شرعاً حق با علی دایی است

عصرایران ورزشی، اهورا جهانیان - محسن غرویان از فقهایی است که می کوشد تا " به روز " باشد و از جریان تحولات اجتماعی عقب نماند. برخی از آرای فقهی غرویان در چند سال اخیر، کمابیش کدورت خاطر دوستان و اساتید سنتی اش را در پی داشته است.  به مناسبت بحث هایی که اخیراً درباره واکنش علی دایی به تقلید حرکات و طرز سخن گفتنش از سوی سامان گوران ( در برنامه خنده بازار ) مطرح شد، به سراغ غرویان رفتیم تا نظرات او را به عنوان یک فقیه درباره قصه " علی دایی و برنامه خنده بازار " بشنویم.

اخیرا در برنامه تلویزیونی " خنده بازار "، طرز گفتار و  رفتار علی دایی تقلید شد و این امر ناراحتی شدید دایی را به دنبال داشت. لطفا بفرمایید که از منظر فقه و اخلاق اسلامی، تقلید صدا و حرکات دایی یا هر کس دیگری چه حکمی دارد؟

با توجه به مبانی فقهی، به نظر می رسد که این کار اشکال شرعی دارد. وقتی که شخص راضی به انجام چنین کاری نیست و از این کار تلویزیون اظهار نارضایتی می کند و راهی هم برای دفاع از خودش ندارد، این امر خالی از اشکال شرعی نیست؛ حالا چه یک فرد ادای او را درآورده باشد و چه یک رسانه.

منظور شما از بی دفاع بودن علی دایی چیست؟

یعنی مثلا دست آن فرد به هیچ رسانه ای نمی رسد که بتواند از خودش دفاع کند و یا اینکه به صدا و سیما دسترسی ندارد.

الان که علی دایی به این برنامه اعتراض کرده و همه فهمیده اند که او از این امر ناراحت می شود، آیا تقلید دوباره رفتار و گفتارش مشکل دارد یا اینکه همان تقلید نخستین هم واجد مشکل شرعی بوده است؟

همان بار اول هم اشکال شرعی داشت. راهش این بود که ابتدا به خود علی دایی بگویند که ما می خواهیم چنین شوخی ای با شما در تلویزیون بکنیم و بعد از حصول اطمینان از رضایت دایی، آن برنامه را بسازند. اگر دایی می گفت من راضی هستم، تهیه و پخش آن برنامه بلااشکال بود ولی چون این برنامه بدون رضایت دایی ساخته شده است، پخش آن هم شرعاً مشکل داشت و نباید پخش می شد.

پس به این ترتیب، کشیدن کاریکاتور افراد هم شرعاً مشکل دارد؛ زیرا در کاریکاتور معمولاً نقاط ضعف چهره افراد بزرگ می شود؟

سابقاً این طور بود که وقتی می خواستند کاریکاتور کسی را بکشند، از او اجازه می گرفتند. اگر طرف رضایت می داد، کاریکاتورش را می کشیدند. من یادم است مجله گل آقا از دکتر حسن حبیبی اجازه گرفت و بعد از اینکه دکتر حبیبی اعلام رضایت کرد، کاریکاتور او را می کشیدند.

حالا اگر گل آقا می خواست کاریکاتور صدام را هم بکشد، کیومرث صابری باید از صدام اجازه می گرفت؟!

افرادی مثل صدام احترام عمومی ندارند و یا اینکه آدم های فاسقی هستند. حکم این ها با دیگران فرق می کند.

فرض کنید کسی بخواهد کاریکاتور یک آدم خوب مثل نلسون ماندلا را بکشد. در این صورت تکلیف چیست؟

یا باید از ماندلا اجازه بگیرد و یا اینکه باید یقین داشته باشد که ماندلا از این کار او ناراحت نمی شود. ممکن است فرداروزی ماندلا در سازمان های بین المللی از آن کاریکاتوریست شکایت کند. من در مقام بیان حکم اولیه اسلام هستم. با این موضوع کاری ندارم که در دنیا و یا در کشور ما به این حکم عمل نمی شود.

سئوال من ناظر بر خردپسندبودن این حکم است. این همه نشریه در دنیا وجود دارد که می خواهند کاریکاتور مشاهیر عالم را بکشند. این رسانه ها عملاً نمی توانند از همه سیاستمداران و ورزشکاران و ... اجازه بگیرند و بعد کاریکاتور آنها را بکشند. 

ممکن است مسئولان این نشریات بدانند که این افراد از اینکه کاریکاتورشان کشیده شود، ناراحت نمی شوند. در این جا دو بحث احراز رضایت و احراز ناراضی نبودن مطرح است. این دو با هم فرق دارند. گاهی قرائنی وجود دارد که فلان شخص از دیدن کاریکاتورش ناراحت نمی شود. مثلا کاریکاتورش یکبار کشیده شده و او هم اعتراضی نکرده است. مثلا کاریکاتور مارگارت تاچر را کسی کشیده است و تاچر هم اعتراضی نکرده و سایر کاریکاتوریست ها می گویند بر اساس قرائن موجود، تاچر از کشیدن کاریکاتورش ناراحت نمی شود. همین کافی است. اما ممکن است کسی عکس العمل نشان دهد. همان طور که علی دایی چنین کاری کرد. در این جا دیگر اشکال شرعی تقلید صدا و حرکات او محرز است.

آیا محدودیت تاریخی فضای انتقادی در جامعه ما، یکی از عوامل موثر در ناراحتی دایی، و البته دیگران در سایر موارد، نیست؟

بله، این هم می تواند یکی از عوامل این ناراحتی باشد. این نکته را هم نباید فراموش کنیم که گاهی مشکلات رفتاری یک شخص، جنبه عمومی دارد و کسی که آن را در ملاء عام مطرح می کند، به آثار سیاسی و اجتماعی کارش نظر دارد. اما گاهی مشکلات شخصی یک نفر مطرح و دستمایه خنده مردم می شود. لکنت زبان یک انسان که در اختیار خودش نیست. مطرح کردن آن هم هیچ سود اجتماعی ای در بر ندارد و مصداقی از بداخلاقی و توهین به آن شخص است.

شما به عنوان یک فقیه، وقتی که برنامه خنده بازار را دیدید، احساس کردید که سامان گوران قصد تمسخر دایی را دارد؟

این یکی از مباحثی است که به قصد شخص اجراکننده مربوط نمی شود. ممکن است مجری قصد تمسخر نداشته باشد اما تلقی عموم مردم از کار او، تمسخر علی دایی باشد. یعنی کار او قبح قبح فاعلی ندارد ولی قبح فعلی دارد. به عبارت دیگر، نیت فاعل قبیح نیست اما فعلش قبیح است؛ زیرا کار او باعث خردشدن شخصیت آن فرد می شود. بنابراین ما در این جا به قبح فعلی عمل کار داریم نه به حسن فاعلی یا عدم قبح فعلی.  

پس شما در مجموع، در این ماجرا حق را به علی دایی می دهید.

بله، حق با آقای دایی است.