منوچهر جهانیان
رییس دانشکده علوم گردشگری دانشگاه علم وفرهنگ
ادیان از سپیده‌دم تاریخ تاکنون به مثابه جهان‌بینی آسمانی و روحانی و در پیوند با مفاهیمی چون بدایت و غایت حیات انسان و چگونگی و فرجام هستی پاسخ‌هایی ارائه كرده اند.
دین و مذهب از گذشته تاکنون همواره آمیخته و همسو و هماهنگ با تمدن و فرهنگ و توسعه جوامع از سویی و در ارتباط با مقوله گردشگری از سویی دیگر بوده است. منابع و مستندات موجود، قدیمی‌ترین سفرها را گردشگری دینی نامیده‌اند که در راستای اعتقادات جاری ادوار مختلف تاریخی و تمسک به یک دین و مذهب شکل گرفته است.
در زمان‌های قدیم و در شرایطی که بشر از سیستم حمل‌و‌‌نقل پیشرفته برخوردار نبوده و به راحتی نمی‌توانسته از نقطه‌ای به نقطه دیگر جهان سفر کند، سفرهای دینی در میان مردم رواج داشته و ایمان دینی و جستجوی معنا نقطه آغاز پیمودن سفرهای دشوار و سخت در آن دوران محسوب می‌شود.
در دین مبین و نورانی اسلام نیز همچون دیگر ادیان، سفرهای مذهبی و زیارت امامان معصومین علیهم‌السلام رواج داشته و مسلمانان در مناسبت‌های گوناگون به اماکن مقدسه سفر می‌کنند.
«اربعین» که مصادف است با چهلمین روز شهادت امام حسین(ع) وشهداي مظلوم كربلا از جمله رویدادهای مذهبی ویژه در دین اسلام و به‌ویژه شیعه است که نه تنها به عنوان تنها مراسم چهلم امام معصوم و حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام برگزار می‌شود، بلکه به عنوان نشان و نماد ایمان و باور دینی در دین اسلام از قول امام معصوم علیه‌السلام بیان گردیده است.
در این راهپیمایی زائران حسینی مسیرِ نجف به کربلا به طول ۸۰ کیلومتر را پیاده، در مدت سه روز در یک راهپیمایی آمیخته با به‌جاآوردن سنت دینی، تعمیق روحیه همکاری و همیاری، توسعه روابط دینی و انسانی طی می‌کنند و آمارها حکایت از این دارند که در سال‌های اخیر و با فراهم شدن شرایط نزديك به ٢٠میلیون نفر در این ابررویداد مذهبی و گردشگری شرکت می‌کنند که همین موضوع می‌تواند موضوع پژوهش و رساله‌های دانشجویی در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و به‌ویژه رشته‌های گردشگری باشد.
همان‌گونه که بیان شد گردشگری دینی از جمله مهمترین گونه‌های گردشگری در جهان است که انگیزه اصلی آن به جهت باورها و اعتقادات دینی همواره توسعه‌دهنده گردشگر در جهان بوده و سبک و سیاق آن با سایر گونه‌های گردشگری متفاوت است. به طوری‌که در سال‌های اخیر افراد با گرایش‌هاي مختلف نیز به این‌گونه گردشگری علاقه‌مند شده‌اند.
با توجه به طیف انگیزه‌های گوناگونی که در سفر به اماکن مقدس وجود دارد، پیاده‌روی اربعین به عنوان یکی از مهمترین رویدادهای گردشگری دینی در سال‌های اخیر توانسته است در توسعه گردشگری کشور عراق سهم به‌سزایی ایفا نماید. چه بسا حضور میلیون‌ها نفر در سرزمین عراق که به عنوان یکی از مناطق ناامن خاورمیانه در جهان مطرح است، خود عنصری است که خواهد توانست ذهنیت‌های منفی به وجود آمده را که خود عامل مهمی در مراودات سیاسی و منطقه‌ای به شمار می رود، تقلیل دهد.
باورها و اعتقادات دینی همواره سرچشمه ایجاد فرهنگ‌های گوناگون در جهان بوده و حتی در دوران کنونی نیز که برخی از آن به دوره رشد مادی‌گرایی تعبیر می‌کنند، صنعت گسترده و پیچیده گردشگری در جهان را تحت‌تأثیر خود قرار داده است.
رویداد پیاده‌روی اربعین از جمله رویدادهای مهم گردشگری و به مثابه یکی از بزرگترین گردهمایی مسالمت‌آمیز، هدفمند و معناجویانه جهان است که در راستای باورها و اعتقادات دینی صورت می‌گیرد و هرساله با حضور میلیون‌ها نفر از تمام نقاط جهان در عراق به وقوع می پیوندد، به‌طوری‌که میلیون‌ها نفر در چنین رویدادی در مسیرهای منتهی به مضجع شريف ونوراني و ملجأ و مأواي ميليون هاعاشق ،دلداده سيد الشهداء، سرزميني كه عظيمترين حماسه الهی رخ داده و نیز در شهر نجف اشرف ودرجواربارگاه منورامام علی(ع) گرد هم می‌آیند که در نوع خود کم نظیر و بی سابقه تلقی شده است.
معیارهای بسیاری در جهت توسعه گردشگری بیان می‌شوند، از جمله می‌توان به برگزاری رویداد خاص در صنعت گردشگری اشاره کرد، به‌طوری‌که امروزه کشورها در جهان از ایجاد رویدادهای مختلف و برگزاری فستیوال‌ها برای جذب گردشگر بهره می‌گیرند.
رویدادها در سال‌های اخیر به عنوان یکی از پردرآمدترین و سودآورترین گونه‌های گردشگری به شمار می‌رود. در این زمینه پیاده‌روی اربعین به عنوان یک رویداد مهم دینی به عنوان یک جریان مردم‌محور و برآمده از ایمان و اعتقادات دینی آحاد جامعه در حال انجام است و شیعیان منطقه نقش مهمی در برگزاری این رویداد دارند.
از سوی دیگر اعتقاد و باور دینی مردم عراق در نقاط مختلف این کشور در راستای مهمان‌نوازی و استقبال از زائران اربعین حضرت سید الشهدا علیه السلام، خود به یکی از ارکان اصلی توسعه گردشگری دینی کشور عراق در رویداد اربعین تبدیل شده است و این موضوع پذیرش و مشارکت جامعه میزبان از گردشگر است که به عنوان يكي ازمباحث كليدي درتوسعه گردشگری به شمار می‌رود.
پیاده‌روی اربعین و حضور با شکوه جمع کثیری از مسلمانان از سراسر جهان توانسته است مسیر جدیدی را درتوسعه گردشگری دینی به عنوان یک برند گردشگری دینی برای کشور عراق به همراه داشته باشد. به ویژه به دلیل گسترش و رواج حجم کثیری از اطلاعات در انواع رسانه‌ها، در سال‌های اخیر افراد غیرمسلمان هم برای حضور در این رویداد دینی حضور پیدا کرده‌اند.
شواهد حاکی از این مطلب است که گردشگری دینی به دلیل وجود انگیزه‌های دینی و اعتقادی رواج و گستره بیشتری در مقایسه با سایر گردشگری در جهان دارد. لذا اقدامات و برنامه‌ریزی‌هایی که در جهت توسعه گردشگری گرفته می‌شود در بازه بلندمدت بسیار نتیجه‌بخش خواهند بود.
از این رو می‌توان ایجاد تصویر ذهنی از حضور میلیون‌ها نفر در مسیر پیاده‌روی اربعین و نیز حضور در بارگاه مطهر حضرت اباعبدالله‌حسین‌علیه‌السلام را به عنوان کلید موفقیت و دروازه ورود به سایر اقدامات توسعه گردشگری درراستاي بهره مندي معنوي وسيردرافاق وانفس براي رسيدن به سعادت وكمال وتعالي انساني دانست.