عصر ایران - برای هزاران سال، ابریشم به عنوان مجلل ترین پارچه جهان از ارزش بسیار بالایی برخوردار بوده و روش تولید آن با گذشت زمان تغییرات چندانی را شاهد نبوده است. ابریشم نه تنها پارچه ای براق و خوش لمس است، بلکه سبک و فوق العاده قوی محسوب می شود. در حقیقت، یک رشته ابریشم استحکام کششی مشابه با رشته های فولادی دارد. اما این پارچه چگونه تولید می شود؟
به بیان ساده، ابریشم یک فیبر پروتئین حیوانی است که توسط کرم های ابریشم-بیشتر کرم بومبیکس موری (Bombyx mori)-تولید می شود.
کرم های ابریشم به رغم اندازه کوچک خود تا حدی مسئول مشهورترین شبکه مسیرهای تجاری در تاریخ بودند که آسیا و خاورمیانه را به کل جهان غرب پیوند می داد.
از لباس خواب تا ساری، لباس زنان هندی، از ملحفه تا مبلمان، و حتی آثار هنری خیره کننده، ابریشم همواره استانداردی برای پارچه لوکس و منحصر به فرد بوده است.
پارچه ابریشم برای نخستین بار حدود 8500 سال پیش در چین تولید شد. افسانه ها حاکی از آن هستند که روزی یک شاهدخت در حال نوشیدن چای در باغ خود بود که پیله ای ابریشمی درون فنجان چای وی فرو می افتد. چای داغ موجب باز شدن رشته های ابریشم شده و صنعتی جدید متولد می شود.
سرچشمه هرچه که باشد، چینی ها بین 1000 تا 500 سال پیش از میلاد، از ابریشم منسوجات رنگین و بافته شده تولید می کردند. برای صدها سال آنها روش خود درباره چگونگی تولید ابریشم را به عنوان یک راز حفظ کردند. در نهایت، پرورش درختان توت و پرورش کرم ابریشم به ژاپن و هند راه یافت و در حدود 800 سال پس از میلاد، صنعتگران لباس های زیبا و گران قیمت را در اسپانیا و بعدا در ایتالیا تولید می کردند.
امروز، چین با تولید سالانه حدود 150 هزار تن ابریشم همچنان در این زمینه حکمرانی می کند. هند با حدود 29 هزار تن و ازبکستان با حدود 1100 تن جایگاه های بعدی را به خود اختصاص داده اند.
نخستین گام در تولید ابریشم، کرم ابریشم است. کرم های ابریشم لارو حشره شب پره در جنس بومبیکس (Bombyx) هستند. بیشتر ابریشم توسط کرم ابریشم بومبیکس موری تولید می شود که از برگ های درخت توت تغذیه می کند.
کرم های ابریشم پیله ای از جنس ابریشم به دور خود تنیده که از آن برای تبدیل شدن به شفیره استفاده می کنند. پیله از یک رشته واحد و پیوسته ابریشم شکل گرفته است و این رشته در نهایت برای ساخت پارچه های ابریشمی استفاده می شود.
در ابتدا، شب پره های ابریشم ماده تخم های خود را می گذارند (تا 500 عدد در هر بار) که تا زمان بیرون آمدن کرم ها در یک انکوباتور نگهداری می شوند. کرم های ابریشم از تخم درآمده به مدت یک ماه با برگ های درخت توت تغذیه می شوند. زمانی که به طور کامل رشد کردند – پس از حدود شش تا هشت هفته – جادو اتفاق می افتد. این زمانی است که آنها شروع به ساخت پیله به دور خود می کنند.
پس از حدود یک هفته، یک رشته ابریشم خام که تا 100 متر می تواند طول داشته باشد از غدد زیر آرواره کرم ابریشم به نام تارریس (Spinneret) تولید می شود.
طی این فرآیند، کرم ها چهار بار پوست اندازی می کنند و ابریشم که به نام فیبروئین (Fibroin) شناخته می شود با یک ماده چسبنده محلول در آب به نام سریسین (Sericin) در کنار هم نگه داشته می شود.
زمانی که کرم تنیدن پیله را به پایان می رساند، خود را درون آن محبوس کرده تا به شفیره تبدیل شود. این زمانی است که مرحله بعدی تولید ابریشم آغاز می شود.
در برخی واحدها شفیره استخراج می شود، پیله ها بر اساس اندازه و رنگ دسته بندی شده و سپس در آب داغ غوطه‌ور می شوند تا سریسین شل شود. در روش های سنتی پیله ها همراه با شفیره در آب داغ انداخته می شوند. اگرچه سریسین حدود 20 درصد از وزن پیله را تشکیل می دهد، در این مرحله تنها حدود یک درصد آن حذف می شود.
با توجه به محل تولید ابریشم، این فرآیند یا با دست یا با دستگاه انجام می شود و شاید مهم ترین بخش پاسخ به پرسش "چگونه ابریشم تولید می شود" باشد. طی این مرحله، انتهای رشته پیدا می شود، آن را از طریق یک روزنه رد کرده و سپس ابریشم روی یک چرخ جمع می شود.
سریسین به نگه داشتن الیاف ابریشم در کنار هم کمک می کند و با پاین یافتن یک رشته، انتهای رشته بعدی به آن گره می خورد تا یک رشته فوق العاده طولانی از ابریشم خام شکل بگیرد. ابریشم خام به کارخانه های تولیدی ارسال می شود.
در کارخانه تولیدی، ابریشم شسته شده و روی قرقره جمع می شود تا نخ شکل بگیرد. با توجه به این که محصول نهایی برای چه چیزی استفاده می شود، انواع مختلفی از نخ ابریشم وجود دارد. هنگامی که نخ آماده شد، به مراکز تولید پارچه ارسال می شود.
پس از رسیدن به کارخانه تولید پارچه های ابریشمی، نخ در آب داغ غوطه‌ور می شود تا سریسین باقیمانده از بین برود و سپس می توان از آن برای بافت پارچه و رنگ کردن یا برعکس استفاده کرد.