حدود دو ماه پیش در بحبوحه جنگ روسیه و اوکراین دو کشور بزرگ صادر کننده گندم و محصولات زراعی، سایه سنگین این جنگ با گران شدن کالاهای اساسی بر عراق هم افتاد.
به گزارش ایرنا، صادرات گندم و آرد از ایران به عراق ممنوع است و نظارت طرف ایرانی بر گذرگاه های رسمی، دقیق؛ اما سود ناشی از قاچاق آن در وضعیت ارزانی به سبب یارانه اختصاصی دولت ایران به این کالای استراتژیک، دندان طمع بسیاری از سوداگران را تیز کرده است.
به باور کارشناسان، بالا بردن دو برابری نرخ خرید تضمینی و سریع‌الوصول بودن دریافت وجه فروش برای کشاورز، دو اهرم مهم و پیش برنده برای دولت سیزدهم است تا به این واسطه جلوی افزایش قاچاق به کشورهای همسایه گرفته شود اما به نظر می رسد این تدابیر نیز کافی نیست و قضیه، پیچیده تر از این است.
در طول سال‌های گذشته به عللی از جمله پایین بودن نرخ گندم نسبت به قیمت‌های جهانی در داخل، قاچاق گندم از کشور تشدید شد و این نگرانی را ایجاد کرد که در صورت ادامه این وضع، تأمین این کالای استراتژیک در داخل کشور به خطر بیفتد؛ جنگی در کار نبود اما شرایط به اندازه کافی حساس بود؛ حالا اما جنگ روسیه و اوکراین، تاثیر خود را با وارد کردن تکانه های شدید به بازار کالاهای اساسی در کشورهایی مانند عراق نشان داده است.
واقعیت این است که روسیه و اوکراین نزدیک به یک سوم گندم و جو جهان را تامین می‌کردند. برخی کارشناسان می گویند موضوع امنیت غذایی اروپا، آسیا و آفریقا با تعطیلی دهها بندر و خانه نشینی هزاران کشاورز در دو کشور درگیر بحران، زمانی از این هم شدیدتر خواهد شد که که غلات و حبوبات روسیه در فهرست تحریم‌های اتحادیه اروپا قرار بگیرند.
هنوز این تصمیم گرفته نشده و اگر چنین شود، جهش جدید تند و سینوسی در بازار کالاهای غذایی جهان گریزناپذیر خواهد شد و باید برای چنین وضعیتی آماده بود. همین حالا هم قیمت غلات نسبت به هفته پیش از حمله روسیه به اوکراین بیش از ۵۵ درصد افزایش یافته است و بنا به گفته «آرنو پتی» مدیر شورای بین المللی غلات، «اگر جنگ طولانی شود، کشورهایی که به صادرات گندم مقرون به صرفه از اوکراین متکی هستند، از ماه ژوییه با کمبود مواجه خواهند شد».
همسایه غربی ما از جمله این کشورهاست و این معضل در کشورهایی مانند عراق، شدت مضاعفی می یابد؛ به خصوص با این درک که به گفته حسن التمیمی رئیس اتحادیه کشاورزان عراقی، عراق، تنها برای دو ماه ذخیره گندم دارد؛ یعنی دقیقاً تا همان ماه ژوئیه که مدیر شورای بین المللی غلات از آن سخن گفت.
کارشناسان می گویند: قیمت گندم در عراق و افغانستان با نرخ ارز ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی حدود ۸ هزار تومان است؛ تقریبا دو برابر قیمتی که دولت برای خرید تضمینی گندم در سال قبل اعلام کرده بود.
ملموس تر بگوییم؛ در عراق قیمت هر قرص نان ۲۵۰ دینار است یعنی اگر هر یک هزار دینار عراقی در بازار آزاد، برابر با ۲۰ هزار تومان باشد، هر نان با چانه تقریبا هموزن نان لواش ایرانی در عراق با قیمت معادل ۵ هزار تومان در نانوایی ها به دست مصرف کننده عراقی می رسد.
یکی از منابع آگاه اقتصادی که می خواهد نامش فاش نشود به خبرنگار ایرنا در بغداد می گوید حتی اگر یارانه از آرد در ایران حذف شود باز هم قاچاق آرد به خارج از کشور صرفه دارد.
پیشتر، «محمدرضا مرتضوی» رئیس هیات مدیره انجمن آردسازان از این هم فراتر رفت و اخیراً به رسانه ها گفت: نرخ آرد به قدری ارزان است که اگر هروئین قاچاق کنید، صرفه‌اش به اندازه آرد نیست. نمی‌دانم هروئین را پنج یا ۱۰ برابر نرخ می‌فروشند یا نه، اما دولت هر کیلوگرم آرد را ۸۰۰ تومان می‌فروشد؛ در حالی که نرخ جهانی آن ۱۰ تا ۱۲ هزار تومان است.
حتی با فرض تحریم نشدن غلات روسیه، در وضعیتی که کشورهایی مانند مصر، قرقیزستان و رواندا ۸۰ درصد گندم خود را از روسیه درگیر جنگ وارد می کنند و کشورهایی مانند ترکیه ۷۰ درصد و لبنان، ۹۰ درصد گندم خود را از طرف دیگر تنش یعنی اوکراین می خرند و کشورهایی مانند عراق در همسایگی ایران به هر دو کشور وابسته هستند، باید با وجود آرد و گندم یارانه ای در ایران؛ همچنان هورم نفس دلالان را پشت گردن خود حس کنیم؛ خطر قاچاق مواد غذایی، بیش از همیشه بیخ گوش ایران است.
قوت غالب عراقی ها را گندم و مشتقات آن تشکیل می دهد و عراق در زمره ۱۱ کشوری است که در سال های اخیر صادرات محصولات اوکراین به آن رشد قابل ملاحظه ای داشته است.
ذکر این نکته خالی از فایده نیست که در ماه های اخیر و عمدتاً تحت تاثیر جنگ روسیه و اوکراین و افزایش قیمت های همزمان سوخت و کالاهای اساسی در عراق، بنابر اعلام برخی رسانه ها بیش از ۳۰۰ آسیاب غیردولتی در عراق به علت عدم صرفه تبدیل گندم به آرد تعطیل شده اند.
«شیخ جمال البطیخ» وزیر سابق و نماینده پیشین پارلمان که اکنون فعال بخش کشاورزی عراق است در توییتی می نویسد: قیمت جهانی گندم به بالاترین حد در ۱۳ سال گذشته بر اثر دو عامل رسیده است؛ نخست، خشکسالی و دوم، کمبود به خاطر جنگ روسیه و اوکراین. او خطاب به مسؤولان می گوید آیا می دانید قیمت هر کیسه آرد (۵۰ کیلویی) به ۵۰ هزار دینار (حدود یک میلیون تومان) رسیده است؟
این یعنی تقریبا هر کیلو آرد در عراق به ۲۰ هزار تومان هم رسیده است!
البته مقام های عراقی می گویند این مبلغ مبالغه آمیز است اما حتی با قیمت واقعی تر هم، آرد یارانه ای ایران، وسوسه جدی دلالان سودجو و دغدغه هر روزه مسئولان و مردم خواهد بود.
پیش از این، (حدود ۲ ماه پیش) گزارش های متعدد غیر رسمی از خرید یکجای گندم در ایران و عراق توسط دلالان رسید؛ دلالانی که گفته می شود برای قاچاقچیان گندم در اقلیم کردستان عراق کار می کنند. نکته جالب توجه این است که قاچاق گندم عمدتا از معبر استان های مرز ایران گزارش می شد؛ یعنی استان های واسط و دیالی.
حالا آرد هم به لطف یارانه اختصاصی دولتی در ایران به موارد گزارش شده قاچاق، اضافه شده است.
برخی آگاهان می گویند؛ قاچاقچیان از نظارت نامناسب بازارچه ای در بخش های مربوط به اقلیم کردستان عراق بهره می برند.
اظهارات منابع مطلع به خبرنگار ایرنا حاکی از آن است که قاچاقچیان تلاش می کنند محموله های آرد را در کامیون های حامل اقلام مجاز مانند سبزیجات و میوه، پنهان کنند؛ میوه را روی بار و کیسه های گندم در کف آن.
مقام های عراقی نیز تدابیر شدیدتری برای جلوگیری از قاچاق گندم و آرد اتخاذ کرده اند.
حدود ۴۰ روز پیش، استانداری بابل در ابلاغی از دستگاه های امنیتی خواست با خروج هرگونه خودروی باری حامل حبوبات، اعم از گندم، جو، ذرت و همچنین آرد، ممانعت کنند.
«محمد المیاحی» استاندار واسط نیز اول فروردین ماه اعلام کرد که هرگونه ورود و خروج حبوبات به استان واسط را ممنوع کرده است.
«محمد حنون» مدیرکل شرکت حبوبات وابسته به وزارت بازرگانی عراق می گوید؛ فقط دولت عراق، حق خرید گندم از کشاورزان را دارد و تنها به کامیون های ویژه وزارت بازرگانی عراق، اجازه جابجایی حبوبات بین استان ها داده شده است.
وزارت بازرگانی عراق می گوید؛ امسال، موافقت ها را برای واردات دو میلیون تن گندم با هدف تامین ذخیره راهبردی کشور، اخذ کرده؛ این در حالی است که وزارت کشاورزی این کشور، پیش بینی کرده است که میزان تولید گندم سال جاری میلادی به سه میلیون تن برسد؛ یعنی یک میلیون تن کمتر از سال گذشته.
اخیراً دولت عراق، مناقصه خرید ۵۰ هزار تن گندم را اعلام کرد و وزارت بازرگانی نیز ۱۰۰ میلیون دلار برای واردات ۳ میلیون تن گندم به شکل فوری اختصاص داد.
حالا و در چنین اوضاعی، رعد التمیمی، رئیس اتحادیه جمعیت های کشاورزی استان دیالی در همسایگی ایران از خرید عمده و یکجای گندم از سوی واسطه ها و تاجران به سود اشخاصی در اقلیم کردستان عراق خبر می دهد؛ اشخاصی بانفوذ که نامی از آنها برده نشده است.
او از دولت عراق خواسته «این طلسم رازآلود قاچاق گندم به صورت عمده و سریع به اقلیم کردستان را بگشایند» به ویژه اینکه، ناظران می گویند نگرانی واقعی در مردم، نسبت به پیامدهای بحران اوکراین در مساله امنیت غذایی مشاهده می شود؛ موضوعی که مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق را به عقبه اردن کشاند؛ جایی که گفته شد سران ۴ کشور عراق، اردن، مصر و امارات گرد هم آمدند و یکی از محورهای اصلی دیدار آنها، مقابله با چالش امنیت غذایی در سایه جنگ اوکراین بود.