بوتاکس روش ایمن و مطمئن برای صاف‌سازی چین‌وچروک‌ها و خطوط ریز روی پوست است یا دارویی مضر که حالت چهره شما را به صورت «منجمد» ثابت نگه می‌دارد؟ پاسخ هر چه که باشد، بوتاکس اکنون بدون شک تجارتی بزرگ است.
به گزارش زومیت، بوتاکس (نام تجاری سم بوتولینوم)، با آمار تقریبی سه میلیون تزریق در سال، رایج‌ترین روش درمانی زیبایی در سراسر جهان به شمار میرود.
این ماده در اصل از نوعی سم عصبی قوی که توسط باکتری‌ها تولید می‌شود به دست می‌آید و با مسدود سازی سیگنال‌های عصبی که ماهیچه‌های صورت را کنترل می‌کنند، عمل می‌کند. با تزریق بوتاکس، ماهیچه‌ها شل می‌شوند و خطوط باریک و چین و چروک‌ها ازبین می‌روند؛ اما نتیجه‌ی نهایی چیست؟ چهره‌ای جوان‌تر که حداقل به مدت سه الی چهار ماه دوام می‌آورد.
بوتاکس در سطح وسیعی به عنوان روشی ایمن و مؤثر شناخته می‌شود که عوارض جانبی جدی ندارد؛ اما این ویژگی‌ها مصرف آن را توجیه می‌کنند؟
بیشترین عوارض گزارش‌شده از بوتاکس بسیار اندک و گذرا هستند. از این عوارض می‌توان به درد، ورم یا کبودی خفیف در محل تزریق اشاره کرد. گاهی اوقات تزریق بوتاکس در ۲۴ ساعت اول با سردرد و علائم شبیه به آنفولانزا همراه است. احساس ضعف و خستگی موقتی در چهره هم گاهی رخ می‌دهد.
با این‌حال، گاهی ممکن است واکنش‌های جدی‌تری رخ دهند. در آوریل ۲۰۲۴، مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌ها در ایالات متحده (CDC)، گزارشی هشداردهنده را منتشر کرد. بر اساس این گزارش ۲۲ زن بین سنین ۲۵ تا ۵۹ سال، واکنش‌های آسیب‌زا نسبت به بوتاکس تقلبی یا تزریق اشتباه نشان داده بودند.
طی اتفاق یادشده، ۱۱ نفر بستری شدند و ۶ نفر به دلیل نگرانی‌های ناشی از مسمومیت با پادزهر درمان شدند. در فرآیند مسمومیت بوتاکسی، سم بوتاکس به محلی فراتر از بخش محلی تزریق گسترش می‌یابد و با حمله به سیستم عصبی مرکزی باعث فلج عضلانی، اختلال در تنفس و حتی مرگ می‌شود.
علائم گزارش‌شده مواردی مثل دوبینی و دید تار، خستگی پلک‌ها، دشواری در بلع، گفتار نامفهوم، دشواری در تنفس، خستگی و ضعف را هم دربر گرفتند. هر ۲۲ مورد، درست پس از دریافت بوتاکس از افراد آموزش‌ندیده در مکان‌های فاقد مجوز ارائه‌ی خدمات درمانی گزارش شدند. میشل والتنبرگ، همه‌گیرشناس در CDC گفت:
مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌ها، سازمان غذا و دارو (FDA) و شرکای قانونی آن‌ها به‌طور فعالانه درحال بررسی بیماری‌هایی هستند که به دنبال تزریق سم بوتولینوم تقلبی یا تزریق نادرست رخ داده‌اند.
در سال ۲۰۱۳، ۶۷ مورد مسمومیت بوتولیسم به دلیل تزریق بوتاکس برای کاهش وزن از یک بیمارستان خصوصی واقع در ازمیر ترکیه گزارش شد. به گفته‌ی اش مصاحبی، پروفسور جراحی پلاستیک کالج دانشگاهی لندن:
اگر سم بوتولیسم به درستی تولید شود و از برند خوبی باشد، قدرت آن به نحوی است که حتی اگر کمی هم پخش شود، باعث آثار جانبی جدی نخواهد شد. میزان دز بوتاکس معمولا بسیار پائین است.برای مثال بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۳ تنها ۳۶ مورد عارضه‌ی جانبی جدی به FDA در رابطه با مصرف‌های زیبایی بوتاکس گزارش شد که اغلب آن‌ها با دشواری در بلع در ارتباط بودند. ریسک عوارض جانبی جدی برای مصرف‌های درمانی بوتاکس ۳۳ برابر بیشتر از مصارف زیبایی بود (گاهی بوتاکس برای درمان میگرن، اسپاسم‌های گردنی، تعریق، مثانه‌ی بیش‌فعال، تنبلی چشم و دیگر عارضه‌ها به کار میرود).
با این‌حال احتمال میرود که عارضه‌های شدید گزارش نشده باشند. بر اساس پژوهش سال ۲۰۲۳ توسط مصاحبی و همکارانش، ۶۹ درصد از پاسخ‌دهندگان پرسش‌نامه، عارضه‌های شدید بلندمدت مثل درد، اضطراب و سردرد را از بوتاکس تجربه کرده بودند. همچنین پیامدهای احساسی و روانشناسی جدی برای بیمارانی که عملشان اشتباه پیش رفته گزارش شد. به گفته‌ی مصاحبی:
اگر بوتاکس به اشتباه تزریق شود، ممکن است دچار نوعی تنبلی پلک‌ها شوید که تا شش ماه دوام می‌آورد. این عارضه می‌تواند به خجالت و شرم در محل کار بینجامد و بر اعتماد به نفس افراد تا مدت‌ها تأثیر بگذارد.
دانسته‌های اندکی درباره‌ی آثار سلامتی بلندمدت تزریق بوتاکس وجود دارند، زیرا بسیاری از آزمایش‌های بالینی صرفا تا شش ماه یا اندکی بیشتر شرایط بیمار را ردیابی می‌کنند. با این‌حال براساس برخی پژوهش‌ها، مصرف دائمی سم بوتولینوم برای زیبابی می‌تواند به ایجاد تغییرات پایدار در حالت چهره منجر شود، به‌طوری‌که شخص دیگر نتواند عضلات چهره‌ی خود را خم کند.
براساس پژوهشی در سال ۲۰۲۲، افرادی که به‌صورت منظم بوتاکس تزریق کردند علائمی از تغییر در ترکیب‌بندی، عملکرد و ظاهر ماهیچه‌ها را تا چهار سال پس از آخرین تزریق نشان دادند. به گفته‌ی مصاحبی:
اگر به مدت ۱۰ سال از ماهیچه‌های شکمی استفاده نکنید، تحلیل خواهند رفت. به شیوه‌ای مشابه اگر ماهیچه‌ای که عامل چروک چهره شده استفاده نشود یا با بوتاکس فلج شود، پس از مدتی به اندازه‌ی قبل قدرت نخواهد داشت و در نتیجه حالت چهره را کمتر می‌توانید نشان دهید.
حتی ممکن است سم بوتاکس از موقعیت خود در پایانه‌ی عصبی نزدیک به ماهیچه بگریزد و به سیستم عصبی مرکزی‌تر حرکت کند. در سال ۲۰۱۵، دانشمندان به رهبری فردریک میونیر از دانشگاه کوینزلند استرالیا از میکروسکوپ‌های پیشرفته برای نمایش حرکت سریع مولکول‌های واحد سم بوتولینوم در میان عصب‌های موش‌ها (سلول‌های عصبی) استفاده کردند.
در گذشته تصور می‌شد که سم بوتولینوم پیش از تجزیه‌شدن، در بخش انتهایی عصبی نورون (محل آزادسازی ناقل عصبی)، باقی می‌ماند. با این‌حال این مسئله حقیقت نداشت. پژوهشگران مشاهده کردند که تعدادی از مولکول‌های سم به پایانه‌ی عصبی وارد می‌شوند و برای تجزیه به جسم سلولی بازمی‌گردند. میونیر می‌گوید:
برخی از سموم منتقل‌شده ازطریق مکانیزمی ناشناخته به نورون‌های دیگر گریختند. تنها سمی که با عملکرد مشابه می‌شناسیم، سم کزاز است که می‌تواند در امتداد نورون‌های حرکتی تا نخاع حرکت و انتقال را در آنجا مسدود کند.
لازم به یادآوری است که تراکم‌های سم بوتولینوم که در پژوهش به کار رفتند بسیار بیشتر از تزریق‌های بوتاکس هستند. میونیر می‌گوید: «احتمال بازگشت سم به سیستم عصبی مرکزی انسان‌ها و داشتن عوارض بعید است.»
با این‌حال، برخی شواهد نشان می‌دهند که مصرف طولانی‌مدت بوتاکس می‌تواند تأثیر روانی بر بیماران داشته باشد. بر اساس پژوهش سال ۲۰۲۳، میشل برین، عصب‌شناس دانشگاه ایرواین کالیفرنیا و همکارانش به اسکن مغز ۱۰ زن پیش و پس از دریافت تزریق بوتاکس پرداختند.
در طول تصویربرداری رزونانس مغناطیسی کارکردی از مغز، سوژه‌ها تصاویری از چهره‌های خوشحال و عصبانی را در میان عکس‌های خنثی دیدند. در اسکن پس از بوتاکس، تغییر فعالیت در دو منطقه از مغز زنان دیده شد که در پردازش احساسات نقش دارند: آمیگدال و شکنج دوکی‌شکل. این نشانه‌ها منطبق با یافته‌های پژوهش‌های دیگر بودند که نشان می‌دهند تزریق بوتاکس می‌تواند تشخیص و تحلیل احساسات دیگران را دشوار کند.
بر اساس پژوهشی در سال ۲۰۲۳ توضیح این مسئله را می‌توان در چگونگی تشخیص احساسات دیگران توسط مغز جستجو کرد. برای مثال وقتی حالت‌های خوشحالی یا ناراحتی را در دیگران می‌بینیم، به شکلی ناخودآگاه این حالت‌ها را با استفاده از ماهیچه‌های چهره‌ی خود کپی می‌کنیم. با این کار می‌توانیم احساسات دیگران را درک و تفسیر کنیم.
با این‌حال از آنجا که بوتاکس ماهیچه‌های چهره را فلج می‌کند، نمی‌توانیم از چهره‌ی افراد دیگر تقلید کنیم و در نهایت این طور به نظر می‌رسد که احساس همدردی کمتری داریم.
بااین‌حال، عارضه‌ی یادشده می‌تواند در برخی نمونه‌ها تأثیر مثبت داشته باشد. پژوهشی دیگر نشان داده است که ناتوانی در اخم کردن به بیمارانی که از افسردگی رنج می‌برند، کمک می‌کند.
بنابراین افراد برای حداقل‌سازی ریسک‌های بوتاکس چه کارهایی را می‌توانند انجام دهند؟ در درجه‌ی اول افراد تنها باید در مراکز دارای مجوز با پرسنل آموزش‌دیده تزریق بوتاکس را انجام دهند. شرکت زیبایی آلرگان (Allergan Aesthetics)، تولیدکننده‌ی بوتاکس توصیه می‌کند مصرف‌کنندگان باید حتما با مراجعه به پزشک متخصص تزریق بوتاکس را انجام دهند. به گفته‌ی سخنگوی این شرکت:
اولویت ما سلامت و ایمنی بیماران است و تمام گزارش‌های محصولات تقلبی توسط تیم ما بررسی می‌شوند. ما فرآیند توزیع و تولید سخت‌گیرانه و پیچیده‌ای داریم تا از کیفیت و اعتبار محصول به ویژه شاخصه‌های ضد تقلبی آن مطمئن شویم.
مصاحبی اخیرا به تحلیل صنعت تزریق‌های زیبایی بریتانیا پرداخت و به این نتیجه رسید که ۶۸ درصد از افراد شاغل در صنعت زیبایی که تزریق‌هایی مثل بوتاکس را انجام می‌دهند، پزشک نیستند. اگر بوتاکس به صورت صحیح تزریق شود، ایمنی بالایی خواهد داشت میونر می‌گوید:
برخی افراد بوده‌اند که عواض نامطلوب داشته‌اند؛ اما باید در نظر بگیرید که از دهه‌ی ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ تاکنون میلیون‌ها نفر درحال تزریق بوتاکس بوده‌اند.