بنفشه سام گیس در گزارشی در روزنامه اعتماد به ابهامات موجود در تعداد فوتی های کرونا در جهان و ایران پرداخت و نوشت:
كمتر از یك هفته تا 4 سالگی ویروس كووید 19 باقی مانده است. سازمان بهداشت جهانی WHO روز 21 ژانویه 2020 در اولین گزارش مرتبط با شیوع بیماری با علایم ذات‌الریه اعلام كرد: «31 دسامبر 2019، دفتر منطقه‌ای WHO در كشور چین، گزارشی از موارد ذات‌الریه دریافت كرد. موارد ابتلا با علت ناشناخته در شهر ووهان چین شناسایی شده بود.
مقامات چین به WHO گزارش دادند كه در فاصله 31 دسامبر 2019 تا سوم ژانویه 2020، در مجموع 44 مبتلای این نوع ذات‌الریه با علت نامعلوم شناسایی شده است.
طبق گزارش دقیق‌تری كه در روزهای 11 و 12 ژانویه به دفتر منطقه‌ای WHO رسید، شیوع این نوع از ذات‌الریه با عرضه غذاهای دریایی در یك بازار محلی در شهر ووهان مرتبط بوده است.»
تا روز 11 فوریه 2020، تعداد مبتلایان این نوع ذات‌الریه در 24 كشور جهان با افزایش هزار برابری به 43103 نفر رسیده بود در حالی كه 42708 نفر از مبتلایان در كشور چین بودند و تا این روز تعداد فوتی‌های بیماری در 24 كشور به 1018 نفر رسیده بود كه یكی از قربانیان در كشور فیلیپین و 1017 نفر در كشور چین بودند. در این روز (11 فوریه 2020) سازمان بهداشت جهانی در بیانیه‌ای اعلام كرد كه به دنبال مشورت با سازمان‌های زیرمجموعه ملل متحد، این نوع از ذات‌الریه، «كرونا ویروس 2019 و به اختصار COVID-19» نامگذاری شده است.
آخرین گزارش سازمان بهداشت جهانی از وضعیت شیوع كرونا، روز 22 دسامبر 2023 (اول دی 1402) منتشر شد كه طبق این گزارش تا 17 دسامبر سال جاری میلادی، تعداد كل مبتلایان به بیش از 773 میلیون نفر و تعداد كل فوت به بیش از 6 میلیون نفر رسیده و منطقه اروپا با بیش از 277 میلیون مبتلا و منطقه امریكا با بیش از 2 میلیون فوتی در صدر جدول ابتلا و مرگ كرونا ایستاده‌اند.
گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی از تعداد ابتلا و فوت كرونا بر اساس اعلام كشورها تدوین می‌شود، اما امروز این اعداد، دیگر برای ملت‌ها قابل اطمینان نیست، چون 20 ماه قبل (مه 2022) و زمانی كه تعداد فوتی‌های كرونا در جهان به حدود 5.4 میلیون نفر (5 میلیون و 400 هزار) رسیده بود، مسوولان سازمان بهداشت جهانی بر اساس محاسباتی گفتند كه گزارش بسیاری از كشورها درباره مرگ‌های كرونایی غیرواقعی بوده و تعداد فوتی‌های كووید 19 در جهان، حداقل 3 برابر بیشتر از آمار موجود و حدود 15 میلیون نفر است.
این اعلام WHO البته با اعتراض برخی دولت‌ها و از جمله دولت هند مواجه شد، چون سازمان بهداشت جهانی، با یك ابزار ساده، صداقت و شفافیت مورد ادعای بسیاری دولت‌ها را زیر سوال برده بود.
5 مه 2022، سازمان بهداشت جهانی در گزارش خود اعلام كرد: «در فاصله اول ژانویه 2020 تا 31 دسامبر 2021، حدود 14.9 میلیون مرگ (14 میلیون و 900 هزار) در سراسر جهان به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم با همه‌گیری كووید19 مرتبط بوده كه این رقم نشان‌دهنده 9.5 میلیون مرگ (9 میلیون و 500 هزار) بیشتر از مواردی است كه تاكنون به‌طور مستقیم به COVID-19 نسبت داده شده است.»
كارشناسان سازمان بهداشت جهانی در گزارش خود این اختلاف آماری را «مرگ اضافی» نامیدند و گفتند: «مرگ اضافی به عنوان تفاوت بین تعداد مرگ‌های رخ داده و تعداد مورد انتظار در صورت عدم وجود همه‌گیری محاسبه می‌شود. این تعداد مرگ اضافی (14.9 میلیون نفر) شامل موارد مرگ‌های كووید 19 و شمارش و گزارش شده توسط دولت‌ها، مرگ‌های كووید 19 كه توسط دولت‌ها شمارش یا گزارش نشده و همچنین، مرگ‌هایی است كه ناشی از ابتلا به كووید 19 نبوده، اما به دلیل مشكلات بهداشتی و اجتماعی در اثنای شیوع كووید 19 رخ داده است.
برزیل، مصر، هند، اندونزی، مكزیك، پرو، روسیه، آفریقای جنوبی، تركیه و ایالات متحده، كشورهایی هستند كه بیشترین تعداد مرگ اضافی را داشته‌اند.
(طبق تخمین سازمان بهداشت جهانی، آمار واقعی فوت كرونا در مصر 11.6 برابر آمار رسمی، در هند 9.9 برابر، در پاكستان 8 برابر، در اندونزی 7.1 برابر، در بنگلادش 5 برابر، در بولیوی 4.5 برابر، در صربستان 4.4 برابر، در قزاقستان 4.2 برابر، در فیلیپین 3.6 برابر و در روسیه 3.5 برابر آمار رسمی بوده است) 84 درصد از موارد مرگ اضافی در آسیای جنوب شرقی، اروپا و امریكا و 70 درصد موارد در 10 كشور جهان، 81 درصد از موارد مرگ اضافی (81 درصد از 14 میلیون و 900 هزار مرگ) در كشورهای با درآمد متوسط، 15 درصد در كشورهای با درآمد بالا و 4 درصد در كشورهای كم درآمد، حدود 57 درصد از مرگ‌های اضافی در مردان و 82 درصد در افراد بالای 60 سال بوده است.»
دولت‌هایی كه با مردم خود صادق نبودند
گزارش سازمان بهداشت جهانی هیچ صراحتی درباره صادق نبودن دولت‌ها ندارد و ارتباط گزارش‌های غیرواقعی كشورها درباره كم‌شماری مرگ‌های كرونایی را به دلایلی همچون محاسبات نادرست، كمبود امكانات، شمارش بر مبنای معیارهای غیر دقیق ربط می‌دهد. غیر از این گزارش اما مصداق‌های زیادی از خطاب صریح نهادهای ملی و غیر دولتی می‌توان پیدا كرد كه بر خلاف رویه محافظه‌كارانه WHO، ناراستی دولت‌ها را زیر سوال برده‌اند.
تیر‌‌ماه 1399، خبرنگار روزنامه «اطلاعات روز» افغانستان بر اساس نظرسنجی این رسانه در سطح شهر كابل در گزارش خود نوشت: «آمار افراد مبتلا به كرونا و آمار مرگ ناشی از كرونا، ده‌‌‌برابر بیشتر از آماری است كه از سوی وزارت صحت عامه كشور اعلام می‌شود.
وزارت صحت‌عامه آمار مرگ ناشی از كرونا را تاكنون 156 نفر اعلام كرده اما در این نظرسنجی كه از حدود 14 روز قبل به این سو در سطح شهر كابل انجام شده، 384 نفر از شهروندان كابل گفتهاند كه 1626 نفر از دوستان و آشنایان آنها بر اثر ابتلا به كرونا جان باخته‌‌اند.در بخش دیگر این نظرسنجی از اشتراك‌كنندگان پرسیده شد كه از اطرافیان و آشنایان آنها حدودا چند نفر به ویروس كرونا مبتلا شده‌‌اند.
بیش از 68 درصد پاسخ‌‌دهندگان گفتهاند كه 5 تا 40 نفر از دوستان و آشنایان آنها به كرونا مبتلا شدند. 40 درصد پاسخ‌‌دهندگان گفتهاند كه دوستان و آشنایان آنها كه به ویروس كرونا مبتلا شدند، به‌دلیل عدم موجودیت امكانات و خدمات صحی لازم به شفاخانه‌های مخصوص كرونا مراجعه نكردند. شمار زیادی از آنها گفتند كه در شفاخانه‌های مخصوص حتی اكسیژن و داروی مورد نیاز به‌صورت رایگان ارایه نمی‌شوند و از بیماران پول گرفته می‌شود.2.5 درصد دیگر گفتهاند كه بیماران كرونایی به شفاخانه‌ها دسترسی ندارند.»
ایالات متحده امریكا هم وضعیت مشابه داشت به این معنا كه دولت امریكا، تعداد كل مرگ كرونا در این كشور در فاصله اول ژانویه 2020 تا 31 دسامبر 2021 را 824338 نفر اعلام كرده بود در حالی كه نتایج محاسبات سازمان بهداشت جهانی نشان داد آمار فوت كرونا در این كشور در این بازه زمانی حدود 886917 نفر تا 978225 نفر بوده است.
جولای 2021 خبرنگار نیویورك تایمز در گزارشی با تیتر «تعداد تلفات كووید 19 در نیویورك چقدر دقیق است» نوشت كه مقامات نیویورك بر مبنای روش‌شناسی ایالتی مجاز بوده‌اند كه تعداد موارد مرگ كرونا را 11 هزار نفر كمتر از آمار واقعی مركز ملی آمار بهداشت اعلام كنند. در این گزارش اعلام شد كه آمار رسمی از فوتی‌های كرونا در شهر نیویورك با همین مجوز، صرفا شامل آن تعداد افرادی بوده كه تست كرونای تایید شده از آزمایشگاه‌ها داشتند و در بیمارستان‌ها، خانه سالمندان یا آسایشگاه‌ها فوت كرده‌اند و آمار فوت، موارد مرگ در خانه یا زندان را شامل نمی‌شده و بنابراین، با وجود آنكه آمار رسمی مرگ ناشی از كرونا در نیویورك در یك بازه زمانی مشخص، حدود 43 هزار نفر بوده، گزارشی كه به مركز ملی آمارهای بهداشتی اعلام شده، حكایت از فوت بیش از 54 هزار مبتلای كرونا در همین بازه زمانی مشابه دارد.
گزارشگر نیویورك تایمز در ادامه می‌نویسد كه حدود نیمی از ایالت‌های امریكا همین وضع را داشته‌اند چنانكه در كالیفرنیا و تگزاس هم، تعداد فوتی‌ها در آمار رسمی كمتر از آمار واقعی مرگ مبتلایان كرونا بوده است.
ژانویه 2022 شبكه خبری NBC در گزارشی اعلام كرد كه طبق نتایج تحقیق گروهی از محققان در كانادا، هند و ایالات متحده، دولت هند از شمارش فوت بیش از 3 میلیون مبتلای كرونا در موج‌های اول و دوم آلودگی (ژوئن 2020 تا جولای 2021) خودداری كرده و بنابراین، آمار 481 هزار نفری فوتی‌های كرونا در هند كه از سوی دولت این كشور اعلام می‌شود، غیر واقعی است. گزارش سازمان جهانی بهداشت درباره شمار مرگ‌های اضافی محاسبه نشده در آمار تجمیعی فوت كرونا، چند ماه پس از این تحقیق بود و اعلام می‌كرد كه طبق نتایج بررسی‌های WHO آمار مرگ‌های كرونا در هند، 10 برابر گزارش رسمی این كشور و حدود 4.74 میلیون نفر (4 میلیون و 740 هزار) است.
گفتن این آمارها دیگر جرم نیست
علی‌اكبر حقدوست، رییس كمیته اپیدمیولوژی ستاد ملی مقابله با كرونا در دولت دوازدهم، در گفت‌وگو با «اعتماد» می‌گوید: طبق نتایج برخی تحقیقات انجام‌شده در ایران، تعداد مرگ‌های واقعی كرونا در كشور 1.9 برابر گزارش رسمی دولت بوده است.
گفتن این حرف، امروز هزینه زیادی ندارد، اما در فاصله سال‌های 1399 تا 1400، تعداد زیادی از كارشناسان و متخصصان حوزه سلامت و حتی دیگر حوزه‌ها همچون اقتصاد و سیاست كه دولت را به دلیل انتشار گزارش‌های غیرواقعی از ابتلا و فوت كرونا، مورد انتقاد قرار دادند، با برخوردهای تندی مواجه شدند، چون زیر سوال بردن آمارهای رسمی، مهر تایید بر پنهانکاری مسوولان حوزه سلامت بود.
به نظر می‌رسد كه گزارش سال 2022 سازمان بهداشت جهانی درباره عمومیت ناراستی دولت‌ها، همچون سپر محافظی برای بسیاری از محققان و از جمله، پژوهشگران ایرانی بود كه نتایج تحقیقات خود درباره آمار مرگ اضافی كرونا و شمارش نشدن این مرگ‌ها در آمار تجمیعی فوت كووید 19 را علنی كنند.
از جمله این تحقیقات، نتایج پژوهش محققان دانشگاه علوم پزشكی اردبیل است كه اسفند پارسال منتشر شد و محققان اعلام كردند كه در مقابل آمار رسمی دولت از مرگ‌های كرونایی در فاصله بهمن 1398 تا بهمن 1401 كه عدد 136166 نفر بوده، شمار تخمینی مرگ‌های بر اثر ابتلا به كرونا در كشور در این بازه زمانی 240390 مورد است.
در نتیجه تحقیق دیگری كه تابستان پارسال منتشر شد، محققان مراكز تحقیقاتی كشور اعلام كردند كه در مقابل آمار رسمی 136166 فوتی كرونا، تعداد مرگ‌های اضافی براساس كم‌شماری 4 الی 8 درصدی بین 282378 مورد تا 364417 مورد تخمین زده شده و نتایج تحقیق نشان داده كه نسبت مرگ‌های گزارش‌شده COVID-19 به كل مرگ‌های اضافی در محاسبات مختلف از 45.2 درصد تا 49.4 درصد متغیر بوده است.