عصرایران؛ رضا غبیشاوی - رهبری به تازگی گفته اند: " هر کس رسانه‌ی قوی‌تر داشته باشد، موفّق‌تر خواهد بود".
آیت الله خامنه ای در دیدار جمعی از شاعران گفته بودند: " امروز در دنیا چالشها و درگیری‌ها چالشهای رسانه‌ای است. بیش از آنچه موشک و پهپاد و هواپیما و ابزارهای جنگی و مانند اینها تأثیر بگذارند در عقب راندن دشمن، رسانه‌ها هستند که تأثیر میگذارند و دلها را تحت تأثیر قرار میدهند، ذهنها را تحت تأثیر قرار میدهند. جنگ، جنگ رسانه‌ای است؛ هر کس رسانه‌ی قوی‌تر داشته باشد، در اهدافی که دارد ــ هر هدفی ــ موفّق‌تر خواهد بود".
سوال اینجاست. ما چگونه می توانیم رسانه قوی داشته باشیم؟ رسانه قوی چیست و چگونه است؟
برای داشتن رسانه های قوی باید این 4 مورد را دنبال کرد.
برای داشتن رسانه قوی قبل از هر چیز باید به تعریف واقعی، صحیح ، مشترک و مورد توافق از رسانه رسید. چنین چیزی در ایران و خاورمیانه وجود ندارد. اینکه رسانه چیست و روزنامه نگار کیست. تفاوت رسانه با ابزار تبلیغات و روابط عمومی چیست.
بدون داشتن تعریف صحیح و مشترک از رسانه و روزنامه نگار، هر فعالیتی در مسیر داشتن رسانه قوی، بی نتیجه است و حتی می تواند به ضدرسانه تبدیل شود.
رسانه و روزنامه نگاری پدیده های مدرن هستند و برای شناخت و به کارگیری صحیح آنها نیازمند قوه درک و نگاه مدرن هستیم.
گام اول، به رسمیت شناختن رسانه به عنوان ابراز اطلاع رسانی حرفه ای و نه ابزار تبلیغات سیاسی است. رسانه و روزنامه نگاران حرفه ای قرار است واقعیت ها و نظرات مختلف را تهیه و منتقل کنند ؛ قرار است به سوژه هایی که خود انتخاب می کنند بپردازند و حوادث گوناگون را پوشش دهند بدون اینکه در این فعالیت ها تحت تاثیر دستورات و فشارهای نهادهای بالادستی رسانه خود باشند؛ بدون اینکه برای تامین منافع گرایش ها، گروه ها ، احزاب، افراد و مقامات تلاش کنند بلکه هدف آنها تامین منافع و حقوق عمومی است.
هدف رسانه و روزنامه نگاری، اطلاع رسانی دقیق، صحیح و بی طرفانه واقعیت ها و نظرات متنوع درباره موضوعات با ارزش برای مخاطبان بدون جانبداری از مقامات، دولت ها، سازمان ها، احزاب، گروه ها و گرایش های مختلف است.
رسانه، ارتش رسانه ای حمله و دفاع از نهاد بالادستی یا دیگران نیست. رسانه ، دستگاه تبلیغات سیاسی و روابط عمومی دستگاه ها و سازمان های مختلف نیست تا از تصمیمات و رفتارهای درست و غلط دفاع و آنها را توجیه کند.
رسانه مستقل یعنی اینکه سردبیر، تحریریه و خبرنگاران در تصمیم گیری حرفه ای و کاری تحت تاثیر دستورات خارج از تحریریه نباشند و تنها به اصول حرفه ای – اخلاقی و قانونی پایبند هستند.
رسانه حرفه ای یعنی انتقال واقعیت ها بدون تحریف و بزرگنمایی و کوچک نمایی و تنها تعهد به واقعیت نمایی.
رسانه حرفه ای یعنی اینکه در برابر منابع مالی و مدیریتی خود شفافیت دارد؛ در برابر مطالب منتشر شده خود پاسخگو است و توضیح می دهد.
چگونه می توان رسانه های قوی داشت و از آنها حمایت کرد؟ رسانه قوی به معنی رسانه حرفه ای است. هر چه رسانه ای حرفه ای تر باشد قدرتمندتر و قوی تر خواهد بود. در نتیجه باید زمینه را برای فعالیت حرفه ای رسانه فراهم کرد. رسانه حرفه ای و قدرتمند، رسانه ای است که بر مخاطبان تاثیرگذاری دارد؛ مخاطبان و افکارعمومی به آن اعتماد دارد و مطالب آن را باور می کنند. رسانه ای که نزد مخاطبان، اعتبار دارند.
رسانه حرفه ای رسانه ای است که به معیارهای حرفه ای – اخلاقی پایبند است. رسانه حرفه ای، نیازمند فضای باز و آزاد است. البته آزادی مسوولانه و همراه با پاسخگویی.
نخستین گام، تقویت رسانه های عمومی (متعهد به فعالیت بی طرفانه و مستقل) و رسانه های حرفه ای بخش خصوصی است. تبدیل رسانه های ارگان به واحدهای روابط عمومی و اطلاع رسانی نهادهای بالادستی، هدفمندی پرداخت یارانه های نقدی و غیرنقدی به سمت رسانه های منتقد و حرفه ای بخش خصوصی و عمومی، خلق فضای رقابتی میان رسانه ها ، کنار گذاشتن مجازات های حذفی در برابر رسانه ها از جمله توقیف و لغو امتیاز و تبدیل آن به مجازات جریمه مالی از جمه اقدامات لازم برای تقویت رسانه های حرفه ای است.
لغو انحصار صداوسیما در زمینه فعالیت شبکه های رادیو تلویزیونی و ایجاد امکان راه اندازی شبکه های رادیو تلویزیونی خصوصی، نگاه به بخش رسانه به عنوان یکی از بخش های اقتصادی و یک کسب و کار در حوزه اطلاع رسانی و سرگرمی از دیگر موارد است. سرگرمی از این بابت که خبر خود نیز هم اکنون همزمان در دو بخش اطلاع رسانی / فرهنگی و سرگرمی تعریف می شود به مانند فوتبال حرفه ای و سینما و تئاتر و ... که همزمان در ورزش و فرهنگ و در حوزه صنعت سرگرمی قابل تعریف و پیگیری هستند.
تغییر روش از مجوز انتشار (نیاز به دریافت مجوز قبل از انتشار) به ثبت انتشار ( انتشار رسانه بعد از ثبت خودکار مشخصات رسانه در ادارات فرهنگ یا شهرداری ها یا دادگستری یا سازمان ثبت اسناد آغاز می شود به مانند ثبت شرکت ها) از دیگر اقداماتی است که می تواند به تولد و تقویت رسانه های حرفه ای کمک کند.
دولت یا حکومت نمی تواند رسانه دار خوبی باشد. مهمترین دلیل آن نیز نقض غرض و وجود تضاد منافع میان دو طرف است. در نتیجه این تغییر باید رخ دهد: اگر رسانه ای زیرمجموعه حکومت ودولت و بخش عمومی در حال فعالیت است و بودجه خود را از این بخش دریافت می کند باید به فعالیت حرفه ای، بی طرفانه و مستقل متعهد شود تا بتواند اطلاع رسانی را به شیوه دقیق، صحیح ادامه دهد.
در غیراین صورت، رسانه های زیرمجموعه و وابسته به نهادها و سازمان های دولتی، حکومتی و عمومی باید به واحدهای اطلاع رسانی روابط عمومی سازمان های خود تبدیل شوند. نه اینکه با تغییر هر دولت، مجموعه ای از فعالان رسانه ای حامی و همسو با دولت، در رسانه های زیرمجموعه دولت مستقر شوند و آن رسانه ها را به بوق تبلیغات و حمایت از دولت تبدیل کنند.
هر کشوری به روزنامه نگاران حرفه ای، قدرتمند و مستقل نیاز دارد. همانگونه که به فیلسوفان و متفکران، سیاستمداران و وکلا، فعالان اقتصادی و بازرگانان، پزشکان و مهندسان، مدیران و فعالان صنفی، دانشمندان و نویسندگان و شاعران وهنرمندان و فرهنگمندان و نیروهای حرفه ای نظامی ، امنیتی و پلیس نیازمند است.
رسانه حرفه ای و قدرتمند بدون روزنامه نگار حرفه ای و قدرتمند قابل تصور نیست و عکس آن هم صادق است. همه کشورهای دارای رسانه های قوی، روزنامه نگاران قوی هم دارند.
احترام به ماهیت کاری روزنامه نگاران حرفه ای در زمینه اطلاع رسانی کامل و دقیق واقعیت ها، به رسمیت شناختن آزادی، استقلال حرفه ای و بی طرفی خبرنگاران و سردبیران، حمایت حقوقی - قضایی روزنامه نگاران به هنگام فعالیت حرفه ای از جمله محاکمه علنی با حضور هیات منصفه، به رسمیت شناختن مصونیت و حق اشتباه روزنامه نگاران، به رسمیت شناختن انگیزه خیرخواهانه روزنامه نگاران و حق مردم در کسب آگاهی و کمک به روزنامه نگاران در حفظ منابع خود از جمله موارد تقویت کننده روزنامه نگاران حرفه ای است.
انتقال مسوولیت قضایی حقوقی مطالب منتشر شده در رسانه ها از سردبیر و روزنامه نگاران به مالکان و شخصیت حقوقی رسانه (مدیر مسوول و صاحب امتیاز) از دیگر اقدامات در مسیر تقویت روزنامه نگاران و رسانه هاست.
یکی از مهمترین ویژگی های کشورهای دارای رسانه ها و روزنامه نگاران قوی، خودکفایی اطلاع رسانی به ویژه درباره خبرهای منفی همان کشور است.
در حالت عادی، این مزیت نسبی رسانه های هر کشور است چون به محل حادثه نزدیک تر هستند؛ می توانند حوادث کشور خود را بهتر ، سریع تر، دقیق تر و صحیح تر پوشش دهند.
خودکفایی اطلاع رسانی به این معناست که رسانه ها و روزنامه نگاران هر کشور، بتوانند نیاز افکارعمومی و مردم کشور خود به اطلاعات مورد نیاز را به خوبی و با کیفیت، پاسخ بگویند و رفع کنند.
مهمترین و حساس ترین بخش، درباره خبرهای منفی هستند. خبر منفی یکی از ارزش های خبری است و برای اکثریت مخاطبان، جذابیت و اهمیت زیادی دارد.
هر کشوری در هر جای جهان، از امریکا تا کره شمالی و از روسیه تا استرالیا، دارای خبر منفی است و راه فراری از آن نیست. هیچ کشوری در جهان وجود ندارد که خبر منفی نداشته باشد. حالا دو مسیر برای کشف و پوشش خبرهای منفی وجود دارد.
روزنامه نگاران و رسانه های همان کشور، این خبرها را کشف و پوشش و پیگیری می کنند یا اینکه با توقف کار آنها، رسانه ها و روزنامه نگاران دیگر کشورها این دسته از خبرها را دنبال و منتشر می کنند.
در دسته اول، اخبار منفی با دقت و صحت و با استفاده از منابع نزدیک و اصلی تهیه می شوند و در نتیجه حجم اخبار جعلی و غیردقیق می تواند به حداقل برسد. ضمن اینکه این اطلاع رسانی به سیستمی برای خوداصلاحی و خودترمیمی جامعه منجر می شود و به اعتبار رسانه ها و روزنامه نگاران داخلی و اعتماد عمومی به آنها می افزاید. همچنین مرجعیت اطلاع رسانی در داخل می ماند.
در دسته دوم اما معمولا مقامات، کودکانه فکر می کنند با جلوگیری از انتشار خبرهای منفی کشورشان، از تعداد حوادث منفی می کاهند غافل از اینکه انتشار این خبرهای منفی به جریان های زیرزمینی و رسانه های خارجی واگذار می شود.
در سایه سکوت و سکون روزنامه نگاران و رسانه های داخلی، رسانه ها و روزنامه نگاران دیگر کشورها به خبرهای منفی و اساسی آن کشور می پردازند.
چون رسانه ها و روزنامه نگاران خارج از کشور، از محل وقوع خبر، فاصله فیزیکی و روانی دارند در نتیجه احتمال انتشار خبر جعلی و جزئیات غیردقیق و بزرگنمایی و نادرست نمایی، افزایش می یابد.
علاوه براین، راستی آزمایی و دقت سنجی این نوع از خبرها از راه دور، با سختی ها و مشکلات زیادی روبه رو می شود. برخلاف رسانه های داخلی که این دو را به دلیل نزدیک بودن ، به راحتی می توانند و باید انجام دهند.
در این وضعیت، رسانه ها و روزنامه نگاران داخلی آن کشور، بی اعتبار می شوند و اعتبار رسانه ها و روزنامه نگاران خارجی افزایش می یابد. مردم به سمت رسانه های خارجی می روند و سعی می کنند نیاز به اطلاع رسانی خود را از مسیر رسانه های خارجی رفع کنند. مرجعیت اطلاع رسانی از رسانه های داخلی به خارجی منتقل می شود.
در هر دو حالت خبرهای منفی به مانند آب در سراشیبی، مسیری برای حرکت و انتشار می یابند. از طریق رسانه های داخلی یا خارجی اما بهتر است از مسیر رسانه های داخلی، انتشار رخ دهد. قطعا رسانه ها و روزنامه نگاران داخلی توانایی و اطلاعات بیشتری برای پوشش رخدادهای کشور خود دارند مگر اینکه مانع از فعالیت آنها شد و با این اقدام، فرصت طلایی را از آنها گرفت و در اختیار رقبای خارجی قرار داد.
نمونه مهم این دو وضعیت، نحوه پوشش خبرهای منفی است که در دو کشور کره شمالی و کره جنوبی رخ می دهد.
در اولی رسانه های داخلی، خبرهای منفی کشورشان را پوشش نمی دهند چون اجازه این کار را ندارند. در نتیجه، رسانه های کره جنوبی، خبرهای منفی کره شمالی را پوشش می دهند و منتشر می کنند. اگر به خبرهای منفی مربوط به کره شمالی دقت کنید متوجه می شوید منبع اکثر آنها رسانه ها و موسسات کره جنوبی هستند.
در مقابل، خبرهای منفی کره جنوبی ، زودتر، قوی تر و بیشتر از همه، توسط روزنامه نگاران و رسانه های این کشور پوشش داده می شوند. شاید به جرات بتوان گفت هیچ خبر منفی مربوط به کره جنوبی وجود ندارد مگر اینکه اول بار توسط رسانه ها و روزنامه نگاران این کشور منتشر شده باشد و آنها منبع اصلی و اول باشند. در اکثر موارد، رسانه های خارج از کره جنوبی، در پوشش خبرهای منفی این کشور، نمی توانند منبع اصلی باشند بلکه خبرها را به نقل از منابع داخلی کره جنوبی منتشر می کنند.
در نتیجه، اگر هر کشور دیگری برای کره جنوبی و به زبان کره ایی لهجه جنوبی، رسانه ای راه اندازی کند قطعا بی فایده است زیرا هر آنچه از حوادث مثبت و منفی، مخاطب کره جنوبی نیاز داشته باشد رسانه های همین کشور تولید و پخش می کنند و چیزی نمی ماند تا رسانه دیگر کشورها به آن بپردازند.
کشورهای امریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، کانادا و استرالیا به میزان زیادی این ویژگی را دارند. در مقابل، کشورهای روسیه، چین، عربستان سعودی، امارات، کوبا و بحرین در دسته دوم قرار می گیرند. همه این کشورها در زمان بروز خبرهای منفی در کشورشان، رسانه هایشان یا سکوت می کنند یا با تاخیر زیاد، ناقص و مبهم وارد پوشش خبری می شوند یا دست به فعالیت تبلیغات سیاسی می زنند. این وضعیت، آسیب بزرگی است که مانع از شکل گیری رسانه حرفه ای و قوی می شود.