چنانچه فردی مرتکب جرمی شود، بنابر شرایط و چارچوب پیش بینی شده در قانون مجازات اسلامی، ممکن است سابقه کیفری مزبور در پیشینه فرد درج شود. قانونگذار سابقه مزبور را محکومیت مؤثر کیفری یا مجازات تبعی نامیده است. مجازات تبعی بنابه حکم قانون به صورت خودبه‌خود و به تبع مجازات جرم ارتکابی؛ به مجرم تحمیل میشود.
محمد مهدی ترحمی؛ علی‌الاصول استخدام در ادارات دولتی و موسسات و برخورداری از حقوق اجتماعی مستلزم نداشتن سوءسابقه کیفری است. ممکن است افراد بنا به دلایل مختلف نیاز به گواهی عدم سوء پیشینه داشته باشند، به ویژه در مواقع استخدام، چه آنکه کارفرماها، به ویژه موسسات اجرایی و مراکز دولتی و نظامی و امثالهم، حین استخدام کارکنان، این گواهی را از داوطلب درخواست می‌کنند تا با بررسی وضعیت سابقه کیفری و پیشینه از وضعیت شخصیتی داوطلب مطلع می‌شوند.
قانونگذار جرایم درجه یک الی پنج ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی را به عنوان سوءپیشینه تعیین نموده است؛ لذا در گواهی عدم سو پیشینه، جرایم و محکومیت‌های کیفری موثر منعکس می‌شوند. شهروندان می‌توانند جهت اخذ گواهی عدم سوءپیشینه به دو روش اقدام کنند، نخست اینکه با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی شهرشان یا دفاتر پلیس بعلاوه ده، تقاضای صدور گواهی نمایند و در روش بعدی شهروندان می‌توانند از طریق اتصال اینترنتی به سامانه جامع خدمات الکترونیک قضایی و وارد کردن کد ملی و رمز شخصی در صفحه احراز هویت به آدرس my.adliran.ir، گواهی عدم سو پیشینه از سامانه ثنا دریافت نمایند، لذا برخلاف روش سنتی که صدور گواهی بیش از یک هفته طول می‌کشید، در روش جدید به کمتر از چند ساعت تقلیل یافته است.
سوء سابقه کیفری، امری همیشگی و مستمر نبوده و متعاقب محکومیت قطعی به جرایم یک الی پنج موضوع ماده ۲۵ قانون مرقوم و سپری شدن مدتی خاص، حسب نوع و درجه مجازات، آثار آن مرتفع میشود؛ لذا مجرم به صورت مادام العمر از حقوق اجتماعی محروم نمیشود و قانونگذار برای رعایت حفظ حقوق عدالت اجتماعی، درج جرایم ارتکاب در پیشینه فرد را مدت دار نموده است.
مدت زمان پاک شدن سوءپیشینه افراد با توجه به نوع جرم و مجازات آن، متفاوت بوده و با سپری شدن مدت زمان دو الی هفت سال حسب مورد، سوء سابقه کیفری مجرم پاک میشود. حال چنانچه مجرم مرتکب جرمی شود که مجازات آن جزو درجات مذکور نباشد، مراتب محکومیت در سجل کیفری فرد درج میشود لیکن در گواهی سوءپیشینه صادره منعکس نمیشود.
*وکیل پایه یک دادگستری