جیوه ذاتا ماده جالبی است. این ماده از نظر ظاهری شبیه نقره، اما در دمای اتاق مایع است. اگرچه انسان از دوران باستان با این ماده آشنا بوده، اما همیشه افرادی به دنبال کشف راز‌های بیشتر درباره عناصر هستند. جیوه برخلاف ظاهر فریبنده اش، باطن تیره‌ای دارد. در اینجا با حقایق سمی و شگفت‌انگیزی درباره جیوه آشنا می‌شوید.
قرص جیوه
در گذشته جیوه یک افزودنی رایج به دارو‌ها بود، چون تاثیر قابل‌توجهی روی بدن داشت. دکتر بنجامین راش، یکی از کسانی بود که علاقه زیادی به تجویز قرص‌های حاوی مقادیر بالای جیوه داشت. امروزه مورخان از این کار او بسیار خوشحال هستند.
وقتی لوئیس و کلارک به سفر اکتشافی مناطق غربی آمریکای شمالی رفتند، دکتر راش یکی از مشاوران ماجراجویی آن‌ها بود. چون آن‌ها در طبیعت و بیابان‌ها سفر می‌کردند، باید هرچیزی را که احتمال داشت لازمشان شود، با خود می‌بردند. یکی از دارو‌های ضروری که به آن‌ها گفته شد بردارند قرص‌های دکتر راش بود.
این قرص‌ها برای باز کردن روده‌ها و درمان همه چیز از یبوست تا خستگی طراحی شده بودند و این کار را مقدار زیاد کلریدجیوه در قرص‌ها انجام می‌داد.
هرچند مشخص نیست که این قرص‌ها واقعا به اعضای اعزامی این اکتشاف کمک کرده باشند، اما قطعا به مورخان کمک کرده اند. یکی از روش‌های ردیابی مسیر گروه لوئیس و کلارک، بررسی اردوگاه‌های احتمالی آن‌ها براساس جیوه‌هایی بود که از آن‌ها به جای مانده بود.
مقبره امپراتور چین
مقبره اولین امپراتور چین، چین شی هوانگ، امروزه یکی از بزرگترین شگفتی‌های گذشته است. هزاران سرباز سفالی در کنار او دفن شده اند تا بعد از مرگ از او محافظت کنند.
اما ممکن است شگفتی‌های بیشتری داخل خود مقبره وجود داشته باشد. احتمالا این امپراتور در اثر مصرف جیوه در تلاش برای جاودانه شدن مُرده و محل دفن او هم با خندقی از جیوه احاطه شده است.
امپراتور در یک تپه حفاری نشده دفن شده است، اما اشاراتی وجود دارد که چه چیزی داخل آن در انتظار ماست. ظاهرا ماکتی از قلمروی پادشاهی او برای مقبره اش ساخته شده که زیر گنبدی مزین به مروارید قرار دارد که نشان‌دهنده موقعیت ستارگان هستند. رود‌هایی از جیوه روی زمین جاری هستند و اقیانوسی از جیوه آن را احاطه کرده است.
محققان دریافتند که جیوه در خاک این تپه ۵۰ برابر بیشتر از حد انتظار است. شاید واقعا دریاچه‌هایی از جیوه در مقبره هستند، اما بعید به نظر می‌رسد که به این زودی‌ها مطمئن شویم. چون دولت چین به باستان شناسان اجازه ورود و حفاری نمی‌دهد.
شنگرف یا سینابار
یکی از منابع اصلی فلز جیوه، ماده معدنی شنگرف است. با گرم کردن این ماده معدنی در هوا، بخار جیوه تولید می‌شود که می‌توان آن را جمع آوری و به شکل فلز متراکم کرد. به دلیل ماهیت سمی بخار جیوه، این فرآیند باعث آسیب جدی به کارگرانی می‌شود که قرن‌هاست که این کار را انجام می‌دهند.
شنگرف یک ماده معدنی قرمز رنگ است که اغلب در مناطق آتشفشانی یافت می‌شود و به دلیل ظاهر جذابش، از هزاره دهم پیش از میلاد جمع آوری می‌شده است. نقاشی غار‌ها به پودر شنگرف آغشته می‌شدند و جمجمه‌ها به دلایل ناشناخته با شنگرف پوشیده می‌شدند.
اگرچه بیشتر فرهنگ‌ها از این رنگدانه قرمز استفاده می‌کردند، اما رومی‌ها بیشتر به آن علاقه داشتند و علاوه بر اینکه از آن در نقاشی و نقاشی استفاده می‌کردند برایشان اهمیت مذهبی هم داشت. اما رومی‌ها می‌دانستند که این ماده یک سم کشنده است. به همین دلیل فقط بردگان بیچاره و مجرمین در معادن جیوه آن‌ها کار می‌کردند.
سم کشنده
جیوه هم جذاب و هم سمی است. هرچند خود فلز نسبتا بی‌خطر است، اما بخار آن باعث مسمومیت مزمن می‌شود. اما این ترسناکترین شکل مسمومیت با جیوه نیست. مثلا در یک مورد خاص، دو قطره از ترکیب جیوه باعث مرگ وحشتناک یک دانشمند شد.
پروفسور کارن واترهان در حال آزمایش با دی‌متیل جیوه بود که یکی دو قطره از این ماده شیمیایی روی دستکشش ریخت. او زیاد نگران نبود، چون همه اقدامات ایمنی را رعایت کرده بود. اما نمی‌دانست که دی‌متیل جیوه به راحتی می‌تواند از دستکش‌های آزمایشگاهی لاتکس به پوست نفوذ کند و چون این مولکول نسبتا کوچک است، وارد بدن می‌شود و اعصاب را از بین می‌برد.
طی چند ماه پروفسور واترهان به شدت بیمار شد. او استفراغ می‌کرد، به سختی حرف می‌زد، حس تعادلش را از دست داده بود و بینایی اش کم شده بود. وقتی پزشکان متوجه مسمومیت او با جیوه شدند، دارو‌هایی دادند که جیوه را از بدنش خارج کند. اما خیلی دیر شده بود. او به کما رفت و درگذشت.
خوردن جیوه
دی متیل جیوه یکی از ترسناکترین مواد شیمیایی است که یک دانشمند ممکن است از آن استفاده کند. در مقایسه با آن جیوه فلزی کاملا بی‌خطر به نظر می‌رسد. در آسیای باستان، جیوه مایع برای درمان یبوست به مردم داده می‌شد. جیوه فلزی به خاطر چگالی‌اش روده‌ها را پاکسازی می‌کند، چون وزن آن همه چیز را به بیرون هل می‌دهد.
جیوه بعد از نوشیدن به سختی در بدن می‌ماند، چون این فلز زیست‌فراهمی کمی دارد. زیست‌فراهمی درصدی از دارو یا سم است که وارد گردش خون می‌شود. خطر اصلی استنشاق بخار جیوه است، چون بخار توسط بدن جذب می‌شود.
به عنوان نمونه، یک کودک سه ساله ۷۵۰ گرم جیوه را بعد از پیدا کردن بطری آن در خانه خورد. مقداری جیوه به دستگاه گوارش او رسیده بود. عکس اشعه ایکس توده‌های جیوه را در روده‌هایش نشان می‌داد و قطرات جیوه در پوشک او مشاهده شد. اما بعد از هفت روز همه جیوه‌ها از بدن کودک خارج شد. آزمایش‌های خون افزایش سطح جیوه را نشان می‌دادند، اما بدون درمان، مقدار آن به حالت عادی بازگشت و هیچ اثری از بیماری مشاهده نشد.
تزریق جیوه
تزریق جیوه را هرگز نباید امتحان کنید. بیشتر افراد با هدف خودکشی این کار را می‌کنند. اما به دلیل زیست‌فراهمی کمی که جیوه دارد، مرگ قطعی نیست و باعث درد و رنج طولانی مدت می‌شود. اما دلایل دیگری هم برای تزریق جیوه وجود دارد. مثلا یک دختر نوجوان این کار را کرد، اما نه با هدف خودکشی، او فقط صحنه‌ای مشابه را در یک فیلم دیده بود. او دیده بود که یک فرد با تزریق این فلز استخوان‌هایی به قدرت فلز پیدا می‌کند.
این دختر دچار تب و بثورات شدید شد. والدینش او را به بیمارستان بردند و پزشکان با دارو و جراحی جیوه را خارج کردند. سایر موارد تزریق جیوه هم برای تقویت نیروی جنسی بوده است. اگرجیوه تزریق شده به سرعت از بین نرود، باعث انسداد کشنده رگ‌ها و شریان‌ها و مرگ سلولی یا حتی مرگ فرد می‌شود.
کیمیاگری
جیوه ماده موردعلاقه کیمیاگران بود. چون جیوه یک مایع فلزی است، کیمیاگران فکر می‌کردند شکاف بین حالات مختلف ماده را پر می‌کند؛ سرنخی است که برای ساخت طلا از مواد پایه نیاز داشتند. واکنشی که کیمیاگران برای نمایش قدرتشان استفاده می‌کردند با ترکیب کردن جیوه و اسیدنیتریک بود. یک بخار قرمز بالای مخلوط شکل می‌گرفت و کریستال‌های قرمز تولید می‌شد.
نیوتن یک کیمیاگر مشتاق بود که فکر مر کرد به کشف راز کیمیاگری نزدیک است و راه آن استفاده از جیوه است. در واقع تنها یک روش تبدیل جیوه به طلا وجود دارد که در دهه ۱۹۶۰ کشف شد. یک فیزیکدان اتم‌های جیوه را با نوترون بمباران کرد که باعث می‌شود یک پروتون در هسته یک الکترون به خود بگیرد و خودش نوترون شود. اگر این کار را با جیوه انجام دهید می‌توانید به طلا برسید.
اما کیمیاگران مدرن باید بدانند که این فرآیند به شدت ناکارآمد است. تخمین نشان می‌دهد که برای تولید یک تکه طلا به ارزش یک پنی از جیوه، به ۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ سال زمان نیاز دارد.
درمان سفلیس
اگر امروزه به سفلیس مبتلا شوید احتمالا با آنتی بیوتیک درمان می‌شود. اما مردم گذشته اینقدر خوش شانس نبودند. سفلیس یک بیماری وحشتناک بود که سال‌ها نهفته بود و بعد موجی از علائم وحشتناک را به راه می‌انداخت. بخش‌هایی از بینی و صورت فرد مبتلا به سفلیس قبل از رسیدن به جنون، پوسیده می‌شد؛ بنابراین جای تعجب نیست که مردم هرکاری می‌کردند تا درمانی برای آن پیدا کنند.
یکی از روش‌های آن‌ها استفاده از جیوه بود. مردم بخار جیوه را استنشاق می‌کردند، کِرِم جیوه به بدنشان می‌مالیدند و قرص جیوه مصرف می‌کردند. جیوه برای میکروب‌های عامل سفلیس، سمی بود. اما به همان اندازه برای بیمار هم سمی بود. چون سفلیس می‌توانست به همسران و کودکان منتقل شود، تجارت نوشیدنی شکلاتی حاوی جیوه رونق گرفت. با این روش مخفی، شوهران آلوده می‌توانستند سایر اعضای خانواده را درمان کنند بدون اینکه به آن‌ها بگویند بیمار هستند.
پر کردن دندان
توانایی درمان حفره‌های دندان قبل از اینکه منجر به از بین رفتن دندان‌ها شود، یکی از معجزات دندانپزشکی مدرن است. امروزه این امکان وجود دارد که بیشتر دندان‌ها تا آخر عمر در دهانتان بمانند. اما در گذشته بیشتر دندان‌ها در اثر عفونت و پوسیدگی از بین می‌رفتند. بسیاری از دندانپزشکان برای ترمیم دندان‌ها از خواص شگفت انگیز آلیاژهای جیوه به نام آمالگام استفاده می‌کنند.
برای تهیه آمالگام دندانی، پودری از چند فلز، اغلب قلع و نقره، با جیوه مایع ترکیب می‌شود. جیوه با سایر فلزات یک خمیر غلیظ ایجاد می‌کند. دندانپزشک این خمیر را روی حفره‌های دندان گذاشته و آن را شکل می‌دهد. سپس خمیر سفت می‌شود و کمی منبسط می‌شود تا مطمئن شویم سر جای خود می‌ماند.
متاسفانه این روش اشکالاتی هم دارد. وقتی دندانپزشکان آمالگام را با دست مخلوط می‌کردند، خودشان و بیمارشان را در معرض بخار جیوه قرار می‌دادند. اکنون دندانپزشکان با دستگاه این مخلوط را آماده می‌کنند. اما آیا باید نگران جیوه در دهان باشیم؟ طبق تحقیقات اخیر نه. به نظر نمی‌رسد پرکردن دندان با جیوه سطح جیوه بدن را بالا ببرد.
سندروم کلاهدوز دیوانه
کلاهدوز دیوانه در داستان «لوئیس کارول» احتمالا از بیماری ارتیسم (erethism) رنج می‌برده است. دیوانه شدن در میان کسانی که در صنعت کلاهدوزی کار می‌کردند آنقدر شایع بود که مسمومیت جیوه عصبی را «سندروم کلاهدوز دیوانه» نامیدند.
برای نرم کردن خز حیوانات برای ساخت کلاه، اغلب از مایع نارنجی رنگی استفاده می‌کردند که حاوی جیوه بود. کارگران هر روز بخار جیوه را تنفس می‌کردند و روز به روز این جیوه در سیستم عصبی آن‌ها جمع می‌شد. کلاهدوز‌ها تغییرات شخصیتی مثل کمرویی شدید، تحریک پذیری و زودرنجی را تجربه می‌کردند. وقتی جیوه در مغز پیشروی می‌کرد، کلاهدوز‌ها دچار هذیان، لرزش، افکار خودکشی و حتی توهم می‌شدند.
منبع: listverse
ترجمه: برترین ها