آمارها حاکی است که بیش از ۲۸ هزار حلقه از حدود ۴۲ هزار حلقه چاه حفر شده در استان تهران غیرمجاز است؛ این یعنی برداشت بی رویه از سفره‌های زیرزمینی آب، کاهش روز به روز کیفیت خاک و در نهایت فرونشست زمین به ویژه در جنوب تهران که زنگ خطر را به صدا درآورده است.
به گزارش ایرنا، فرونشست، فروچاله، تهدید منابع آبی و خشکسالی کلید واژه های است که در بسیاری از رسانه‌ها و محافل شنیده می‌شود؛ فرونشست یا مرگ تدریجی زمین، وقتی رخ می‌دهد که آب‌خوان‌ها یا سفره‌های آب زیرزمینی به شدت افت می‌کنند و با از دست رفتن مقاومت لایه‌های بالایی زمین، شکاف‌های عمیق و یا در موارد شدیدتر، چاله‌هایی با عمق بیش از ۶۰متر و قطری بیش از همین میزان را در زمین ایجاد می‌کنند.
میانگین میزان فرونشست زمین در ایران براساس برخی تحقیقات، سالانه به بیش از ۲۵سانتیمتر می‌رسد، آماری که در واقع آژیر خطری برای حیات فلات مرکزی ایران است.
براساس آنچه مسئولان وزارت نیرو پیشتر اعلام کرده اند، حدود ۳۰۰ هزار چاه غیرمجاز و حدود ۵۰۰ هزار چاه مجاز در کشور وجود دارد، آماری که کارشناسان آن را رد کرده اند و معتقدند تعداد چاههای کشور بیشتر از آمارهای رسمی اعلام شده است.
کارشناسان بر این باورند که در هر ۲ کیلومتر مربع یک چاه در کشور حفر شده است که با یک تقسیم بندی با مساحت کشور به عدد یک میلیون حلقه چاه در سراسر کشور می رسیم.
در استان تهران نیز سالانه حدود چهارمیلیارد مترمکعب از چاههای زیر زمینی برداشت می‌شود که حدود ۱۰ درصد توسط چاههای غیر مجاز است. به عبارت دیگر چیزی حدود ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب از چاه‌هایی برداشت می‌شود که هیچ نظارتی روی آن نیست.
کارشناسان با این وجود، با ارائه این آمار معتقدند که راهکارهای ساده ای برای کاهش و جلوگیری از فرونشست زمین وجود دارد که ما از آن‌ها غافل هستیم. این راهکارهای ساده می‌توانند کمک کنند تا حداقل از این شرایط بحرانی پیش تر نرویم و بتوانیم آن را مدیریت کنیم.
انسداد چاههای غیر مجاز و صرفه‌جویی میلیون‌ها مترمکعب آب درتهران
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان تهران، با اشاره به شناسایی ۲۸ هزار و ۹۰۰ حلقه چاه غیرمجاز در سطح استان به ایرنا گفت: عمده چاه های غیر مجاز را در حوزه کشاورزی ذکر کرد و بالغ بر ۱۷۳ میلیون متر مکعب از این چاه ها مورد استفاده بخش کشاورزی قرار می گیرد.
احمد علی قربانیان، بخش دیگر برداشت آب از چاه های غیرمجاز را مربوط به حوزه آب شرب، باغچه ها و ویلاهای استان تهران دانست که رقمی حدود ۱۴ هزار حلقه چاه را شامل می شود.
او عنوان کرد: در این راستا ۵۵ میلیون متر مکعب آب از چاه های غیر مجاز هم برای فضای سبز مورد استفاده قرار می گیرد.
قربانیان همچنین به تعداد چاه های مجاز در سطح استان اشاره کرد و بیان داشت: تعداد ۱۳ هزار و ۴۹۰ حلقه چاه مجاز در استان وجود دارد که یک میلیارد و ۸۷۰ متر مکعب در سال از این چاه ها آب برداشت می شود.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای استان تهران با بیان این مطلب همچنین تاکید کرد: در راستای جلوگیری از حفر چاه های غیر مجاز ۶۰ اکیپ بازرسی متشکل از ۴۵ اکیپ بخش خصوصی و ۱۵ اکیپ بخش دولتی در سطح استان فعالیت دارند و به صورت شبانه روز و در ایام تعطیل و غیر تعطیل در امر شناسایی و همچنین جلوگیری از حفر چاه های غیرمجاز فعالیت دارند.
قربانیان در تشریح عملکرد مجموعه شرکت آب منطقه ای وزارت نیرو برای شناسایی و انسداد چاه های غیرمجاز هم گفت: از سال ۹۴ تا پایان سال ۹۹ بالغ بر هشت هزار چاه پُر و مسدود شده است که از این تعداد ۲۷۵ میلیون متر مکعب در سال، آب صرفه جویی می شود.
فرونشست زمین در تهران ۳۶ سانتی متر در سال
قربانیان به نرخ فرونشست در تهران که ۳۶ سانتمیتر در سال اعلام شده است اشاره کرد و گفت : سال‌های اخیر اقدامات خوبی در زمینه جلوگیری از حفر و فعالیت چاههای غیر مجاز در استان صورت گرفته اما حفاظت از منابع آبی بویژه سفره‌های زیرزمینی نیازمند توجه بیشتر و استفاده از ابزارها و روش‌های مختلف حفاظتی، مدیریتی است.
وی با بیان اینکه یکی از دلایل فرونشست با منشأ انسانی محصول برداشت و استخراج بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی است، ادامه داد: کاهش بارش‌ها، تداوم خشکسالی و نبود منابع آب کافی برخی کشاورزان استان را به حفر و استفاده از چاههای غیرمجاز ترغیب می‌کند.
وی با بیان اینکه برای مقابله با این معضل اقدامات مهمی در زمینه جلوگیری از فعالیت چاه های غیر مجاز صورت گرفته است، افزود: از ابتدای امسال تاکنون ۲۸۰ چاه، مجهز به کنتور هوشمند شده است و تا پایان سال این تعداد به ۸۰۰ دستگاه افزایش خواهد یافت.
به گفته قربانیان، تاکنون حدود سه هزار حلقه چاه مجهز به دستگاه کنترل هوشمند شده است.
وی به برنامه هایی که در خصوص سازگاری با کم آبی در مجموع استان ها به تصویب کمیته ملی سازگاری با کم آبی رسیده است، اشاره کرد و افزود: در قالب برنامه ششم توسعه ۴۲۰ میلیون مترمکعب تعادل بخشی و صرفه جویی در استان تهران باید عملیاتی شود که برای سال جاری ۷۵ میلیون مترمکعب در دستور کار قرار گرفته است که شامل کاهش برداشت منابع آب های زیر زمینی در حوزه کشاورزی و فضای سبز بخصوص طرح آبیاری تحت فشار یا تغییر الگوی کشت دشت ها است.
قربانی خاطرنشان کرد: مصرف بی‌رویه آب از سوی شهروندان، هدر رفت آب در بخش کشاورزی، کمبود منابع آب‌های زیرزمینی ناشی از کمبود بارش و استفاده بی‌رویه کشاورزان، ساماندهی نشدن چاههای غیرمجاز و تحقق نیافتن برنامه تغییر الگوی کشت از جمله عواملی هستند که موجب بروز و تشدید تنش‌های آبی و خشکسالی در استان تهران می‌شود که می‌بایست در این زمینه برنامه ریزی و اقدامات اساسی صورت گیرد.
وضعیت ذخایر آبی استان تهران همچنان بحرانی است
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران نیز در این زمینه گفت: ذخایر سدهای تامین کننده آب شرب تهران به ۳۵۰ میلیون متر مکعب رسیده و وضعیت ذخایر آبی استان همچنان بحرانی است؛ به گونه‌ای که شاهد کاهش ۱۱۰ میلیون مترمکعبی ذخیره سد ماملو نسبت به سال گذشته هستیم.
محمدرضا بختیاری با اشاره به میزان ذخایر آبی سدهای استان تهران گفت: سال آبی امسال بدترین شرایط در ۵۰ سال اخیر در کشور است.
امسال شرایط منابع آبی استان تهران بحرانی بود و علی‌رغم کاهش ۳۵ درصدی بارندگی‌ها، کسری ۳۸۰ میلیون مترمکعبی مخازن سدها و رشد حدود ۳ درجه‌ای دمای هوا، توانستیم بدون قطع آب و حتی بدون اجرای سناریوهای کاهش فشار آب از این شرایط بحرانی عبور کنیم.
وی ادامه داد: سالانه حدود ۲.۵ درصد میزان مصرف آب در شهر تهران به دلیل رشد جمعیت افزایش می‌یابد و این رشد مصرف طبیعی است، اما امسال با وجود رشد تعداد مشترکان، مصرف آب در سال آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ تنها یک درصد بیشتر شده و این کاهش مصرف نشان‌دهنده مشارکت و همکاری بالای مردم برای گذر از بحران آب بوده است.
مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران با اشاره به بیلان منفی ۱۵۰ میلیون مترمکعبی آب تهران افزود: ما هر سال ۱۵۰ میلیون مترمکعب بیشتر از ورودی ذخایر زیرزمینی، آب برداشت می‌کنیم و حدود ۸۵ درصد یعنی ۲ برابر حد مجاز از منابع آبی تجدیدپذیر استفاده می‌کنیم.
بختیاری بیان داشت: بر اساس پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی سال آبی آینده در بهترین حالت سال نرمالی خواهد بود و خبری از ترسالی نیست؛ ما با در نظر گرفتن بحرانی‌ترین شرایط احتمالی و تدوین بدترین سناریوهای ممکن از غافل‌گیری در پاییز و زمستان جلوگیری می‌کنیم و ذخایر استراتژیک منابع آب را برای پاییز و زمستان حفظ خواهیم کرد.
به گفته کارشناسان، برداشت بی رویه و بی حساب و کتاب از سفره های آب زیرزمینی باعث فرونشست زمین در استان تهران است، این پدیده خطرناک اگرچه می تواند در اثر سایر پدیده های طبیعی زمین شناسی مانند زمین لرزه، انحلال سنگ های گچی، نمکی یا آهکی، آب شدن یخ ها و حرکت های آرام پوسته و خروج گدازه از پوسته جامد زمین یا فعالیت های انسانی مانند معدنکاری، برداشت سیالات زیرزمینی مانند آب های زیرزمینی، نفت یا گاز ایجاد شود، اما به گفته کارشناسان، کاهش شدید سطح آب های زیرزمینی، مهمترین دلیل فرونشست زمین بویژه در ایران به شمار می رود.
کاهش بارش، مدیریت نکردن مصرف آب در بخش کشاورزی، رعایت نکردن سهمیه برداشت آب توسط برخی کشاورزان و استفاده از روش های سنتی آبیاری، افزایش مصرف آب توسط صنایع و مردم موجب شده است تا بخش قابل توجهی از منابع آبی در سراسر کشور خشک شود و سطح سفره های زیرزمینی بشدت پایین بیاید، این مساله موجب شده تا حفره های تهی از منابع آبی بر اثر وارد آمدن فشار طبقات فوقانی زمین فرو بریزد و پدیده فرونشست زمین در بسیاری از مناطق به ویژه استان تهران اتفاق بیفتد.