دکتر غلامرضا ظریفیان با تاکید بر این که در زمانه حاضر وقتی با سوالات جدید به سراغ مکتب عاشورا می‌رویم، پاسخ می‌گیریم، گفت: امام حسین(ع) رنج خود را به رنج متعالی، یعنی رنجی که برای آسانی دیگران است تبدیل کرد و این زیباترین راه برای مقابله با مشکلات امروز از قبیل کرونا، جهل و جنگ است.
به گزارش عصر ایران، استاد تاریخ دانشگاه تهران شب گذشته در پنجمین برنامه از سلسله نشست‌های «عاشورا و امروز ما» با طرح این سوال که چه نیازی است بعد از 1400 سال به واقعه عاشورا بپردازیم، گفت: پرسش‌ها و نیازهای انسان در جهان امروز، ابعاد گسترده تری نسبت به جهان دیروز دارد. واقعه عاشورا نیز مشمول همین نیازها و پرسش هاست و طبیعتا انتظارات و سوالات ذهن انسان امروز درباره ابعاد و ماهیت این واقعه، نسبت به انسان ده‌ها و صدها سال قبل متفاوت است.
وی با بیان این که « نیازهای امروز ما به عاشورا به مراتب فراتر از انسان گذشته است»، توضیح داد: وقتی از منظر پرسش های بنیادین هستی شناسی و معرفت شناسی انسان امروز می‌نگریم، می‌بینیم انسان مدرن در قالب حیات معنوی و حیات اجتماعی پرسش می‌کند. اگرچه برخی فلاسفه معتقدند جهان جدید جهان کمیت است و معنویت در حاشیه مادیت قرار گرفته، اما انسان قرن ۲۱ پرسش های معنوی فراوانی دارد.
ظریفیان با اشاره به مباحث فراوانی که درباره حیات معنوی و ساحات عرفانی عاشورا شده، افزود: البته انسان هیچ گاه از خداباوری جدا نبوده است. هویت، مرگ و حیات معنوی سرفصل‌های مهمی از مکتب عاشوراست و عاشورا در عرصه خداباوری و عرفان و الهیات در قله بلندی قرار دارد.
او با بیان این که «انسان در طول تاریخ برای خود بت‌های عینی و ذهنی فراوانی ساخته» گفت: فلاسفه تلاش کردند یک خدای تنزیهی برای ما بسازند، اما خدای فلاسفه با قلب و عشق انسانها ارتباط برقرار نمی‌کند؛ در حالی که خدایی که حسین بن علی به ما معرفی می‌کند، هم جنبه سلبی دارد و هم ایجابی، هم منتهای عقل است و هم سرچشمه عشق. خدای حسین، خدای انضمامی است که همه صفات و کمالات در او متبلور است، برای هیچ یک از انبیا و اولیای الهی، این گونه عرصه پاک‌بازی برای حق فراهم نشد، اما حسین(ع) در کمتر از یک روز همه هست و نیستش را برای خدایش داد.
*تنها با عرفان حسین می‌توان در قرن ۲۱، به جنگ خودپرستی و استفاده ابزاری از دین رفت
به گفته این استاد دانشگاه تهران، خدای حسین، خدای بزمی نیست، وقتی از مدینه خارج می‌شود سر بر سلسه تقدیر می‌گذارد و آیه استرجاع می‌خواند. زمانی که همه هستش را داده، سخن از تسلیم و رضا می‌زند. این، تحقق بالاترین مرحله عرفان، نه تنها برای انسان بلکه برای تمام موجودات عالم است. در عرفان حسین، بزم و رزم با هم آمیخته شده و با همین عرفان به جنگ طاغوت می‌رود. تنها با عرفان حسین می‌توان امروز در قرن ۲۱، به جنگ خودپرستی، خودخداپنداری و استفاده ابزاری از دین رفت.
*گفتمان‌های مطرح شده درباره عاشورا
ظریفیان چند گفتمان مطرح شده در مورد پیوند عاشورا با زمانه را این گونه برشمرد: در قرن دو تا چهار، عمدتا گفتمان سیاسی در جهان تشیع حاکم بود و با نگاه سیاسی به عاشورا نگریسته می‌شد. پس از به حاکمیت رسیدن دولت شیعی آل بویه، گفتمان سیاسی به حاشیه رفت و گفتمان، سوگ محور شد. در لابلای این دو گفتمان، گفتمان دیگری شکل گرفت که در میان اهل سنت رواج داشت: گفتمان ماورایی که در جهت جبری نشان دادن عاشورا و تبرئه کردن حکومت حرکت می‌کرد و در شیعه هم تقدیرگرایی و رویکرد رویا و پیشگویی در همین جهت بود.
وی ادامه داد: قبل از صفویه، یعنی قرون ۶ تا ۸، گفتمان عرفانی مطرح می‌شود، دوره ای که اوج عرفان اسلامی است و بحث عشق و عرفان مطرح می‌شود. در دوره صفویه گفتمان سوگ و عرفان ترکیب می‌شود. اما در دوره قاجار ارتباط جامعه اسلامی با غرب باعث ورود مباحث مدرن و حقوقی و فلسفه سیاسی می‌شود. این گفتمان که از مشروطه آغاز می‌شود گفتمانی عقلانی است و در آثار شریعتی، مطهری، شهیدی و صالحی نجف آبادی و دیگران مطرح می‌شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با بیان این که در یکی دو دهه اخیر، گفتمان حقوقی و جامعه مدنی در پرتو عاشورا شکل گرفته، توضیح داد: جامعه ایران که با این مباحث آشنا شده، با پرسشهای جدید مربوط به حقوق عمومی، حقوق اقلیت، مدنیت و سایر مباحث به سراغ عاشورا رفته و اتفاقا عاشورا ظرفیت پاسخ به این سوالات را هم دارد.
به گفته ظریفیان حق حیات، حق آزادی، حق اقلیت، آزادی در برابر حکومت، حق مقابله با سانسور و انحصار اطلاعات و حقوق جامعه مدنی در مباحث امام حسین(ع) پررنگ است. شهید مطهری می‌گوید اساسا ماهیت حرکت امام حسین، پیام است. یعنی ظرفیت مفهوم سازی عظیمی دارد.
وی ادامه داد: شما به موضوع نقش زنان در حرکت حسینی قبل و بعد عاشورا بنگرید تا ببنید تا چه اندازه پیشروست. مجموعه حقوق مطرح شده در عاشورا را می‌توان به حقوق فردی، حقوق سیاسی و حقوق اجتماعی تقسیم کرد. اما میراث امام حسین، متناسب با گفتمان امروز چه در عرصه حیات معنوی و چه در عرصه حیات اجتماعی، ظرفیت پاسخگویی به پرسشهای روز را دارد؛ به گونه ای که بارا نویسنده مسیحی، ۲۴ سال را وقف مطالعه درباره حضرت زینب می‌کند و می‌گوید ما مسیحیان اگر یک حسین داشتیم سر هر کوی و برزن او را برجسته می‌کردیم و همه دنیا را مسیحی می‌کردیم.
*رنج متعالی حسین(ع) برای آسانی دیگران
این پژوهشگر تاریخ اسلام با اشاره به مثالهایی از واقعه عاشورا گفت: حسین(ع) با حر که او را متوقف کرد و در کربلا گیر انداخت، چه می‌کند؟ آب کمیابش را با او و لشگریانش و حتی اسبانشان تقسیم می‌کند. حسین رنج خود را به رنج متعالی یعنی رنجی که برای آسانی دیگران است تبدیل کرد، این زیباترین راه برای مشکلات امروز از قبیل کرونا، جهل و جنگ است.
وی افزود: ابوالفضل العباس بهترین نماد برای رنج متعالی است، در اوج تشنگی برای سیراب کردن دیگران تاخت و با لب تشنه جان خود را تقدیم رویای سیراب کردن کودکان کرد.
دکتر ظریفیان در این نشست که به همت کانون توحید، انجمن اندیشه و قلم و بنیاد اندیشه و احسان توحید برپا شده، به پرسشهای حاضران سالن و بینندگان اینستاگرامی برنامه هم پاسخ داد.
او در پاسخ به این سوال که «چرا باید پیام عاشورا تغییر کند؟» گفت: چون پرسش ها تغییر می‌کند؛ حقوق بشر، حقوق معنوی یا حق اقلیتها و جامعه مدنی، مفاهیم جدید و مدرن هستند. تا ۱۰۰ سال پیش در اروپا، زنان حق رای نداشتند و اصلا بحث مدیریت و حقوق زن مطرح نبوده و این مباحث جدیدا مطرح شده است.
وی افزود: اکنون با سوالات جدید به سراغ مکتب عاشورا می‌رویم و پاسخ می‌گیریم و علت توانمندی عاشورا این است که امام حسین ارتباط وجودی با عالم دارد، نه ارتباط اعتباری. عاشورا مظهر تجلی خداوند وجودی است و بدین خاطر هم در حیات معنوی و هم در حیات مادی، تاریخ مصرف و انقضا ندارد و جاودانه است.
این استاد دانشگاه به این پرسش که «چرا ما نمی‌توانیم امام حسین را به دنیای امروز معرفی کنیم؟» این گونه پاسخ داد: از دوره سید جمال ما درگیر این بحث هستیم که چه شد مسلمانان که در قرن سوم و چهارم هجری تنها تمدن مرجع جهانی بوده اند، الان بدین وضع افتاده اند؟ متفکران متعددی به این پرسش پاسخ داده اند؛ یکی از پاسخها، شکاف بین حکمت نظری و عملی است. به ظواهر و مناسک چسبیده‌ایم و عمل را رها کرده‌ایم. قرآن می‌گوید تفاوت بین سخن و رفتار مشکل اصلی و نزد خدا بزرگ است و سرّ ماندگاری حسین، وحدت نظر و عمل و اعتقاد و رفتار است.
ظریفیان درباره «دلیل سانسور بخشی از ابعاد عاشورا» گفت: شرایط زمانه و منافع گروههای مرجع و قدرت طبیعتا به نگاه خاصی به دین گرایش دارد و نگاه‌های فرقه ای و گفتمانی حاشیه ای هم به آن دامن می‌زند.
وی درباره مسئول حقوق مطروحه در فرهنگ عاشورا نیز بیان کرد: حقوق انسانها از نعمتهای الهی است و در جوامع بشری، سامانه‌هایی برای تحقق این حقوق نظیر حکومتها و نظامات اجتماعی ایجاد می‌شود. در فرهنگ شیعه، امام کسی است که با همه وجود و حتی با خون قلبش، به دنبال ایفای حقوق همه مردم و حتی مخالفین خود است؛ مانند امیرمومنان که مدافع حقوق خوارج و دشمنان خود هم بود.
این استاد تاریخ با تاکید بر این که «حکومت اسلامی ماموریت تامین و تسهیل حقوق مردم را دارد» گفت:امیرمومنان وقتی به حکومت رسیدند، نگفتند می‌خواهم مسجد بسازم. گفتند می‌خواهم حق مردم را بدهم، عدالت را برقرار کنم تا مردم بتوانند رشد کنند. ایمان اجباری، ایمان نیست. مردم باید بدون زور و تکلف، فضای رشد و تعالی داشته باشند.
وی در پایان درباره راه تبلور عاشورا در عرصه سیاست و جامعه امروز اظهار کرد: امام حسین(ع) نباید فقط در روز عاشورا خلاصه شود، چون امام مبین است و در همه حوزه‌ها سخن دارد و باید در همه مقاطع، فضاها و رسانه‌ها از آن بهره ببریم. البته به آینده فرهنگی جامعه امیدواریم، چون آگاهی جامعه رو به بهبود است.
نشست‌های عاشورا و امروز ما تا چهارشنبه 13 محرم هر شب ساعت 21 در کانون توحید با رعایت دستورالعمل های بهداشتی برقرار است و به صورت زنده نیز از صفحه instagram.com/andisheqalam پخش می‌شود.
-------------------------------------------
بیشتر بخوانید:
*تحلیل داوود فیرحی دربارۀ عاشورا/ جنگ و مبارزه نبود، فرار از بیعت بود
* واقعۀ عاشورا، تقابل بین شیعه و سُنی نبود/ «نه» به تحمیل و تسلیم بود