«در آتش‌سوزی شنبه‌شب زندان اوین ۴ زندانی بر اثر استنشاق دود درگذشتند؛ ۶۱ نفر مجروح و ۱۰ نفر آن‌ها بستری شده‌اند که حال ۴ نفر آن‌ها وخیم است.» این خبری است که روز گذشته توسط مرکز رسانه‌ای قوه قضاییه دراختیار رسانه‌ها قرار گرفته است، بدون اینکه اسامی کشته‌شدگان و زخمی‌ها اعلام شود و به گونه‌ای اعلام شد، «فوتی‌ها جزو محکومین ناشی از سرقت بوده‌اند!» که انگار جان کشته‌شدگان جرایم عادی، اهمیت کمتری دارد. ماجرایی که شنبه‌شب آغاز و در غفلت صدا و سیما و رسانه‌های اصولگرا بلافاصله در شبکه‌های اجتماعی و برخی شبکه‌های ماهواره‌ای ترند شد.
به گزارش اعتماد، حول و حوش ساعت ۲۱ و ۱۵ دقیقه شب بود که شبکه‌های اجتماعی اخباری درخصوص وقوع آتش‌سوزی گسترده در زندان اوین روی خروجی خود قرار دادند. زندانی که از تاریخ بلندبالایی برخوردار است و همراه با تاریخ معاصر کشور فراز و فرود فراوانی را تجربه کرده و طی سال‌های اخیر به دلیل حضور بسیاری از چهره‌های سیاسی و اساتید دانشگاه در آن، شهرت فراوانی نه فقط در ایران بلکه در فضای بین‌المللی پیدا کرده است.
میزبانی از چهره‌هایی، چون سیدمصطفی تاجزاده، محمدرضا جلایی‌پور، سعید مدنی، علی یونسی و... این زندان را به محل ویژه‌ای برای نخبگان ایرانی بدل ساخته است. مطابق معمول در غیاب صداوسیما که اصولا دلیلی برای اطلاع‌رسانی «برخط» و «لحظه به لحظه» در بزنگاه‌ها احساس نمی‌کند، این اکانت‌های فضای مجازی و شبکه‌های ماهواره بودند که اخبار لحظه به لحظه از اوین را منتشر می‌کردند.
برخی از این رسانه‌ها تلاش می‌کردند ارتباطی میان رخداد آتش‌سوزی در زندان اوین و حادثه آتش‌سوزی سینما رکس آبادان پیدا کنند و آن را سیاسی و امنیتی ارزیابی کنند. برخی کاربران نیز معتقد بودند این حادثه طراحی شده تا حواس افکار عمومی از اعتراضات اخیر منحرف شود. اغلب کاربران وقوع این حادثه را در بحبوحه اعتراضات اخیر، عجیب ارزیابی کرده و معتقد بودند دلایل دیگر در پشت پرده این حادثه وجود دارد. بلافاصله پس از انتشار خبر‌های اولیه، خانواده‌های زندانیان سیاسی و سایر زندانیان، خواستار اطلاع‌رسانی شفاف و سلامت عزیزان زندانی خود شدند.
فخرالسادات محتشمی‌پور دقایقی پس از انتشار خبر آتش‌سوزی در اوین، نگرانی خود را نسبت به سلامتی سیدمصطفی تاجزاده و سایر زندانیان در بند اعلام کرد و خواستار شفاف‌سازی موضوع شد. از سوی دیگر همسر نیلوفر حامدی نیز با انتشار توییت‌هایی در فضای مجازی نگرانی خود را از سلامت همسرش اعلام کرد.
مصطفی نیلی، وکیل برخی زندانیان سیاسی نیز اعلام کرد: «از بند ۸ اوین که محل نگهداری زندانیان سیاسی دارای حکم قطعی و زندانی مالی است و در آنجا درگیری‌هایی رخ داده است، تعدادی از زندانیان را خارج کرده‌اند که هنوز با خانواده‌های‌شان تماس نگرفته‌اند. زندانیان سیاسی بند ۴ تماس گرفته‌اند و اعلام کرده‌اند دیشب فقط گاز اشک‌آور خورده‌اند.» کیلومتر‌ها دور‌تر از ایران در اروپا، جوزف بورل نیز با انتشار توییتی از مقامات ایران خواست که نسبت به جان زندانیان سیاسی، دوتابعیتی‌ها و مجموعه زندانیان حاضر در اوین متعهد باشد. جدای از بورل سایر مقامات سیاسی بین‌المللی نیز نسبت به ابعاد گوناگون این ماجرا واکنش نشان دادند.
فضای غبارآلود کنار می‌رود
نخستین خبر‌های منتشر شده حاکی از خروج دود از زندان اوین، صدای آژیر، صدای تیراندازی و حرکت بخشی از نیرو‌های امنیتی به سمت اوین بود. دقایقی بعد نیز اعلام شد که این دود ناشی از وقوع آتش‌سوزی گسترده در بخش کارگاه خیاطی اوین بوده است. در این میان و حدودا یک الی ۲ ساعت پس از بازتاب گسترده خبر و زمانی که روایت مورد نظر رسانه‌های خارجی وایرال شده و در فضای مجازی دست به دست می‌چرخید، تازه خبرگزاری‌های اصولگرا مانند تسنیم، فارس، ایرنا و... متوجه شدند در همین حوالی حادثه‌ای مهم رخ داده و باید درخصوص آن اطلاع‌رسانی کنند.
تعجب‌آور اینکه نحوه اطلاع‌رسانی این خبرگزاری‌ها به اندازه‌ای ضد و نقیض، غیرمستند و همراه با اشکالات اساسی بود که مرکز رسانه‌ای قوه قضاییه تمام طول روز گذشته را به تکذیب اخباری گذراند که توسط ایرنا، فارس و... منتشر شده بود.
به عنوان نمونه خبرگزاری فارس نوشته بود: «در میانه آتش‌سوزی و درگیری گسترده زندانیان با نیرو‌های حفاظت، تعدادی زندانی اقدام به فرار می‌کنند. آن‌ها در ضلع شمالی زندان که کوه وجود دارد، وارد میدان مین شدند و...» این خبرگزاری در ادامه می‌نویسد: «افراد محلی می‌گویند در ۲۰ دقیقه گذشته حداقل ۴ مرتبه صدای انفجار از محل آتش‌سوزی شنیده شده است.»
خبرگزاری فارس همچنین تلاش می‌کرد تا حلقه ارتباطی میان حادثه زندان اوین با اعتراضات اخیر در سراسر کشور پیدا کند. رویکردی که بلافاصله از سوی مرکز رسانه‌ای قوه قضاییه و البته دادستان تهران تکذیب شد. اما خبرگزاری فارس نه این خبر را اصلاح کرد و نه اقدام به برداشتن لینک خبر در خروجی‌های خود کرد. از سوی دیگر مرکز رسانه‌ای قوه قضاییه در خبر تکمیلی که برای رسانه‌ها ارسال کرده بود، نوشت: «اگر خبری که خبرگزاری ایرنا درخصوص درگیری در بند اراذل و اوباش کار کرده را منتشر کردید، لطفا حذف کنید، چون اساسا در زندان اوین چنین بندی وجود ندارد و این خبر از اساس اشتباه است.»
در اوین چه گذشت؟
مطابق معمول چنین حوادثی با گذشت ساعاتی پس از رخداد تلخ آتش‌سوزی در اوین پای منابع آگاه به میان آمد؛ یکی از همین منبع آگاه درباره جزییات اتفاقات زندان اوین به تسنیم گفت: ساعاتی پیش زندانیان بند ۶ و بند ۷ که بند مخصوص سارقان و بند محکومان مالی است با یکدیگر درگیر می‌شوند، اما به دلیل درگیر شدن تعداد قابل‌توجهی از این زندانیان با یکدیگر، وکیل بند‌ها با کمک نیرو‌های حراست سعی در متفرق کردن زندانیان می‌کنند. در این حین، برخی زندانیان با سوءاستفاده از فضای پیش‌آمده، انبار لباس را آتش می‌زنند. مدیریت زندان از آتش‌نشانی برای اطفای حریق کمک می‌گیرد و بعد از مدتی آتش خاموش می‌شود و اوضاع تحت کنترل قرار می‌گیرد.
این مقام امنیتی با بیان اینکه بسیاری از اعضای بند ۶ و ۷ زندان در این درگیری مشارکت نداشتند، گفت که به رفتار افراد موثر در این درگیری رسیدگی خواهد شد. این مقام مسوول همچنین تاکید کرد: «در درگیری زندانیان، هیچ زندانی امنیتی دخالت نداشت و اساسا بند مرتبط با زندانیان امنیتی از بند‌های سارقان و محکومان مالی جداست و با آن فاصله دارد.»، اما براساس روایتی که توسط مرکز رسانه‌ای قوه قضاییه به دست «اعتماد» رسیده است، آمده است: پیگیری‌ها از سازمان زندان‌ها نشان می‌دهد در پی درگیری بین تعدادی از زندانی‌های محکومیت مالی و سرقت یک کارگاه کارآفرینی زندان دچار حریق می‌شود.
بلافاصله پس از بروز درگیری و آتش گرفتن کارگاه خیاطی بند زندانیان محکومیت مالی و سرقت انتظامات زندان برای کنترل درگیری وارد عمل شده و ایستگاه آتش‌نشانی مستقر در زندان نیز بلافاصله عملیات اطفای حریق را آغاز کرده و هم‌اکنون آتش‌سوزی مهار و خاموش شده است. این گزارش حاکی است نیروی انتظامی هم جهت کمک به برقراری هر چه زودتر آرامش در اوین به انتظامات زندان کمک کرده است. براساس این گزارش درگیری بین زندانیان نیز با ورود انتظامات زندان تحت کنترل درآمده است.
فخرالسادت محتشمی‌پور: تاجزاده بیماری قلبی دارد
همسر مصطفی تاجزاده درخصوص نگرانی‌های خانواده تاجزاده در لحظاتی که اخبار آتش‌سوزی در زندان اوین منتشر شده بود، گفت: «لحظات پرالتهاب و نگران‌کننده‌ای را دیشب گذراندم، نه فقط به خاطر مصطفی تاجزاده، بلکه برای همه زندانیان و خانواده‌های‌شان مانند همه مردم ایران نگران بودم. دخترم می‌گفت که تمام شب تا صبح را کابوس دیده و نتوانسته بخوابد.»
او در ادامه گفت: «مصطفی هنوز با من تماسی نگرفته است. این در حالی است که قوه قضاییه با انتشار خبری اعلام کرده است که امکان تماس تلفنی همه زندانیان با خانواده‌های‌شان فراهم شده است، اما تاجزاده تماسی با من نداشته است. امروز (یکشنبه) هم به اوین مراجعه کردم، اما کسی پاسخگوی من نبود. دو بار هم با دفتر آقای اژه‌ای تماس گرفتم که نتیجه‌ای نداشت. وقتی چنین اتفاقی می‌افتد، خانواده زندانیان وارد نگرانی مضاعف می‌شوند.»
همسر تاجزاده تاکید کرد: «مصطفی به‌رغم ابلاغ حکم قطعی خود در زندان انفرادی است. این در حالی است که او بیمار است و مشکلات جدی قبلی، ریوی و... دارد. بی‌توجهی به بیماری او باعث افزایش دامنه بیماری و بروز خطرات جدی برای او می‌شود، اما توجهی به این خواسته‌های ما نمی‌شود و صدای ما به گوش کسی نمی‌رسد. امیدوارم زمینه آزادی همه زندانیان سیاسی فراهم شود، چراکه این‌ها نخبگان ما هستند.»
همسر نیلوفر حامدی: به تلفن دسترسی ندارند
محمدحسین آجرلو، همسر نیلوفر حامدی نیز روایت خاص خود را از لحظات ملتهب پس از آتش‌سوزی، این‌گونه ارایه می‌کند: «بسیاری از زندانیان زندان اوین به خانواده‌های خود زنگ زدند، اما هنوز خبری از نیلوفر حامدی ندارم. نیلوفر آخرین بار پنجشنبه با مادرش حرف زد و گفت اجازه ندارد به من زنگ بزند. حتی در چنین شرایطی هم به تلفن دسترسی ندارد.»
آجرلو ساعاتی پس از این اظهارنظر نوشت: «نیلوفر حامدی چند دقیقه پیش با من تماس گرفت. حال او خوب است. او گفت نمی‌داند دیشب چه اتفاقی در اوین افتاده، اما صدا‌ها و شرایط بسیار ترسناک بوده است. نیلوفر در بند ۲۰۹ زندان اوین است و هیچ خبری از دیگر بند‌ها و سلول‌ها نداشت. وقتی که زنگ زد، گفت دیشب نگران تو بودم. انگار من تمام شب در محاصره آتش و صدای شلیک گرفتار بودم نه خودش.»
حمیدرضا جلایی‌پور، پدر محمدرضا نیز در اظهاراتی که شنبه شب در کلاب هاوس داشته، اعلام می‌کند که پسرش با او تماس گرفته و خبر سلامتی خود را به او داده است. جز این نفرات هنوز درخصوص سایر زندانیان سیاسی و جرایم عادی زندان اوین، اسامی کشته‌شدگان و زخمی‌های حادثه دیروز اطلاعاتی در دست نیست. تلاش‌های خبرنگار «اعتماد» از طریق مقامات قضایی برای آگاهی از اسامی کشته‌شدگان نیز نتیجه‌ای در بر نداشت.