای از مصرف سم شیمیایی کاست. البته این نیازمند یک کار ملی و همه‌جانبه است که حتما صداوسیما باید در آن شرکت فعال داشته باشد .