اعتماد نوشت: روز گذشته علی صالح‌آبادی، رییس بانک مرکزی و سید احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد و دارایی با حضور در مجلس از عملکرد خود نسبت به وضع موجود در بازار ارز دفاع کردند و افزایش نرخ سود بانکی را برای مدیریت این بازار و همچنین تسریع در تصویب قانون مالیات بر عایدی سرمایه برای کمرنگ کردن رفتار‌های سفته‌بازانه در بازار سکه و ارز را موثر مطرح کردند، اما در حالی که علی صالح‌آبادی دلایل افزایش نرخ ارز را در افزایش دستمزد کارگران و ناآرامی‌ها تقویت دلار می‌داند، برخی نمایندگان این دلایل را خنده‌دار دانسته و عوامل اصلی را در کاهش ارزش پول ملی تورم ناشی از کسری بودجه، ساختار بودجه و ناترازی بودجه اعلام کردند.
اسکناس دلار بازار آزاد در ادامه روند صعودی دو هفته اخیر خود دیروز برای اولین‌بار به ۴۱ هزار تومان رسید. در همین حال اختلاف بیش از ۴ هزار تومانی دلار با کارت ملی و آزاد سودی بالغ بر ۹ میلیون تومان برای خریداران دارد. با توجه به فضای شکل‌گرفته مقابل صرافی‌ها و سوءاستفاده دلالان از این وضعیت، مشخص نیست که این پول‌ها به جیب چه کسانی می‌رود و بانک مرکزی چه ابزاری برای جلوگیری از آن دارد؟
نمایندگان مجلس در مورد نرخ دلار چه گفتند؟
در جلسه علنی روز گذشته مجلس، نمایندگان دفاع مسوولان بازار ارز از وضعیت به وجود آمده را نپذیرفتند به گونه‌ای که در این جلسه علیرضا سلیمی، عضو هیات‌رییسه مجلس اعلام کرد: در حال حاضر هفت نوع نرخ ارز در بازار است که در هیچ جایی از دنیا شاهد این همه تنوع در قیمت دلار نیستیم.
علاوه بر این، یکی دیگر از انتقادات مطرح‌شده، تفاوت نرخ دلار در سامانه نیما و بازار آزاد بود که علی بابایی کارنامی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس در این رابطه گفت: تفاوت نرخ دلار در سامانه نیما و بازار آزاد، همان شکافی است که در گذشته درباره نرخ ارز ۴۲۰۰ تومانی و نرخ ارز آزاد وجود داشت. کاظم دلخوش، نماینده مردم صومعه‌سرا در مجلس نیز در این زمینه تصریح کرد: همه کالا‌ها با افزایش نرخ ارز یک‌شبه گران می‌شوند، هر انسان عاقلی در چنین وضعیتی به دنبال تبدیل سرمایه خود و حفظ ارزش آن است.
رشد‌های بی‌سابقه دلار به دلیل نرخ تورم بالاست
وحید شقاقی شهری، اقتصاددان و رییس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی در خصوص وضعیت به وجود آمده در بازار ارز بر این باور است که این رشد‌های بی‌سابقه در قیمت دلار به دلیل تورم‌های بالا در کشور است و اصلی‌ترین متغیری هم که قیمت ارز را در اقتصاد ایران تعیین می‌کند نرخ تورم است.
او در ادامه گفت: در هفته‌های اخیر نیز اعلام شد که تورم امسال حدود ۵۰ درصد بوده و از سوی دیگر نااطمینانی‌های اقتصادی نیز تشدید شده است و این دو عامل در کنار یکدیگر باعث افزایش قیمت ارز شده و متاسفانه بانک مرکزی نیز در این مدت تعلل داشته این در حالی است که باید سریع‌تر تصمیم خود را در مورد انتشار اوراق گواهی می‌گرفت و این در حالی است که بانک مرکزی روز شنبه ۳ دی‌ماه و پس از افزایش نرخ دلار و رسیدن آن به کانال ۴۰ هزار تومان، نرخ سود اوراق گواهی یکساله را ۲۳ درصد اعلام کرد و به بانک‌ها اجازه آن را داد تا این اوراق گواهی سپرده را منتشر کنند.
دو ایراد تصمیم اخیر بانک مرکزی چیست؟
این کارشناس اقتصادی گفت: انتشار این اوراق می‌تواند از خروج منابع مالی از سیستم بانکی جلوگیری کند، اما مساله این است که دو ایراد در این تصمیم وجود دارد اول اینکه اگر بانک مرکزی به دنبال افزایش نرخ سود و در پی آن بود تا با ابزار نرخ بهره از رشد تورم جلوگیری کند باید سریع‌تر این موضوع را آغاز می‌کرد و بدون هیچ تعللی این کار را انجام می‌داد تا قیمت دلار مهار شود نه اینکه قیمت دلار ارقام بالایی را به ثبت برساند و این تعلل بانک مرکزی یک نقطه ضعف برای این بانک محسوب می‌شود و موضوع بعدی اینکه استفاده از این ابزار (تعیین نرخ سود اوراق گواهی یکساله ۲۳ درصد) راهبرد درستی نیست.
او ادامه داد: هر چند افزایش نرخ سود موجب تبعات منفی در اقتصاد می‌شود و با توجه به ساختار‌های بیمار نظام اقتصادی و بانکی این ابزار نرخ سود مانند دیگر کشور‌های دنیا کارایی لازم را ندارد و ممکن است موجب تشدید رکود و لطمه در بازار سرمایه شود و تبعات منفی دیگری را به دنبال دارد، اما اگر مسوولان به دنبال این ابزار بودند باید در زمان مناسب آن، این اقدام را انجام می‌دادند ضمن آنکه باید با برنامه انجام می‌شد.
تجربه روسیه و امریکا در ابزار نرخ بهره چه بود؟
شقاقی شهری با بیان اینکه در دنیا دو نوع استراتژی برای ابزار نرخ بهره بانکی وجود دارد، گفت: یک استراتژی مربوط به بانک مرکزی روسیه بود که زمان اعمال تحریم‌ها بر این کشور و زمانی که ارزش روبل افت کرد رییس بانک مرکزی روسیه به سرعت یک شوک بزرگ به اقتصاد وارد کرد و نرخ بهره بانکی را از ۸ درصد به ۱۸ درصد افزایش داد یعنی بیش از ۱۰۰ درصد و با این شوک بزرگ عملا توانست نرخ تورم را کنترل کند و اجازه تشدید افت بیشتر پول ملی‌شان را نداد و زمانی که این ابزار اثر خود را گذاشت و شرایط عادی شد به تدریج نرخ بهره را کاهش داد و مجددا به سطح قبلی ۸ درصد برگرداند.
این اقتصاددان در ادامه تصریح کرد: در مقابل این استراتژی بانک مرکزی روسیه، استراتژی امریکا است که افزایش تدریجی نرخ بهره بانکی را در پیش گرفت و «جروم پاول»، رییس فدرال رزرو امریکا برای کنترل نرخ تورم به تدریج نرخ بهره بانکی را افزایش داد و در ۶ ماهه اخیر نرخ بهره بانکی را از نیم درصد به بیش از ۴ درصد رساند و از ماه گذشته نیز اثرات مثبت افزایش نرخ بهره بانکی در کنترل تورم و اقتصاد امریکا آشکار شد.
او افزود: البته این دو استراتژی با هم متفاوت بود چرا که استراتژی امریکا افزایش تدریجی نرخ بهره بود در حالی که استراتژی روسیه استفاده از یک شوک بزرگ در اقتصاد بود و هر دو هم با برنامه و بهنگام دست به این اقدام زدند و راهبرد‌ها هم مشخص بودند.
بازار سرمایه دارای ضعف ساختاری است
شقاقی شهری خاطرنشان کرد: زمانی که این تصمیمات را در کشور‌های دیگر با تصمیم بانک مرکزی ایران مقایسه می‌کنیم، می‌بینیم که بانک مرکزی ما دارای برنامه و راهبرد مشخصی نبوده یا اینکه نباید از این ابزار استفاده می‌کرد و از دیگر ابزار‌ها بهره برده می‌شد مانند تجهیز بازار سرمایه برای جذب نقدینگی تا اینکه سرمایه‌گذاری بلندمدت در این بازار توجیه داشته باشد و مردم برای خرید سهام علاقه‌مند باشند این در حالی است که بازار سرمایه ایران در شرایط کنونی بیشتر حالت نوسان‌گیری و کوتاه‌مدت دارد و به دلیل ضعف در ساختار برای سرمایه‌گذاری بلندمدت تجهیز نشده است.
این کارشناس اقتصادی در ادامه افزود: اگر اصرار بر این است که از ابزار نرخ بهره استفاده شود باید با برنامه و راهبرد مشخص انجام شود و به موقع هم انجام می‌شد و با ادله و منطق هم انجام می‌شد یا از استراتژی روسیه استفاده می‌شد یا با استراتژی امریکا انجام می‌گرفت که دو استراتژی متفاوت هستند، اما عملا این اقدام بانک مرکزی کشور نشان‌دهنده تعلل اوست و اینکه از راهکار‌های دیگر کنترل نرخ دلار هم استفاده نشده است.
اقدام دیرهنگام بانک مرکزی برای کنترل نرخ ارز
او افزود: تنها زمانی که نرخ دلار به کانال ۴۰ هزار تومان رسید بانک مرکزی به فکر بهره‌گیری از ابزار نرخ سود افتاد ضمن آنکه برنامه مشخصی هم برای این موضوع ندارد اینکه ۵ درصد به نرخ سود اضافه شده و اوراق گواهی ۲۳ درصدی یکساله منتشر شده اقدام بدی نیست، اما امروز می‌بینیم که این افزایش ۵ درصدی هم آنچنان مقبولیت و جذابیتی ندارد و عملا مشوقی برای جذب نقدینگی نبوده است.
شقاقی شهری خاطرنشان کرد: بانک مرکزی باید اعلام کند اگر به دنبال یک شوک بزرگ در اقتصاد است دلیل آن را بگوید و اگر به دنبال یک شوک تدریجی هم هست دلیل آن را اعلام کند. چرا که هر دو نیازمند ادله است و با ساختار‌های اقتصادی ایران نیز باید مطابقت داشته باشد. اما متاسفانه آنچه مشخص است راهبرد مشخصی برای استفاده از ابزار نرخ بهره وجود ندارد و این ضعف در بانک مرکزی مشهود است و مانند نوش‌دارویی پس از مرگ سهراب شده است.
این اقتصاددان در مورد ذخایر ارزی کشور خاطرنشان کرد: رییس کل بانک مرکزی امروز از مناسب بودن ذخایر ارزی کشور سخن می‌گوید، اما آقای همتی نیز در دولت قبل همین موضوع را عنوان می‌کرد که وضعیت ذخایر ارزی کشور مناسب است. فارغ از اینکه وضعیت ذخایر ارزی به چه شکل است. بانک مرکزی برای مدیریت نرخ دلار و برای مدیریت نظام ارزی کشور که نظامی شناور و مدیریت شده است، باید راهبردی مشخص تعیین می‌کرد زیرا بدون برنامه و راهبرد نرخ دلار باز هم افزایش می‌یابد و امروز به اجبار از ابزار نرخ بهره استفاده شده که آن نیز تبعات منفی خود را دارد.
با اقتصاددان‌ها مشورت کنید
او افزود: توصیه بنده این است که برای استفاده از این ابزار راهبرد و برنامه مدونی تدوین شود هر چند امروز هم به لحاظ زمانی دیر شده و قیمت دلاراز ۲۸ هزار تومان دو ماه گذشته به بیش از ۴۰ هزار تومان رسیده است، اما باز هم غنیمت است. شقاقی شهری تصریح کرد: اگر بانک مرکزی عزم خود را جزم کرده تا قیمت دلار را کنترل کند نیازمند یک راهبرد مشخص برای ادامه راه است و در این راهبرد هم از اقتصاددان‌ها مشورت بگیرد تا بتواند آن را طراحی کند مانند همه جای دنیا (روسیه و امریکا و اروپا) که برنامه‌ها و راهبردهای‌شان مشخص است.
او افزود: پیشنهاد بنده این است که برای استفاده از ابزار نرخ بهره برای سرمایه‌گذاری یکساله ۲۵ درصد و برای سرمایه‌گذاری دوساله ۳۰ درصد و سرمایه‌گذاری سه‌ساله به بالا را تا ۳۵ درصد در نظر گیرند تا لااقل یک شوکی به اقتصاد وارد شود تا این ابزار بتواند اثر خود را در تخلیه قیمت دلار بگذارد که با توجه به تورم ۵۰ درصدی این سناریو می‌تواند این ابزار را برای کنترل قیمت دلار و سایر بازار‌های دارایی اثربخش‌تر کند.