بلندمرتبه سازی و توسعه عمودی شهرها از علل اصلی آلودگی هوا

آلودگی هوا در ایران به معضلی گسترده تبدیل شده است و به گفته کارشناسان محیط زیست، از علل مهم تشدیدکننده این مشکل، گسترش عمودی شهرهاست.

آمار قربانیان آلودگی هوا در ایران به ۵۰,۰۰۰ نفر در سال می‌رسد که نشان‌دهنده شدت بحران آلودگی هوا در کشور است. کارشناسان معتقدند یکی از علل اصلی آلودگی هوا، توسعه عمودی شهرها و بلندمرتبه‌سازی است. بررسی‌ها نشان داده است توسعه افقی می‌تواند در کاهش آلودگی موثر باشد.

به گزارش ایسنا، آلودگی هوا در ایران به معضلی گسترده تبدیل شده است و به گفته کارشناسان محیط زیست، از علل مهم تشدیدکننده این مشکل، گسترش عمودی شهرهاست. پژوهشی با عنوان «ارزیابی اثر بلندمرتبه‌سازی بر جریان باد شهری» نشان می‌دهد که ساختمان‌های بلند در منطقه ۲۲ تهران می‌توانند جریان طبیعی باد را مختل کرده است و آلاینده‌ها را به درون شهر هدایت کنند که به افزایش آلودگی منجر می‌شود. کارشناسان معتقدند برای حل این مشکل، باید به جای توسعه عمودی، شهرها به صورت افقی گسترش یابند.

بحران فراگیر آلودگی هوا

بر اساس گزارش برنامه محیط‌زیست سازمان ملل متحد، در سال ۲۰۲۱، حدود ۴.۷میلیون نفر در جهان به علت آلودگی هوا جان باخته‌اند. در ایران نیز، آمار مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا به ۴۹هزار نفر در سال می‌رسد. این آمار نشان‌دهنده بحران سلامتی جهانی است، زیرا آلودگی هوا بعد از فشار خون بالا، دومین عامل خطر بزرگ برای مرگ زودرس در سطح جهان محسوب می‌شود. این خطر به‌ویژه برای کودکان شدیدتر است، زیرا ۲۶درصد از مرگ‌ومیر نوزادان به آلودگی هوا نسبت داده می‌شود. تماس با ذرات ریز آلودگی به بیماری‌های کلیدی مانند سکته مغزی، بیماری قلبی و سرطان مرتبط است و تأثیرات مخربی بر سلامت جهانی دارد.

قرار گرفتن در معرض ذرات معلق در سال ۲۰۲۱ باعث کاهش میانگین امید به زندگی جهانی به میزان تقریباً یک‌سال و هشت‌ماه شد. علاوه‌بر ارتباط این ذرات با بیماری‌های خطرناکی مانند اختلالات ریوی و تنفسی، می‌توانند به مشکلاتی مانند اختلالات روانی و دیابت نیز دامن بزنند. تاثیر این آلودگی‌ها به‌ویژه بر رشد شناختی کودکان قابل توجه است و لزوم اقدام فوری برای کاهش آلودگی هوا را نشان می‌دهد. بنابراین، بهبود کیفیت زندگی در سراسر جهان، به‌ویژه در ایران، امری ضروری است که نیازمند تلاش‌های گسترده برای کنترل آلودگی است. در نمودار زیر درصد بیماری‌هایی که براساس آلودگی هوا ایجاد می‌شود، نشان داده شده است.

تأثیر برج‌سازی بر جریان هوا و آلودگی

بر اساس یادداشت محمدصابر باغ‌خانی‌پور، کارشناس محیط‌زیست و مدیرکل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران، یکی از دلایل اصلی افزایش آلودگی هوا در اثر برج‌سازی، اختلال در جریان طبیعی باد است. او تأکید کرد که تراکم برج‌ها می‌تواند مانع از جابه‌جایی مؤثر توده‌های سنگین هوا شده و باعث محبوس شدن آلاینده‌ها در فضا شود. علاوه‌براین، پروژه‌های بلندمرتبه‌سازی معمولاً با افزایش تردد خودروهای سنگین و باری همراه هستند. این خودروها به دلیل آلایندگی بالا، نقش عمده‌ای در افزایش میزان آلودگی در مناطق اطراف دارند. همچنین، نخاله‌های ساختمانی تولید شده در این پروژه‌ها، به ویژه در هنگام برداشت، حمل و دفن آن‌ها، سهم زیادی در ایجاد گرد و غبار و افزایش آلودگی هوا دارند. تخریب فضای سبز نیز در راستای توسعه برج‌ها به شدت بر محیط‌زیست تأثیر می‌گذارد و این موضوع به یکی از مسائل چالش‌برانگیز میان فعالان محیط‌زیست و مسئولان شهری تبدیل شده است.

نتایج پژوهشی با عنوان «ارزیابی اثر بلندمرتبه‌سازی بر عملکرد جریان باد شهری» نشان می‌دهد که در منطقه ۲۲ تهران، ساخت‌وسازهای بلند به اختلال در حرکت طبیعی هوا و هدایت آلاینده‌ها به سمت شهر منجر می‌شود. این پژوهش تأکید دارد که توسعه عمودی بدون توجه به شرایط اقلیمی و جریان باد می‌تواند آلودگی هوا را به طور چشمگیری افزایش دهد. این اختلال در جریان هوا، زمینه‌ساز تجمع آلاینده‌ها در فضا و تأثیر منفی بر کیفیت هوا است که می‌تواند مشکلات تنفسی و سلامتی را برای شهروندان به همراه داشته باشد. به همین دلیل، نیاز به مدیریت دقیق‌تر پروژه‌های بلندمرتبه‌سازی در شهرها بیش از پیش احساس می‌شود.

علاوه‌براین، تراکم بالا و ساخت‌وساز عمودی و محدودیت در توسعه افقی، نه تنها باعث افزایش آلودگی هوا می‌شود، بلکه مصرف انرژی و سوخت را نیز به شدت افزایش می‌دهد. محمد منان رئیسی، نایب‌رئیس کمیسیون عمران مجلس، به این نکته اشاره کرد که این مدل شهرسازی به طور مستقیم بر مصرف حامل‌های انرژی مانند بنزین و برق تأثیرگذار است. در نتیجه، ترافیک‌های سنگین در کلان‌شهرها و مصرف بالای سوخت، منجر به افزایش آلایندگی هوا و مشکلات زیست‌محیطی می‌شود.

اصلاح الگوی توسعه شهری، راه‌حل کاهش آلودگی هوا

ساختمان‌های بلند نه تنها باعث محبوس شدن آلاینده‌ها در مناطق شهری می‌شوند بلکه با افزایش تراکم و ترافیک، مصرف بنزین و انرژی را نیز به شدت افزایش می‌دهند. این شرایط در کنار آلودگی‌های ناشی از تردد خودروها، به تشدید بحران آلودگی هوا کمک می‌کند. محمد منان رئیسی، عضو کمیسیون عمران مجلس، دراین‌خصوص گفت: «مدیریت انرژی کشور باید به سمت استفاده از انرژی‌های پاک و پایدار برود. درست نیست با این همه نیروی خورشیدی، ناترازی برق در کشور وجود داشته باشد. برای رسیدن به این حد عالی نیز باید الگوی شهرها اصلاح شود.» اصلاح الگوی شهری به معنای توسعه افقی است. وزارت راه و شهرسازی ۱.۸میلیون هکتار زمین در اختیار دارد که درصورت استفاده از تنها ۶درصد این اراضی برای توسعه شهری، امکان گسترش شهرها به‌شیوه افقی فراهم می‌شود. این تغییر می‌تواند به کاهش آلودگی کمک کند.