هرچند عنوان می‌شود شیوع «اختلالات روان» در ایران بالا نبوده و در مقایسه با سایر کشورها در وضعیت میانگینی قرار داریم اما روند ابتلا به این اختلالات حاکی از رو به رشد و صعودی بودن آن است؛ در این بین طبق پیش‌بینی‌های سازمان جهانی بهداشت تا چند سال دیگر «افسردگی» مهمترین بیماری ناتوان‌کننده دنیا به شمار خواهد رفت.
به گزارش ایسنا، ۱۰ اکتبر در راه است؛ روزی که با نام روز جهانی «بهداشت روان» گره خورده است و بر همین اساس فدراسیون سازمان بهداشت جهانی متناسب با مشکلات روز دنیا امسال را با عنوان خاص "تمرکز بر سلامت روان جوانان؛ در جهان در حال تغییر" نام‌گذاری کرده است؛ روزی که با هدف افزایش آگاهی مردم درباره بهداشت روان و تلاش برای حمایت از سلامت روان مردم نام‌گذاری شده، فرصتی برای پیشگامان و متخصصان بهداشت روان بوده تا آگاهی مردم در این حوزه را افزایش دهند و به این موضوع بیشتر از قبل بپردازند.
۲۳ درصد ۱۵ تا ۶۴ ساله‌های کشور از یک اختلال روان رنج می‌برند
اختلالات روانی از بیماری‌هایی است که عموما به دلایل ژنتیکی، فردی و اجتماعی به وجود می‌آید و می‌تواند همه افراد جامعه را درگیر کند بطوری که گفته می‌شود ۲۳ درصد جمعیت ۱۵ تا ۶۴ سال کشور از یک اختلال روانپزشکی رنج می‌برند؛ به عبارت دیگر از هر چهار نفر در این گروه سنی یک نفر دچار یکی از اختلالات روانپزشکی هستند که بیش از ۶۰ درصد افراد دارای اختلالات روان «افسردگی» دارند. این در حالیست که بنابر اعلام مسئولان وزارت بهداشت تنها ۴۴ درصد افراد دارای اختلال روان که نیازمند به خدمات درمانی روانپزشکی برای درمان هستند، به مراکز درمانی مراجعه کرده و ۵۶ درصد آنها هیچ مراجعه‌ای نداشته‌اند.
۶.۵ میلیون ایرانی مبتلا به «افسردگی» هستند
درحالی که متخصصان اعصاب و روان معتقدند اختلالات روانی ۱۴.۵ درصد بار بیماری‌ها را به خود اختصاص داده و ایران در رتبه دوم این بیماری‌ها قرار دارد و باید بعد از بیماری‌های قلبی، عروقی و دیابت، شیوع اختلالات روانپزشکی جزو اولویت‌ها قرار گیرد، سیاری- معاون سابق وزیر بهداشت - هم در این‌باره معتقد است که « ۲۵ درصد مردم دنیا از ابتلا به «افسردگی» رنج می‌برند و آمارها حاکی از این است که شش میلیون و ۴۰۰ هزار نفر از مردم ایران مبتلا به افسردگی هستند چراکه آسیب‌های اجتماعی مثل بیکاری، طلاق، اعتیاد و فقر در جامعه رو به افزایش است و همین موارد زمینه ساز افسردگی است که در این بین بعضی از اقشار مانند سالمندان، نوجوانان، جوانان و زنان آسیب‌پذیرتر هستند».
۱۰ تا ۱۲ درصد شاغلان افسرده‌اند
بنابر اعلام معاون بهداشت وزیر بهداشت، بیش از ۵۰ میلیون نفر بالای ۱۵ سال، سن دارند که از این میان ۳۸ درصد آنها «شاغل» هستند؛ یعنی معادل ۲۰ میلیون نفر شاغل هستند و براساس بررسی‌های جهانی، ۱۰ درصد افراد شاغل در محیط کار به دلیل افسردگی ۳۶ روز در سال مرخصی استعلاجی می‌گیرند که با توجه به آمارهای جهانی و همچنین آمارهای داخلی می‌توان حدس زد که ۱۰ تا ۱۲ درصد شاغلان هم افسرده‌اند.
به گزارش ایسنا، هرچند آخرین آمارها از پایش سلامت روان و آنچه مسئولان از وضعیت سلامت روانی ایرانیان گزارش می‌دهد مربوط به سال‌های ۸۹-۹۰ است اما به نظر می‌رسد بعد از این سال‌ها یا تحقیقی در این‌باره انجام نشده و یا آمارهای مربوط به صورت عام اعلام نشده است لذا اعدادی که در این زمینه اعلام شده تفاوتی با ارقام اعلامی سال‌های گذشته ندارد به همین دلیل نمی‌توان با قطعیت درخصوص روند رشد یا کاهش وضعیت کنونی اختلالات روان ایرانیان صحبت کرد. در همین راستا به منظور ارزیابی وضعیت سلامت روان ایرانیان با حسین اسدبیگی- روانشناس و آسیب شناس اجتماعی - گفت‌وگویی داشتیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
۲۳.۶ درصد از مردم دچار اختلالات مختلف روانی هستند
اسدبیگی با اشاره به وضعیت سلامت روانی جامعه ایران گفت: طبق آمار وزارت بهداشت ۲۳.۶ درصد از مردم دچار اختلالات مختلف روانی هستند یعنی از هر چهار نفر در ایران حداقل یک نفر مشکل اختلال روانی دارد.
وی با اشاره به دسته بندی انواع بیماری‌های روانی گفت: اختلالات اضطرابی، خلقی، جنون، اختلالات خواب، اختلالات شخصیت، اختلالات جنسی و مصرف مواد،... از انواع اختلالات روانی قابل درمان است که برخی از آنها قابل درمان است و برخی دیگر مانند بعضی از اختلالات مانند "اعتیاد" نیاز به درمان‌های طولانی مدت دارد.
افسردگی و اضطراب؛ بیشترین نوع اختلالات روانی
براساس اعلام وزارت بهداشت شایعترین اختلال با ۱۲.۷ درصد مربوط به افسردگی است که در زنان ۱۵.۴ درصد و در مردان ۱۰.۲ درصد شیوع دارد و اسدبیگی هم بیشترین اختلالات روانی را افسردگی و اضطراب اعلام کرده معتقد است که این اختلالات از دیدگاه علمی به عوامل زیستی- ژنتیکی ، مشکلات روانشناختی (نوع تربیت، سرخوردگی‌های دوران کودکی و به طور کلی رشد شخصیتی فرد و مسائل جامعه) و مسائل اجتماعی- اقتصادی که امروزه به طور شدیدی مردم را به ناامیدی و اختلالات روانی سوق می‌دهد بستگی دارد و معنویت می‌تواند زندگی اجتماعی افراد را تحت تاثیر قرار دهد و از بروز بسیاری از این بیماری‌های روانی جلوگیری کند.
«افسردگی» در زنان و «اختلالات شخصیت ضد اجتماعی» در مردان شایع‌تر است
درحالیکه وزارت بهداشت شیوع مشکلات روانشناختی را با ۲۶.۴ درصد در زنان و ۲۰.۸ درصد در مردان اعلام کرده، اسدبیگی در این‌باره اظهار کرد که شیوع اختلالات روانی به تفکیک جنسیت به نوع بیماری بستگی دارد؛ به طور مثال در مسئله اختلال مصرف مواد و "اعتیاد" ۹۰ درصد معتادان را مردان و ۱۰ درصد را زنان تشکیل می‌دهند این در حالیست که افسردگی و اختلالات اضطرابی از بیماری‌هایی است که در زنان شیوع بیشتری دارد اما اختلالات شخصیت ضد اجتماعی در مردان شایع‌تر است به همین دلیل نمی‌توان گفت که اختلالات روانی در زنان شیوع بیشتری دارد و در مردان کمتر است.
اطرافیان فرد دچار اختلال روان هم با مسائل روانی درگیرند
وی که معتقد است "اعتیاد" نوعی بیماری روانیست درباره آماری از تعداد معتادان گفت: تعداد کسانی که حداقل یک بار مواد مخدر مصرف کرده‌اند حدود چهار میلیون نفر در ایران است که دو میلیون و ۸۰۸ هزار نفر به طور مستمر از مواد مخدر استفاده می‌کنند و معتاد تلقی می‌شوند.
به گفته اسدبیگی، علت افزایش تعداد مصرف کنندگان مواد مخدر به مسائل مختلف جامعه مربوط است و به نظر می‌رسد دستگاه‌های متولی بیشتر از اینکه اقدامات اساسی در مورد اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی انجام دهند تنها به ظاهر این مسئله پرداخته‌اند به طوریکه مسئولان بودجه بیشتری را برای مسائل معتادان متجاهر در نظر گرفته‌اند و مسائل پیشگیری از اعتیاد و الکلیسم را فراموش کرده‌اند.
به گفته اسدبیگی اطرافیان فرد دچار اختلال روانی هم به نوعی با مسائل روانی درگیر هستند به همین دلیل آنها به مشاوره‌های روانشناسی نیاز جدی دارند؛ زیرا اطرافیان افراد مبتلا به اختلالات روانی درباره این بیماری و نحوه برخورد با بیماران به آموزش‌هایی تخصصی نیاز دارند و از طرفی دیگر این افراد به دلیل اختلالات روانی فرد مبتلا ناخودآگاه دچار این بیماری می‌شوند در همین راستا جامعه روانشناسان به منظور فعالیت بهتر در این حوزه خواستار حمایت بیشتری از سوی دستگاه‌های دولتی است.
این کارشناس آسیب‌های اجتماعی معتقد است که بودجه زیادی به پیشگیری از بیماری‌های روانی اختصاص نمی‌دهند اما با این حال متخصصین بهداشت روانی با وجود مشکلات مختلف باز هم به این حوزه عنایت دارند و در پیشگیری از مصرف مواد مخدر، الکل و آسیب‌های اجتماعی تلاش زیادی می‌کنند.
محرومیت بیماران روان از خدمات بیمه‌ای
درحالیکه سیاری-معاون سابق وزارت بهداشت یکی از محروم‌ترین اقشار جامعه را مبتلایان به اختلالات روانپزشکی دانسته و گفته "که این گروه هم به خدمات درمانی مناسب دسترسی ندارند و هم از این خدمات بهره‌مند نمی‌شوند، اسدبیگی هم در همین راستا از عملکرد بیمه‌ها در این باره انتقاد کرد و افزود: یکی از مشکلات جدی حوزه روانشناسی این است که بیماران روانشناختی از قرار گرفتن تحت پوشش بیمه محروم هستند؛ به همین دلیل یکی از مطالبات متخصصان و فعالان این حوزه تحت پوشش قرار گرفتن خدمات روانشناسی برای مردم است چه بسا شاید افرادی که دچار اختلالات افسردگی هستند و نمی‌توانند به دلیل هزینه‌های بالا به متخصصین و مشاوران مراجعه کنند جز همان پنج هزار نفری باشند که سالانه دست به خودکشی می‌زنند.
وی افزود: چرا علی رغم اینکه بیماری‌های روانی می‌تواند علاوه بر روح به جسم هم صدماتی وارد کند اما مردم باز هم باید به طور کامل هزینه‌های این خدمات را پرداخت کنند؟ سازمان‌های بیمه تکمیلی تنها در موارد خاص درصد کمی از این هزینه‌ها را پرداخت می‌کند و حتی مراکز مشاوره هم برخلاف مراکز دیگر معاف از مالیات نیستند و از این مراکز مالیات گرفته می‌شود.
مصرف "اعتیاد و الکل" را دست کم نگیریم
اسدبیگی در ادامه با اشاره به آمار مسمومیت‌های اخیر کشور که تا این لحظه ۶۳ نفر به دلیل مصرف الکل‌های دست ساز جان خود را از دست داده‌اند، گفت: مصرف "اعتیاد و الکل" در کشور را نباید دست کم گرفت و لازم است به منظور پیشگیری از این معضل با فرهنگ سازی از دوران کودکی این مسائل را به کودکان آموزش دهیم همچنین لازم به ذکر است که پیشگیری تنها در دراز مدت می‌تواند تاثیر مطلوبی داشته باشد.
این روانشناس درباره عملکرد نهادهای مربوطه مانند وزارت بهداشت و سازمان بهزیستی که در طی سال به منظور کاهش بیماری‌های روانی به طور مرتب در این حوزه فعال هستند گفت: حدود ۲۲۰۰ مرکز مشاوره توسط سازمان بهزیستی در سراسر کشور فعالیت دارد و سازمان نظام روانشناسی و مشاوره هم در همین راستا به تعداد زیادی از مراکز مشاوره مجوز داده تا بتوانند در سراسر کشور فعال باشند همچنین مراکز اورژانس اجتماعی هم در حوزه بهداشت روانی در کشور فعال هستند اما با توجه به آمارهای موجود از بیماران مبتلا به اختلال روانی که درصد زیادی از مردم را شامل می‌شود مراکز اورژانس اجتماعی نمی‌تواند تعداد زیادی از مردم خدمات را پوشش دهد.
اسدبیگی درباره عملکرد وزارت بهداشت نیز افزود: وزارت آموزش و پرورش به منظور پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی طرح "نماد" را در مناطق مختلف کشور اجرا می‌کند؛ در این طرح دانش آموزانی که دچار رفتارهای پرخطر هستند شناسایی شده و به مراکز مشاوره ارجاع داده می‌شوند این درحالیست که محمد حاتمی- عضو شورای مرکزی و معاون امور کمیسیون‌ها و نظارت حرفه‌ای سازمان نظام روانشناسی کشور چندی پیش به ایسنا گفته بود که «طبق استانداردهای جهانی ۱۰ درصد از دانش‌آموزان کشور یعنی ۱.۵ میلیون نفر به طور جدی نیاز به خدمات روانشناختی دارند و نیاز است تا نظام آموزش و پرورش برای این مسئله برنامه‌ریزی جدی‌تری داشته باشد».
به گفته این کارشناس آسیب‌های اجتماعی، مشاوران و متخصصان بیماری‌های روانی می‌توانند در افزایش آگاهی مردم تاثیر مطلوبی داشته باشند زیرا با توجه به اینکه سالانه حدود ۱۶ میلیون پرونده در زمینه‌های مختلف در دادگاه‌ها تشکیل می‌شود و تعداد بسیار زیادی از آنها به خشونت‌ها، درگیری‌های فیزیکی و مسائل روانشناختی افراد ارتباط دارد چه بسا اگر به مردم مهارت‌های زندگی و چگونگی مدیریت خشم و هیجان آموخته شود می‌توان از بروز بسیاری از این درگیری‌ها و قتل‌ها جلوگیری کرد.
نیمی از اختلالات روانی تا سن ۱۴ سالگی بروز می‌کند
وی در ادامه با اشاره به شعار امسال سازمان بهداشت جهان که سال ۲۰۱۸ را با عنوان "بهداشت روانی جوانان؛ در دنیای در حال تغییر" نام‌گذاری کرده است گفت: درحالیکه آینده جامعه در دست جوانان قرار دارد بخش زیادی از جمیعت جامعه را "جوانان" تشکیل می‌دهند به همین دلیل لازم است به منظور کاهش خطرات روانی میان جوانان در این حوزه اقدامات جدی‌تری انجام شود.
به گفته اسدبیگی، نیمی از اختلالات روانی تا سن ۱۴ سالگی بروز پیدا می‌کند اما به دلیل عدم آگاهی خانواده‌ها، بیشتر آنها تشخیص داده نمی‌شود و در بزرگسالی درمان آن سخت‌تر خواهد بود به همین دلیل نیاز است عده زیادی از مردم با غربالگری و تست‌های روانشناسی شناسایی شوند و با ارجاع افراد مشکوک به اختلالات روانی به مراکز روانشناسی از پیشرفت این بیماری در جامعه جلوگیری کنیم.
وابستگی آینده روانی جامعه به مسائل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی
وی در ادامه ضمن تحلیلی از آینده سلامت روانی ایرانیان معتقد است: مشکلات روانشناختی کشور به مسائل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی گره خورده و خانواده‌ها مسائل اقتصادی و اجتماعی را به کودکان هم منتقل می‌کنند به طوریکه کودکان و نوجوانان حتی درباره مسائل مختلف جامعه صحبت می‌کنند به همین دلیل هر چقدر مردم از نظر اقتصادی و اجتماعی احساس امنیت بیشتری داشته باشند بروز اختلالات روانی در آنها کمتر خواهد بود اما هر چقدر نگرانی از آینده در مردم افزایش یابد به تبع آن شاهد افزایش میزان اضطراب و افسردگی در جامعه هستیم.
این کارشناس آسیب‌های اجتماعی با اشاره به مسئله "تاب آوری" در روانشناسی خاطرنشان کرد: "تاب آوری" یعنی زمانی که افراد در زندگی با چالش‌های اجتماعی و روانی مواجه می‌شوند سلامت و قدرت خود را حفظ کنند و بتوانند از مشکلات زندگی عبور کنند که حمایت خانواده در این مسئله نقش بسیار مهمی دارد.