عصرایران؛ رضا غبیشاوی- شاید بتوان گفت هر جنگی در خاورمیانه، نقطه عطفی در تاریخ پوشش خبری تحولات جهانی بوده است.
جنگ کویت (حمله امریکا به عراق برای پس گرفتن کویت در سال 1991) صحنه هنرنمایی اولین شبکه خبری تلویزیونی 24 ساعته جهانی یعنی سی ان ان امریکا بود که خبرنگاران آن همراه ارتش امریکا وارد جنگ شدند و لحظه به لحظه را پوشش دادند.
در حمله امریکا به افغانستان در سال 2001، برای اولین بار یک شبکه خبری 24 ساعته تلویزیونی خاورمیانه ای نیز وارد بازی شد و توانست انحصار رسانه های غربی امریکایی را بشکند؛ به ویژه اینکه این جنگ به عنوان جنگ با تروریسم و با استفاده از فضای روانی ناشی از حملات 11 سپتامبر بود اما شبکه الجزیره توانست در کنار پوشش تلفات و آسیب های انسانی، موضع طالبان و القاعده را هم بازتاب دهد و پوشش را از حالت یکطرفه خارج کند.
"تیسیر علونی" خبرنگار سوری الجزیره توانست برای نخستین بار با اسامه بن لادن مصاحبه بگیرد و بابت همین موضوع بعدها در اسپانیا به حمایت از تروریسم متهم و محکوم شد و به زندان افتاد. دفتر الجزیره در کابل هم در این جنگ، توسط هواپیماهای ارتش امریکا بمباران شد.
در جنگ 2003 امریکا علیه عراق، شاهد پوشش خبری شبکه های 24 ساعته خبری متعدد غربی، منطقه‌ای - حتی شبکه العالم ایران - بودیم. در بهار عربی، موبایل و شبکه های اجتماعی وارد رقابت جدی با تلویزیون شدند.
در جنگ داخلی اخیر افغانستان و سقوط کابل به دست طالبان، شاهد بودیم برای اولین بار موبایل بر تلویزیون پیشی گرفت. تلویزیون از موبایل عقب افتاد و با تاخیر ویدئوها و خبرهای موبایلی را از شبکه های اجتماعی دریافت و پخش می کردند. بدین ترتیب بود که توییتر، واتس اپ و تلگرام به محل اصلی اطلاع رسانی و خبررسانی جنگ طالبان و دولت اشرف غنی تبدیل شد.
از ابتدای حملات جدی طالبان و تصرف یک به یک شهرها و استان‌ها، این تصاویر ویدئوهای موبایلی بودند که نشان می داد اعضای طالبان جلوی ساختمان فرمانداری (ولسوالی) و استانداری (مقام ولایت) شهرها ایستاده‌اند؛ یعنی این مناطق واقعا سقوط کرده‌اند.
مهمترین کانال ارتباطی طالبان با مردم افغانستان، شبکه های اجتماعی و فیلم های موبایلی بود که پیشروی نظامی آنها را مستند و اثبات می‌کرد و اینک نیز تبلیغات و احکام سیاسی‌شان را به گوش مردم عادی می‌رساند.
در بخش به بخش حوادث جنگ طالبان و سقوط کابل می توان ردپای فیلم های موبایلی را دید: از سقوط شهرهای بزرگ و باز شدن در زندان ها تا تصاویر و فایل های صوتی نیروهای مقاومت پنجشیر و رهبر آنها احمد مسعود؛ از فایل تصویری و مکتوب اشرف غنی در توضیح فرارش از افغانستان تا انتشار تصاویری از هجوم مردم به فرودگاه کابل و...، همه و همه توسط موبایل ها ضبط و پخش و دیده می شود.
مهمترین اتفاقات اخیر افغانستان را در ذهن مرور کنید: هجوم مردم به فرودگاه کابل، آویختن مردم به هواپیمای امریکایی در حال پرواز، سقوط دو شهروند افغان که به چرخ های هواپیما چسبیده بودند. وضعیت اسفناک مردم افغانستان در اطراف فرودگاه کابل، اولین تصاویر از حضور نیروهای طالبان در خیابان ها، ساختمان های اداری، استانداری و فرمانداری ها و... همه اینها توسط موبایل تصویربرداری شده اند و در شبکه های اجتماعی منتشر شدند.
تنها استثنا در این زمینه، لحظه ورود رهبران طالبان به کاخ ریاست جمهوری در کابل و برچیدن پرچم های "جمهوری اسلامی افغانستان: است که به طور مستقیم از شبکه الجزیره پخش شد.
نکته دیگر اینکه حجم عمده و اکثر عکس و فیلم‌های حوادث مهم افغانستان، توسط شهروند- خبرنگاران ضبط و منتشر شده اند. البته نگاه مثبت طالبان به رسانه های موبایلی و شبکه های اجتماعی به عنوان ابزار تبلیغات سیاسی در کنار حملات نظامی این روند را تقویت کرد.
تقریبا همه اعضای اصلی و معروف طالبان در توییتر عضو هستند و فیلم ها و خبرهای تبلیغاتی منتشر می‌کنند. طالبان برای تبلیغات و اطلاع رسانی از فعالیت های خود به ویژه حملات نظامی و شکست روحیه و وجهه طرف مقابل، به صورت سازماندهی شده برای شبکه های اجتماعی و رسانه های موبایلی از جمله پیام رسان ها محتوای رسانه‌ای ویژه تولید می‌کند.
جنگ طالبان صحنه پیشی گرفتن موبايل از شبکه های تلویزیونی بود و همچنان هست. همچنان مهمترین تصاویر و خبرهای افغانستان در گوشی های موبایل دست به دست می شود؛ حتی تصاویر خبرهای تلویزیونی هم به صورت فراگیر در موبایل ها دنبال می شود. موبایل نسبت به تلویزیون، هم در دسترس است، هم قدرت انتخاب و گزینش خبرها را به مخاطب می دهد و هم امکان ابراز نظر و کنشگری از طریق نوشتن کامنت و نظر وجود دارد و هم نسبت به تلویزیون، روزنامه نگاران و رسانه ها قدرت کمتری برای دخالت در محتوا و جهت دهی به آن دارند.