برخی افراد گزارش کرده‌اند که مصرف روان‌گردان‌ها، حالات و احساساتی مشابه با تجربه نزدیک به مرگ را در آن‌ها ایجاد کرده است. محققان با بررسی این امر، دریافته‌اند که این دو تجربه با وجود تفاوت‌ها، همپوشانی‌هایی نیز دارند و هر دو می‌توانند نگرش فرد را به معنای خودآگاهی، زندگی و مرگ، تغییر دهند.
به گزارش زومیت، روان‌گردان‌ها موادی هستند که با تأثیر بر ذهن و حواس فرد، تغییراتی در ادراک، احساسات و افکار ایجاد می‌کنند. این مواد می‌توانند به توهمات بصری و شنیداری منجر شوند، درک فرد را از زمان و مکان تغییر دهند و تجربه‌هایی نامعمول و عمیق را فراهم کنند. مصرف این مواد گاهی با احساسات معنوی یا فلسفی نیز همراه است.
روان‌گردان‌ها شامل موادی مانند ال‌اس‌دی (اسید)، قارچ‌های جادویی (سیلوسایبین) و دی‌ام‌تی (مولکول روح) هستند. این مواد به دلایل مختلفی از جمله تفریح، خودشناسی یا درمان‌های روان‌شناختی، چه به صورت قانونی و چه غیرقانونی، مصرف می‌شوند.
از سوی دیگر، تجربه نزدیک به مرگ نیز حالتی است که فرد در آستانه مرگ یا شرایط بحرانی قرار می‌گیرد و احساساتی عمیق و نامعمول را تجربه می‌کند. این تجربه‌ها ممکن است شامل احساس جدا شدن از جسم، حرکت به سمت نور، مشاهده خاطرات زندگی یا ملاقات با موجودات روحانی باشند. بسیاری از افرادی که این تجربه‌ها را داشته‌اند، از احساس آرامش، عشق یا درک معنوی عمیق صحبت می‌کنند. معمولاً این حالت در اثر حوادثی مانند ایست قلبی یا تصادف رخ می‌دهد و سپس، نگرش فرد به زندگی و مرگ را تغییر می‌دهد.
اما چه ارتباطی میان مصرف روان‌گردان‌ها و تجربه نزدیک به مرگ وجود دارد؟ برخی افراد می‌گویند که با مصرف روان‌گردان‌ها، احساساتی مشابه تجربه نزدیک به مرگ به آن‌ها دست داده است. محققان با نظرسنجی از این افراد، به شباهت‌هایی میان این دو حالت تغییریافته از خودآگاهی پی برده‌اند.
به عنوان مثال، یکی از شرکت‌کنندگان احساس می‌کرد که «به‌تدریج در هوا شناور می‌شود»، در حالی که تصاویر مختلفی در اطرافش نمایان می‌شدند. فرد دیگری از «عمیق‌ترین حس عشق و آرامش» صحبت می‌کرد که تاکنون هرگز تجربه نکرده بود. دیگری نیز خودآگاهی‌اش را «موجودی بیگانه» توصیف کرد که در آن «هیچ نشانه‌ای از حس واقعیت وجود نداشت».
چنین روایت‌هایی تنها چند نمونه از تجربه‌های دست‌اول افرادی هستند که در نظرسنجی محققان شرکت کردند. همگی این افراد، تجربه نزدیک به مرگ را پشت سر گذاشته و مواد روان‌گردان را امتحان کرده بودند
شرکت‌کنندگان در نظرسنجی، تجربه‌های نزدیک به مرگ و تجربه‌های روان‌گردان خود را متمایز از یکدیگر توصیف کردند، اما در عین حال گزارش دادند که این دو تجربه با یکدیگر همپوشانی زیادی دارند. محققان در مقاله‌ای جدید، از این روایت‌ها برای مقایسه دو پدیده استفاده کرده‌اند.
شارلوت مارشال، عصب‌پژوه از دانشگاه لیژ بلژیک و یکی از نویسندگان مقاله، به نیویورک‌تایمز می‌گوید: «برای اولین بار، مطالعه‌ای کمی داریم که شامل روایت‌های شخصی افرادی است که هر دو تجربه را داشته‌اند. اکنون می‌توانیم با اطمینان بگوییم که مواد روان‌گردان می‌توانند نوعی پنجره باشند که از طریق آن، افراد وارد حالتی غنی و شخصی از ذهن می‌شوند که به تجربه نزدیک به مرگ شباهت دارد.»
تجربه‌های نزدیک به مرگ به شکلی شگفت‌آور رایج هستند. بر اساس تخمین‌ها، پنج تا ده درصد از مردم چنین تجربه‌ای را گزارش کرده‌اند. برای سال‌ها، دانشمندان عمدتاً این روایت‌ها را نادیده می‌گرفتند، اما اخیراً برخی محققان شروع به جدی‌گرفتن این گزارش‌ها کرده‌اند.
کریستوفر تیمرمن، محقق در مرکز تحقیقات روان‌گردان امپریال کالج لندن و یکی از نویسندگان مقاله، می‌گوید: «اخیراً علم خودآگاهی به بررسی تجربه‌های غیرعادی افراد علاقه‌مند شده است. برای دستیابی به درکی جامع از معنای انسان، باید این تجربه‌ها را نیز در نظر بگیریم.»
پژوهش تجربه‌های نزدیک به مرگ در آزمایشگاه دشوار است، زیرا این تجربه‌ها معمولاً شامل حملات قلبی یا شرایط خطرناک دیگر هم می‌شود. یکی از راه‌های رفع این مشکل، یافتن شرایطی مشابه است که حالت نزدیک به مرگ را بدون به خطر انداختن شرکت‌کنندگان، القا کند. تعداد کمی از مطالعات، تجربه‌های نزدیک به مرگ را با مراقبه عمیق، غش‌‌کردن و روان‌گردان‌ها مقایسه کرده‌اند، اما این پژوهش‌ها معمولاً فقط بر اساس تحلیل گزارش‌های چنین تجربه‌هایی انجام شده‌اند.
در مطالعه جدید، دکتر مارشال، دکتر تیمرمن و رابین کارهارت هریس، روان‌داروشناس از دانشگاه کالیفرنیا سانفرانسیسکو، ۳۱ شرکت‌کننده را که تجربه‌های نزدیک به مرگ و مصرف مواد روان‌گردان داشته‌اند، بررسی کردند.
بیشتر شرکت‌کنندگان مطالعه، مردانی از ایالات متحده و بریتانیا بودند که تجربه‌های نزدیک به مرگشان عمدتاً از حوادثی مانند تصادفات رانندگی ناشی می‌شد. بعضی از آن‌ها فقط چند بار مواد روان‌گردان را امتحان کرده بودند، در حالی که برخی دیگر سابقه‌ی مصرف بیش از ۱۰۰ بار این مواد را داشتند. اغلب افراد ال‌اس‌دی یا قارچ‌های جادویی سیلوسایبین مصرف کرده بودند.
بیشتر شرکت‌کنندگان اظهار داشتند که مصرف مواد روان‌گردان را پس از مواجهه با مرگ آغاز کرده‌اند. دکتر مارشال می‌گوید: «این امکان وجود دارد که تجربه نزدیک به مرگ افراد را به مصرف مواد روان‌گردان ترغیب کرده باشد، اما ما این را نپرسیدیم، بنابراین نمی‌دانیم».
محققان از شرکت‌کنندگان درخواست کردند که پرسش‌نامه‌هایی را پر کنند تا مواردی مانند مرگ نفس، بینش روان‌شناختی و توانایی حافظه را ارزیابی کنند. شرکت‌کنندگان همچنین به سؤالاتی با پایان باز نیز پاسخ دادند.
نتایج ارزیابی نشان داد که میان تجربه‌های نزدیک به مرگ و مصرف روان‌گردان‌ها، همپوشانی زیادی وجود دارد. بسیاری از شرکت‌کنندگان گزارش دادند که احساس می‌کردند زمین را ترک کرده‌اند، درک آن‌ها از زمان تغییر کرده و آرامش وصف‌ناپذیری را تجربه کرده‌اند. هر دو تجربه معمولاً نگرش شرکت‌کنندگان به زندگی را تغییر داده است. تجربه‌های نزدیک به مرگ باعث شده افراد کمتر از مرگ بترسند، در حالی که مصرف روان‌گردان‌ها ارتباط آن‌ها با دیگران، طبیعت و کیهان را بهبود بخشیده است.
آنتونی باسیس، استادیار بالینی روان‌پزشکی در دانشگاه نیویورک، می‌گوید: «جالب است که یافته‌های محققان، بسیاری از یافته‌های مطالعات مقایسه‌ای پیشین را تکرار کرده است، از جمله اثرات ماندگار در معنای شخصی، روان‌شناختی و معنوی این تجربه‌ها.»
با این حال، تفاوت‌های مهمی نیز میان این دو تجربه وجود داشت. شرکت‌کنندگان گزارش کردند که در تجربه مصرف روان‌گردان‌ها، توهمات بصری قوی‌تری داشتند، در حالی که در تجربه نزدیک به مرگ، حس قوی‌تری از ترک بدن را تجربه کردند.
دینش پال، دانشیار در دانشگاه میشیگان، می‌گوید: «یافته‌ها نشان می‌دهد که روان‌گردان‌ها می‌توانند ابزار قدرتمندی برای مطالعه‌ی تجربه‌های نزدیک به مرگ باشند، زیرا نیازی نیست که فرد در آستانه مرگ باشد.»
سندیپ نایاک، استادیار در دانشگاه جانز هاپکینز، می‌افزاید که مطالعه، تفاوت‌های میان این دو تجربه را با وضوح کافی نشان نمی‌دهد. او می‌گوید: «این امکان وجود دارد که چنین حالت‌هایی به‌طور بنیادین مشابه باشند. اما این احتمال هم هست که سنجش‌های ما به‌قدری دقیق نباشند که بتوانند این تفاوت‌ها را مشخص کنند.»
دکتر تیمرمن اذعان می‌کند که مطالعه جدید تنها نقطه‌ای برای شروع است. او می‌گوید: «مطالعات آینده می‌توانند سازوکارهای مغزی احتمالی را که زیربنای تمام تجربه‌های عرفانی هستند، بررسی کنند و همچنین، به دلایل تفاوت این پدیده‌ها میان افراد و فرهنگ‌های مختلف بپردازند.» او اضافه می‌کند: «به نظر می‌رسد برخی ویژگی‌ها فرافرهنگی هستند، اما برخی دیگر ممکن است تحت تأثیر روایت‌های فرهنگی ما به وجود آمده باشند.»
محققان در حال برنامه‌ریزی برای مطالعات آینده هستند، تا احتمال همپوشانی بیشتر برخی مواد روان‌گردان خاص با تجربه‌های نزدیک به مرگ را بررسی کنند. یکی از این مواد خاص، ۵-ام‌ئی‌او-دی‌ام‌تی، ترکیب روان‌گردانی قدرتمند از گروه تریپتامین است که در برخی گیاهان و زهر نوعی وزغ صحرایی یافت می‌شود.
دکتر تیمرمن می‌گوید: «احتمال زیادی وجود دارد که حالات مختلف تغییریافته از یک نوع باشند؛ فقط ممکن است ما در حال مشاهده‌ی بخش‌های مختلفی از آن باشیم.»