مانسا موسی فرمانروای افسانه‌ای امپراتوری مالی بود که به عقیده بسیاری، ثروتمندترین فردی است که تا کنون بر روی زمین زندگی کرده است. امپراتوری مالی مرکز تولید طلای جهان بود و موسی را صاحب ثروت وصف‌ناپذیری کرده بود.
به گزارش فرادید، او در دوران سلطنتش، عازم سفر حج معروفی با بار طلا به مکه شد. او را می‌توان یکی از افراد تاثیرگذار در گسترش اسلام در سراسر آفریقای غربی دانست زیرا در زمان او امپراتوری مالی به مرکزی برای آموزش اسلامی تبدیل شده بود. مانسا موسی ریاست دوران طلایی توسعه و شکوفایی آفریقا را بر عهده داشت.
امپراتوری مالی سال ۱۲۲۶ میلادی توسط ساندیاتا کیتا تأسیس شد. ساندیاتا دومین پسر پادشاه قوم ماندینکا بود. پیش‌بینی شده بود ساندیاتا به یک حاکم بزرگ تبدیل خواهد شد. پس از مرگ پدرش، برادر ناتنی بزرگ‌تر او به سلطنت رسید و ساندیاتا وادار به تبعید شد چون برادرش می‌ترسید ساندیاتا تاج و تخت را برای تحقق این پیشگویی از او بگیرد.
ساندیاتا روزگار خود را در تبعید در نزد پادشاه میما گذراند. با این حال، امپراتوری سوسو بر مردم ماندینکا غلبه کرد و برادر بزرگترش گریخت. ساندیاتا در سن ۱۸ سالگی حمایت مردم و متحدان خود را جلب کرد و در نبرد کرینیا به پیروزی بزرگی در برابر امپراتوری سوسو دست یافت. ساندیاتا تاجگذاری شد و رسماً پادشاه امپراتوری مالی نوظهور شد.
این امپراتوری خیلی زود گسترش یافت و خود را به عنوان یک قدرت منطقه‌ای در غرب آفریقا تثبیت کرد. دلیل این امر، بیشتر ثروت طلای منطقه بود. امپراتوری مالی در اوج خود سه معدن بزرگ طلا داشت که نیمی از ذخایر طلای شناخته‌شده جهان بود. مقادیر قابل‌توجهی نمک و مس نیز به ثروت امپراتوری کمک کرد.
این کشور به داشتن یکی از مؤثرترین سیستم‌های مدیریتی آفریقای پیش از استعمار مفتخر بود. این امپراتوری به استان‌های متعددی تقسیم شد که اربابان استان و فرمانداران بر آن‌ها نظارت می‌کردند. این سیستم غیرمتمرکز به این معنا بود که امپراتوری می‌تواند در قلمروی قابل‌توجهی گسترش یافته و به امپراتور اجازه دهد کنترل مالیات‌ها را حفظ کند.
سفر مانسا محمد ابن قو به اقیانوس اطلس
اطلاعات بسیار کمی در مورد اوایل زندگی موسی وجود دارد، اگرچه اعتقاد بر این است که او اواخر قرن سیزدهم متولد شده است. اعتقاد بر این است که موسی برادرزاده مانسا ساندیاتا است. پدر او، فاگا لی، پسر ابوبکر (ماندِی بوری)، برادر مانسا ساندیاتا بود. ابوبکر نقش مهمی در تأسیس امپراتوری مالی ایفا کرد و دست راست ساندیاتا در طول سلطنت او بود.
جد موسی مانسا محمد ابن قو بود. جزئیات دقیق به سلطنت رسیدن موسی هنوز روشن نیست. با این حال، اعتقاد بر اینست که مانسا محمد سفر به اقیانوس اطلس را آغاز کرد. موسی معاون حاکم امپراتوری شد تا زمانی که مانسا محمد بازگردد.
با این حال، مانسا محمد و ناوگان ۲۰۰۰ کشتی او ناپدید شدند و دیگر خبری از آن‌ها نشد. برخی مورخان خوش‌بین ادعا می‌کنند مانسا محمد ۲۰۰ سال قبل از کریستف کلمب با کشف قاره آمریکا به جهان جدید رسید. با این حال، هیچ شواهد باستان‌شناسی این موضوع را تایید نمی‌کند. مانسا محمد و همراهان او احتمالاً در دریا گم شده بودند.
پس از ناپدید شدن مانسا محمد، موسی حدود سال ۱۳۱۲ میلادی به عنوان نهمین مانسای امپراتوری مالی به پادشاهی رسید. مانسا موسی پس از به سلطنت رسیدن، به سرعت امپراتوری خود را گسترش داد و ۲۴ شهر جدید را فتح کرد. در طول این دوران، معادن طلای امپراتوری به بیشترین بهره‌وری رسیدند و ثروت و قدرت موسی به سرعت افزایش یافت.
مانسا موسی و گروه زائران او در سفر به مکه، ۲۰۰۱
مانسا موسی آنطور که گفته می‌شود یک مسلمان معتقد بود. او نخستین مانسای مسلمان امپراتوری مالی بود و باور داشت اسلام راهی برای ورود به دنیای بافرهنگ‌تر خاورمیانه است و اینکه گسترش اسلام در امپراتوری او منجر به توسعه و شکوفایی بیشتر خواهد شد.
سال ۱۳۲۴ میلادی، موسی عازم زیارت بزرگ خود به مکه شد. گروه زائران همراه او حدود ۶۰۰۰۰ نفر را شامل می‌شدند، اگرچه برآوردهای محافظه‌کارانه‌تر این رقم را حدود ۱۵۰۰۰ نفر تخمین زدند. این همراهان خادمان مانسا،سربازان و اعضای برجسته دربار سلطنتی، از جمله همسر مانسا بودند.
گفته شده که ۵۰۰ خدمتگزار عصایی از جنس طلا را حمل می‌کردند و خادمان مانسا لباس‌های ابریشمی به تن داشتند. کاروان او بیش از ۱۰۰ شتر داشت که از قرار معلوم هر کدام بیش از یک بار طلا را حمل می‌کردند.
موسی در طول سفرش در سرتاسر شمال آفریقا، مساجدی ساخت. او از قاهره دیدن کرد و کاروان او کنار اهرام بزرگ جیزه اردو زدند تا اینکه سلطان محمد النصیر بن قولون مصری از موسی برای اقامت در کاخ سلطنتی دعوت کرد. موسی سه ماه در قاهره ماند و در این مدت مقدار زیادی از طلاهایی را که با خود حمل می‌کرد خرج کرد.
موسی پیش از رسیدن به مکه، آرامگاه حضرت پیامبر صلوات‌الله‌علیه را در مدینه زیارت کرد. موسی با رسیدن به مکه سفر حج خود را تمام کرد. او آنجا برای زائران آینده از مالی خانه خرید و سعی کرد علما و معماران مسلمان را متقاعد کند که با او به مالی بازگردند.
مسجد جینگِرِبِر در تیمبوکتو، مالی، ساخته شده در زمان سلطنت مانسا موسی که هنوز پابرجاست، ۲۰۱۵
زیارت مانسا موسی به تحکیم اسلام در سراسر آفریقای غربی کمک کرد. اگرچه اسلام به غرب آفریقا رسیده بود و برخی از جمله موسی آن را پذیرفته بودند، اما زیارت او منجر به تقویت اعتقاد اسلامی در منطقه شد.
موسی با موفقیت معمار و شاعر معروف اندلسی، ابواسحاق الساحلی را متقاعد کرد تا با او به مالی بیاید. الساحلی ظاهراً چندین تکنیک جدید ساختمانی را به مالی معرفی کرد که شامل سوزاندن خاک رس برای ساختن آجر و رواج سقف‌های مسطح بود. این راهنمایی‌ها به توسعه سبک‌های جدید معماری در مالی کمک کرد.
امپراتوری مالی در بازگشت از مکه، شهرهای تیمبوکتو و گائو را فتح کرد که هر دو الحاقات مهمی به قلمرو موسی بودند. در تیمبوکتو، ساخت مسجد جینگِرِبِر و دانشگاه سانکور را به الساحلی نسبت می‌دهند، اگرچه برخی از مورخان دخالت الساحلی را رد کرده‌اند. هر دو سازه هنوز پابرجا هستند.
در نتیجه تیمبوکتو به مرکزی برای علم و آموزش تبدیل شد. شمار زیاد مساجد، مدارس و دانشگاه‌ها، دانشجویان را از سراسر شمال و غرب آفریقا و همچنین خاورمیانه جذب کرد. تیمبوکتو در سراسر جهان اسلام به شهرت رسید. در روزهای اوج آن، تخمین زده می‌شود حدود ۲۵۰۰۰ دانشجو و محقق در تیمبوکتو برای مطالعه قوانین و الهیات اسلامی زندگی می‌کردند.
نخستین نقشه از کل قاره آفریقا توسط سباستین مونستر، ۱۵۵۴ پس از میلاد
اخبار زیارت پرتجمل موسی در بیشتر نقاط جهان اسلام پخش شد. شهرت و اعتبار امپراتوری مالی زبانزد شد و موقعیت آن به عنوان یکی از بزرگترین و ثروتمندترین امپراتوری‌های جهان تثبیت شد. این موضوع سبب ایجاد روابط قوی و دوستانه با مصر، اسپانیا و مراکش شد و به موجب آن، تجارت پررونق بین ملت‌ها و منطقه گسترش یافت.
تصویر مانسا موسا در اطلس کاتالان، ۱۳۷۵ پس از میلاد
زیارت موسی توجه اروپا را هم به خود جلب کرد که آن زمان هنوز با پادشاهی‌های غرب آفریقا ارتباط برقرار نکرده بود. در سالهای پس از زیارت موسی، نقشه‌برداران اروپایی بارها از امپراتوری مالی دیدن کردند، به این امید که نقشه‌های اولیه جهان را تهیه کنند. معروف است، در اطلس کاتالونیا، محصول سال ۱۳۷۵، مانسا موسی در حالی که تاجی طلایی بر سر و کره‌ای طلایی در دست دارد، روی تختی نشسته به تصویر کشیده شده است.
متأسفانه، این احتمال وجود دارد که گسترش افسانه مانسا موسی و امپراتوری طلایی او استعمار اروپا را برانگیخته باشد. احتمال دارد وعده ثروت هنگفتی که امپراتوری مالی در اختیار داشت به جاه‌طلبی بسیاری از کاشفان امیدوار اروپایی برای جستجوی غرب آفریقا برای طلا دامن زده باشد.
احتمالاً فلورین (نام سکه) فلورانس بین سالهای ۱۲۵۲ و ۱۵۳۳ با استفاده از طلای غرب آفریقا ضرب میشد
ثروت مانسا موسی موضوع بحث‌های زیادی بوده است. این ثروت تقریباً غیرقابل توصیف است، ثروتی سرسام‌آور که شاید تا کنون هیچ فردی به این حد از ثروت دست نیافته باشد. رایج‌ترین برآورد ثروت موسی حدود ۴۰۰ میلیارد دلار است.
این رقم را مقایسه کنید با فهرست میلیاردرهای فوربس که دارایی خالص ایلان ماسک را ۲۳۳ میلیارد دلار و جف بزوس را ۱۶۱ میلیارد دلار تخمین زده است. بنابراین، مانسا موسی با معیارهای امروزی ثروتمندترین مردی بوده که تا کنون زندگی کرده است. حتی باورنکردنی‌تر اینکه برخلاف میلیاردرهای امروزی که ثروتشان در سهام و موفقیت شرکت‌های مربوطه‌شان محبوس است، ثروت مانسا موسی طلای محسوس و ناب بود.
اطلاعات بسیار کمی در مورد زندگی خصوصی مانسا موسی وجود دارد. با این حال، اعتقاد بر این است که او همسری به نام ایناری کوناته داشته که از او صاحب یک پسر به نام ماغان شده است.
شرایط و زمان مرگ مانسا موسی هم بر اساس حدس و گمان است، اگرچه به طور معمول می‌گویند موسی سال ۱۳۳۷ میلادی در سن تقریبی ۵۷ سالگی درگذشته است. پس از مرگ او، پسرش، ماغان، جانشین او به عنوان موسی امپراتوری مالی شد.
مالی (سودان فرانسوی) تحت حاکمیت استعماری فرانسه (حدود ۱۹۴۸-حدود ۱۹۶۰ میلادی)
سلطنت مانسا موسی به درستی عصر طلایی امپراتوری مالی نام گرفت. او بر دوره‌ای از گسترش منطقه‌ای و رشد اقتصادی چشمگیر نظارت داشت. زیارت موسی از مکه را می‌توان مأموریتی برای انتشار اسلام در غرب آفریقا دانست که همچنان دین غالب در بسیاری از کشورهای مدرن غرب آفریقا است. تیمبوکتو نیز به قلب آموزش اسلامی در منطقه تبدیل شد و در سراسر جهان اسلام شهرت یافت.
پس از مرگ موسی، حاکمان فقیر و جنگ داخلی منجر به زوال امپراتوری مالی شد. ماغان پسر خود موسی توسط عمویش (برادر موسی) سلیمان عزل شد. کشورهای همسایه، مانند امپراتوری در حال گسترش سونگهای، از مرزهای مالی جدا شدند. در قرن هفدهم، امپراتوری بامانا پایتخت مالی را غارت کرد. امپراتوری مالی پس از این غارت متلاشی شد.
در دهه‌های پس از مرگ موسی، نقشه‌برداران و کاوشگران اروپایی اغلب از غرب آفریقا بازدید می‌کردند. می‌توان استدلال کرد که ثروت امپراتوری مالی و سایر پادشاهی‌های غرب آفریقا الهام‌بخش استعمار اروپایی و در نتیجه به بردگی گرفتن مردم آفریقا و غارت ثروت و منابع این قاره توسط غربیان منجر شد.
سفر مانسا موسی به مکه را می‌توان یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخ آفریقا دانست که پیامدهای تاریخی برای آینده آفریقا داشت. موسی خود به شخصیت افسانه‌ای این قاره تبدیل شد. امپراتوری مالی به رهبری موسی، آفریقا را به قله‌های عظمت خود رساند، اما شاید یادآور غم‌انگیزی باشد از اینکه آفریقای مستقل و شکوفا می‌توانست به چه چیزی تبدیل شود.