عصر ایران؛ هومان دوراندیش - شورش گروه نظامی واگنر علیه دولت روسیه و تصرف یکی دو شهر در جنوب غربی این کشور از سوی شورشیان مزدور و نیابتی روسیه، بحران بی‌سابقه‌ای برای ولادیمیر پوتین ایجاد کرده که مدت و تبعاتش فعلا بر کسی روشن نیست.
نظامیان گروه واگنر که همیشه به نیابت از روسیه با دیگران می‌جنگیدند، این بار اقدامی مستقل انجام داده‌اند و در برابر دولت روسیه قرار گرفته‌اند.
پوتین که در آغاز جنگ اوکراین به فکر فتح سه‌روزۀ کی‌یف بود، اکنون نگران پیش روی مزدوران سابقش به سمت مسکو است.
متن زیر گفت‌وگویی است با دکتر محمود شوری، کارشناس مسائل روسیه و عضو سابق مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، دربارۀ بحران ناشی از شورش گروه واگنر در روسیه ساعات نخست انتشار خبرها:
*****
آقای دکتر شوری، به نظرتان شورش گروه واگنر می‌تواند طولانی‌مدت از آب درآید؟
قطعا این شورش نمی‌تواند خیلی طولانی باشد چون اعتبار و پرستیژ روسیه و همین طور آیندۀ جنگ اوکراین به جمع کردن این ماجرا بستگی دارد.
زمان‌بندی داخلی روسیه هم جوری هست که بتواند این مسئله را جمع و جور کند. ولی به نظرم این رویداد ضربه‌ای را که باید به اعتبار نظامی و سیاسی روسیه بزند، زده است؛ فارغ از اینکه چگونه مدیریت شود و پایان یابد.
به هر حال این رویداد نشان داد شرایط برای روسیه بسیار دشوار است و تهدیدها نه از بیرون روسیه بلکه می‌تواند در داخل روسیه باشد.
بعد از آغاز جنگ اوکراین انتظار می‌رفت اعتراضات نسبت به این جنگ در حوزۀ افکار عمومی و حوزۀ رسانه‌ها و فضای مجازی روسیه صورت گیرد ولی این طور نشد و الان شاهد هستیم که این اعتراض در حوزۀ نظامی صورت گرفته است.
این شورش بر جنگ اوکراین چه تاثیری می‌تواند بگذارد؟
بعید است تاثیری جدی روی جنگ بگذارد ولی این احتمال وجود دارد که روس‌ها برای سرپوش گذاشتن روی این مشکل حیثیتیِ پیش‌آمده، سطح جنگ اوکراین را ارتقا دهند تا بازتاب منفی شورش گروه واگنر را پوشش دهند.
از آن سو، اوکراینی‌ها هم سعی می‌کنند از این وضع استفاده کنند و فشار نظامی بیشتری به روسیه وارد کنند. همین هم احتمال تشدید جنگ در اوکراین را افزایش می‌دهد.
ارتقای جنگ در اوکراین، یعنی استفادۀ روسیه از سلاح اتمی تاکتیکی؟
بله، اخیرا بحث‌های زیادی دربارۀ این موضوع از جمله در خود روسیه مطرح شده. تحلیلگران روسی این احتمال را اخیرا برجسته کرده‌اند.
برجسته شدن این احتمال ممکن است تا حدی مصداق فضاسازی باشد برای ترساندن غرب. یعنی تفهیم این نکته به غرب که اگر روسیه به نقطۀ غیر قابل بازگشتی برسد، در چنین سطحی نیز اقدام خواهد کرد.
برخی از استراتژیست‌های روسی تصور می‌کنند پررنگ کردن چنین احتمالی می‌تواند بر موضع غرب نسبت به جنگ اوکراین تاثیرگذار باشد. ولی برخی معتقدند ورود به یک جنگ هسته‌ای حتی در سطح تاکتیکی، عملا کمکی به تغییر شرایط روسیه نمی‌کند و هیچ برتری استراتژیکی برای روسیه ایجاد نخواهد کرد.
دلایل مختلفی هم مطرح می‌کنند. از جمله اینکه روسیه ممکن است نتواند تبعات یک هسته‌ای تاکتیکی را بپذیرد. این بحث‌ها در ادبیات تحلیلگران سیاسی روسیه با جدیت مطرح می‌شود. ممکن است تا حدی رجزخوانی باشد و تا حدی هم مصداق توصیه به مقامات سیاسی روسیه باشد.
اگر روسیه بخواهد از سلاح اتمی تاکتیکی استفاده کند، شهر کی‌یف را هدف قرار می‌دهد؟
نه، این بحث مطرح است که اوکراین را نخواهد زد. آن طور که تحلیلگران روسیه می‌گویند، بیشتر این احتمال وجود دارد که یکی از کشورهای اروپای شرقی به ویژه لهستان را با سلاح اتمی تاکتیکی بزند.
د ر این صورت که کار به جنگ با ناتو می‌کشد.
بله. به هر حال روسیه نمی‌تواند اوکراین را با سلاح اتمی بزند چون آلودگی‌هایش دامن‌گیر نیروهای روسیه خواهد شد.
تبعات منفی استفاده از سلاح اتمی، ولو تاکتیکی، مانع استفادۀ روسیه از این سلاح در خاک اوکراین می‌شود. البته تحلیلگران روسی بیشتر به "کشورهای اروپای شرقی" اشاره می‌کنند ولی احتمال اینکه لهستان هدف سلاح اتمی روسیه باشد، بیش از سایر کشورهای شرق اروپا است.
احتمال سقوط پوتین را چقدر می‌دانید با توجه به این شورش و طولانی‌شدن جنگ؟
شرایط در صحنۀ عملیاتی جنگ، لحظه به لحظه تغییر می‌کند و واقعا نمی‌شود دربارۀ آیندۀ دور اظهار نظر کرد.
باید صبر کنیم و ببینیم اوضاع چطور پیش می‌رود. بهتر است زیاد دور نرویم. قبلا پیش‌بینی می‌شد اعتراضاتی در فضای سیاسی و مجازی روسیه علیه جنگ مطرح شود اما چندان این طور نشد. ولی بعد از شوروش فعلی، احتمالا بیشتر با اعتراضات سیاسی در جامعۀ روسیه مواجه خواهیم شد.
بنابراین احتمالا سخت‌گیری نیروهای امنیتی روسیه با مخالفان سیاسی پوتین شدیدتر خواهد شد تا شورش گروه واگنر به یک موج مخالفت در روسیه تبدیل نشود.
پس از جنگ جهانی دوم، تا به حال چنین وضعی در روسیه پدید آمد بود؟
در سال 1991 علیه گورباچف کودتای ناکامی صورت گرفت. در سال 1993 هم مجلس روسیه به توپ بسته شد. اما اینکه یک گروه نظامی قابل توجه دست به تمرد و شورش بزند و کنترل یکی دو شهر روسیه را در اختیار بگیرد، پدیده‌ای بی‌سابقه در دوران پس از جنگ جهانی دوم است.
نهایتا فکر می‌کنید اوکراین چه استفاده‌ای می‌تواند از این شورش بکند؟
بله، اوکراین حتما این واقعه را یک پیروزی برای خودش تلقی می‌کند و به همراه غرب سعی می‌کند استفادۀ سیاسی و نظامی لازم را از این ماجرا به عمل آورد. اما تاثیر عملی‌اش همان است که گفتم: تشدید درگیری نظامی در اوکراین. این شورش ممکن است میل روسیه و اوکراین به افزایش سطح درگیری در جنگ را افزایش دهد.