کاهش قیمت نفت ربطی به حل پرونده هسته ای ندارد/ نقش بورس بازی در تعیین قیمت نفت

عصر ایران؛ یوسف ناصری- در عرصه بین المللی نهادهای مختلفی پیش بینی خود را در خصوص قیمت نفت اعلام می کنند. علاوه بر نهادها و سازمان ها، در کشور ما برخی اقتصاددانان و کارشناسان اقتصادی، تحلیل های خود را درباره آینده قیمت نفت ارائه کرده اند.

یکی از معروف ترین چهره های ایرانی که در این زمینه فعال است، دکتر محسن رنانی اقتصاددان است که کتابی را در این حوزه تالیف کرد و در سال 1387 چند نسخه از آن را به مقامات کشور تحویل داد.

دکتر رنانی اعتقاد داشته است که هدف ایالات متحده و کشورهایی اروپایی از حمله به عراق و تحریم ایران و تاخیر و تعویق در مصالحه بر سر پرونده هسته ای ایران، به خاطر این است که سرمایه گذاری های آنها در انرژی های نو به نتیجه برسد و بعد قیمت نفت را پایین می آورند.  

با در نظر داشتن این که پیش بینی قیمت نفت و آیبنده آن برای کشوری همچون کشور ما اهمیت دارد عصر ایران با دکتر «نرسی قربان» گفت و گو کرد و نظر وی را درباره عوامل موثر بر تعیین قیمت نفت را جویا شد. 

این متخصص اقتصاد انرژی، متولد شیراز است، لیسانس فیزیک و ریاضی را در سال 1348 از دانشگاه آمریکایی بیرون اخذ کرد و فوق لیسانس اقتصاد ریاضی و دکترای اقتصادی انرژی را به ترتیب در سال های 1350 و 1356 از دانشگاه برونل و دانشگاه لندن کشور بریتانیا دریافت کرد. گفت و گوی عصر ایران را با  دکتر قربان می خوانید.

                                                                    
                                                                           ***

-قیمت نفت وابسته به مسائل اقتصادی و عرضه و تقاضا در دنیا، رشد اقتصادی جهان، مسائل استراتژیک و مسائل سیاسی است. به قدری عوامل مختلف در این زمینه تاثیر دارد که ما نمی توانیم به طور جداگانه این وضوع را بررسی کنیم. یعنی باید همه عوامل را در نظر بگیریم. 

حتی اگر همه این عوامل را با همدیگر در نظر بگیریم، یک مقدار زیادی هم عوامل ناشناخته وجود دارد. 

برای مثال شما نمی دانید عربستان سعودی نظرش در مورد قیمت نفت چه هست و آیا می خواهد به تولید بالای نفت ادامه بدهد یا نه. آیا تصمیم گرفته است که قیمت نفت را بالا ببرد به خاطر فروش شرکت نفتی آرامکو(شرکت ملی نفت عربستان). اگر این طور باشد این موضوع تاثیر می گذارد.

این موضوع هم نه ربطی به اقتصاد دارد و نه به محاسبات ریاضی ربط دارد.

این تصمیمی است که یک کشور برای آینده خودش گرفته است. بنابراین شما نمی توانید خیلی واضح قیمت نفت را بر مبنای یک عامل تعیین تکلیف کنید.

-شما به دو نوع مختلف پیش بینی اشاره کردید. یک نوع، پیش بینی سیاستمداران بود که خب آنها بر مبنای دلایلی که دارند نظرات خودشان را اعلام می کنند.

همچنین گفتید برخی کارشناسان پیش بینی کرده بودند که ممکن است قیمت نفت کاهش پیدا کند. من می دانم که شرکت نفتی بریتش پترولیوم(BP) یا آژانس بین المللی انرژی یا کارشناسان در سطح جهان، پیش بینی هایی در این زمینه داشتند. این نوع پیش بینی ها، بر مبنای داده ها و دلایلی انجام شده است. 

این گروه دوم که پیش بینی کردند احتمالا بر مبنای این که تقاضا به خاطر قیمت بالای نفت کاهش خواهد داشت، بوده است. یا مثلا میزان تولید نفت شیل در آمریکا به شدت بالا رفت و تولید آن به 5 میلیون بشکه در روز رسید و این میزان تولید به کل تولید نفت دنیا اضافه شد. 

همه اینها تاثیرگذار می شود در این که تعادل عرضه و تقاضای نفت در جهان تغییر کند و اگر رشد اقتصادی جهان، جوابگوی آن اضافه عرضه نفت نباشد، احتمالا کاهش قیمت اتفاق می افتد.

-کسانی که گفته اند قیمت نفت پایین نمی آید باید از خودشان بپرسید. از کسی که گفته است قیمت هر بشکه نفت از 100 دلار پایین تر نمی آید سوال کنید که چرا این موضوع را مطرح کرده است. من نمی دانم چرا گفته اند. 

بنابراین باید از خودشان بپرسید که بر مبنای چه داده هایی، این حرف را زده اند. ما نمی توانیم حدس بزنیم که آنها بر مبنای چه چیزی صحبت کرده اند.

-چه دلیلی؟

-دلیل توجیه کننده ای در کار نیست. نمی دانم منظورتان چه هست.

-آنها می خواهند در انتخابات شرکت کنند یا می خواهند انتخابات را ببرند یا مثلا می خواهند در مقابل اوپک، چیزی بگویند. هزار و یک دلیل ممکن است وجود داشته باشد که یک سیاستمدار موضوعی را مطرح کند که دلایل علمی هم نداشته باشد. برای مثال می خواهد جلوی رقبایش چیزی بگوید. بستگی به عوامل مختلف دارد و باید از خودشان بپرسید. 

-این که آقای دکتر رنانی پیش بینی کرده اند بر مبنای دلایلی بوده است ولی این که بگویند خارجی ها، قیمت نفت را بالا می رند یا پایین می آورند، به نظر من این صحیح نیست. من نمی دانم آقای دکتر رنانی این موضوع را مطرح کرده است یا نه. شما می گویید این طور گفته است. 

من فکر می کنم اقتصاددانان نمی آیند در چارچوب توطئه، تحلیل کنند و بگویند غرب در یک طرف است و یک گروه هستند به نام غرب که تصمیم می گیرند و می گویند مثلا در 5 سال آینده، ما قیمت نفت را بالا ببریم و در 10 سال آینده می خواهیم قیمت نفت را پایین بیاوریم. 

چنین صحبت هایی را فقط در قالب توطئه می توان مطرح کرد. در قالب توطئه، هر بحثی قابل طرح است و هر صحبتی را می توان مطرح و دلایلی را بیان کرد.

اما اگر تئوری توطئه را قبول نداشته باشیم  که تعیین قیمت نفت به طور اخص در دست غرب یا مثلا 4 کشور یا 5 کشور نیست نوع تحلیل ما فرق می کند. ممکن است به نفع برخی کشورها باشد که قیمت نفت بالا یا پایین برود و این موضوع را هم مطرح می کنند ولی این که بتوانند قیمت نفت را کنترل کنند و با این دقت بخواهند قیمت نفت در یک سال مشخص پایین بیاید، این طور نیست. تا جایی که من می دانم.

-فرق من با آقای دکتر رنانی این است که من معتقدم حمله به عراق به خاطر قیمت نفت نبود. حمله به عراق، دلایل خاصی داشت و مسائل سیاسی ودلایل دیگر، علت آن بود. 

تحریم ایران هم به خاطر مسائل دیگری بود. با تحریم ایران در مجموع روزانه یک میلیون بشکه نفت از بازار جهانی نفت خارج کرد. چندان رقم بزرگ و عجیب و غریبی نبود. حمله به عراق هم بعدا به افزایش تولید نفت عراق منجر شد. به همین دلیل من نمی دانم که منظور آقای دکتر رنانی چه هست. 

-پس شما هم فکر می کنید یک عده تصمیم می گیرند که قیمت نفت یک بار بالا برود و یک بار پایین بیاید. اگر شما هم این تئوری را قبول دارید من می توانم رسماً اعلام کنم که من با این تئوری، همخوانی ندارم. این که گفته شود یک عده می نشینند و می گویند قیمت نفت را تغییر بدهیم، من به چنین گفته ای اعتقاد ندارم. 

-عرضه و تقاضا، اصل مهم تعیین کننده در قیمت نفت است. یک مقدار زیاد از عرضه نفت هم بابت سرمایه گذاری هایی است که برای توسعه نفت و گاز یا نفت های غیر متعارف یا هر چیز دیگری انجام می شود. تقاضا هم مربوط به اقتصاد جهانی است. اگر رشد اقتصاد جهانی، خیلی قوی و بالا باشد تقاضا برای انرژی نیز بالا می رود.

پس اینها ربطی به تصمیم گیری مثلا چند کشور یا دو کشور غربی ندارد. حمله به کشور دیگر به خاطر مسائل سیاسی است. حمله به برج های دوقلو در آمریکا به رهبری بن لادن اتفاق افتاد. آمریکا هم به افغانستان حمله کرد و بعد به عراق حمله کرد. اگر همه این اقدامات را در قالب قیمت نفت ببریم و بگوییم  حمله به عراق به خاطر قیمت نفت بوده است، به نظر من یک مقدار کار تحلیل را مشکل می کند.

-من آقای دکتر رنانی را قبول دارم. اقتصاددان بسیار خوبی است. بسیار هم آدم برجسته ای است. پیش بینی هایی نیز می کند که مثل هر پیش بینی دیگر می تواند غلط باشد یا درست در بیاید. 

ما یک معلم داشتیم که می گفت که شما می توانید اشتباه بگویید و با دلایل درست یا با دلایل غلط، درست بگویید. یعنی هر دوی آنها ممکن است. من نمی خواهم راجع به آقای دکتر رنانی و پیش بینی هایی ایشان صحبت کنم. 

-به نظر من، مسائل اتمی ایران و بحث توافق هسته ای(برجام)، ربطی به قیمت نفت نداشته است. کسی به خاطر قیمت نفت، این کارها را انجام نمی دهد. ما چون خودمان در منطقه ای هستیم که قیمت نفت برای ما خیلی مهم است، فکر می کنیم برای همه کشورها، به همان اندازه مهم است. 

-در کشورهای غربی این طور است. در کشورهایی مثل عربستان سعودی، این طور نیست. در عراق نیز این طور نیست.

-بله. دولت آمریکا هیچ نوع برنامه ریزی ویژه ای به عنوان دولت در مورد نفت و گاز و توسعه نفت و گاز و نفت شیل و غیره ندارد. دولت آمریکا فقط می تواند با مالیات گرفتن و با مجوز دادن، یک مقدار این کارها را تعدیل کند.

-خب پیش بینی من اشتباه بوده است.

-به نظر من نیست. برای این که بیش تر از 20 برابر نفتی که روزانه در بازارهای جهانی بین کشورها یا اشخاص مختلف دست به دست می شود، در بازارهای آینده (قراردادهای آتی/ Futures) خرید و فروش می شود و تولید کننده محصول خود را در آینده که تاریخ تحویل محصول است و با همان قیمت از قبل توافق شده به خریدار می دهد.

بازارهای آینده هم بر مبنای بورس بازی و عواملی است که ربطی به این که عربستان سعودی چه گفته است و ایران چه می گوید، ندارد. البته این موضع گیری ها تاثیرگذار است ولی یک مقدار از این فعالیت ها بر مبنای تکنیکال است. یعنی معامله کنندگان نفت، بر مبنای چارت و تحولات قیمت مثلا در 20 سال یا 30 سال گذشته یا 3 ماه گذشته یا 3 سال گذشته تصمیم می گیرند. فرمول هایی وجود دارد که بر آن مبناها کار می کنند. 

دو روش کلی نیز وجود دارد یا فاندامنتال(بنیادی/Fundamental) است یا تکنیکال(Technical). به این صورت که یا بر مبنای این که عرضه و تقاضا چگونه است و استراتژی دنیا چه هست تصمیم می گیرند که فاندامنتال است یا این که تکنیکال است و بر مبنای چارت و بر اساس این که تحولات نفتی قبلا چگونه  بوده است پیش بینی می کنند. 

چون بیش تر ماجرا بر این مبنا هست ممکن است ظرف یک روز قیمت نفت چند دلار افزایش پیدا کند یا دو، سه دلار پایین بیاید. در حالی که امکان دارد هیچ نوع اتفاقی نه در قالب اوپک(سازمان کشورهای صادر کننده نفت) و نه در عرصه جهانی رخ نداده باشد.

-من این روش را قبول دارم از لحاظ این که چنین اتفاقی می افتد. عده زیادی نیز بر مبنای آن، معاملات روزانه انجام می دهند. بعد هم کارهایی انجام می دهند که ربطی به موضع گیری یک کشور یا کشورهای خاصی ندارد. 

به عنوان نمونه معاملات آپشن(قرارداد اختیار معامله/ Option) داریم. قراردادهای آتی

(Future Contract) هم داریم. مکانیسم ها و انواع و اقسام مختلفی وجود دارد. فرض کنید فردی، معاملات یک ماه را می فروشد و یک ماه دیگر را می خرد که فقط اختلاف آن ماه را منفعت کند. از این طریق و با 20 سنت یا 30 سنت منفعتی که کسب می کند موقتا از بازار خارج می شود. 

این معاملات را بر اساس نمودارها و کارهای تکنیکال خودشان انجام می دهند . معامله کنندگان این کارها را نیز در کوتاه مدت انجام می دهند و نه 10 ساله یا 20 ساله.

-در این مورد متخصصان زیادی مطالعات خیلی عمیقی انجام داده اند. بدون شک تغییرات اقلیمی، روی درجه حرارت کره زمین تاثیرگذار است. افزایش درجه کره زمین، باعث آب شدن یخ هایی می شود که امکان دارد بعضی از جزایری که ارتفاع کمی دارند زیر آب بروند ولی نه این که نیویورک زیر آب برود.

این بحث هم مربوط به یک دوره 30 یا 40 ساله است. فشار زیادی در قاره اروپا و ایالات متحده آمریکا و برخی کشورهای دیگر وجود داشت که به طرف انرژی های تجدیدپذیر بروند و سعی کنند انتشار گاز دی اکسید کربن را در فضا تا جایی که ممکن است، کم کنند. البته الان در آمریکا با آمدن ترامپ، آن فشار برداشته شد. چون ایشان به این موضوع اعتقاد ندارد که مصرف سوخت های فسیلی باید کاهش پیدا کند.  

-من نمی توانم بگویم که اگر این عوامل نباشند چه می شود. بازارهای آینده در مورد همه کالاها وجود دارد از جمله در مورد محصولات کشاورزی. حتی در مورد گوشت خوک هم هست. بازار آینده، فقط در مورد نفت نیست. نفت فقط در دهه 1980 و بعد از آن به این سیستم آمد. قبل از آن بازار آینده برای اقلام دیگر وجود داشت.

هدف از بازار آینده این است که مصرف کننده و صادر کننده بتوانند در این بازار سود کنند. یعنی مثلا کسی که  گندم تولید می کند نگران نباشد وقتی که گندم تولیدی خودش را درو کرد قیمت گندم 50 درصد کاهش پیدا کند. او در زمان کشت گندم، محصول خود را قبل از برداشت در بازار می فروشد. یا اگر فرد یا شرکتی می بیند قیمت نفت مناسب است، آن را مدت ها قبل از تاریخ تحویل و با قیمت مشخص می فروشد.

وقتی که آن کشاورز خواست گندم خود را درو کند یا چاه نفت به نفت رسید، اگر قیمت دچار کاهش شده باشد، او در بازار آینده ضرر نکرده است. اگر هم قیمت محصول، بالاتر رفته باشد با همان قیمت قبلی فروخته و سود بیش تری نمی تواند کسب کند. 

اصل بازارهای آینده بر این مبنا شکل گرفت ولی به یک بورس بازی عظیم تبدیل شد که الان در هر موردی هم صادق است و حتی در مورد سهام شرکت ها. در این معاملات روزانه، میلیاردها دلار در روز دست به دست می شود. 

-این بالا ماندن قیمت نفت علت دارد. در بازارهای آینده، بحثی هست به نام تصور آتی

(Expentation). تصور آتی این بود که فاصله بین آن نفت زیاد و مازادی که در بازار هست و تقاضا، با گذشت زمان کمتر و باز کمتر خواهد شد. برای مثال در اواخر سال 2016 این صحبت مطرح بود که تا اواسط سال 2017 فاصله بین عرضه و تقاضا، کاملا از بین می رود و بازار به تعادل برمی گردد.

این یک پیش بینی بود. وقتی این پیش بینی مطرح می شود در بازارهای آینده، فرد معامله کننده، فقط نفت می خرد و دیگر نمی فروشد. چون فکر می کند جهت بازار به طرف بالا رفتن قیمت نفت است. همه این عوامل تاثیرگذار است. بعضی اوقات هم ممکن است عکس این قضیه اتفاق بیفتد.

 

-آنها بر مبنای عرضه و تقاضا پیش بینی می کنند و عواملی که خودشان فکر می کنند تاثیرگذار است ولی مثلا وقتی اوپک تصمیم می گیرد که مقداری از نفت خودش را کاهش بدهد این عامل، تاثیرگذار می شود. وقتی که می گویند روسیه حاضر شده است 600 هزار بشکه نفت در روز کمتر تولید کند، این موضوع تاثیرگذار می شود.

-نظر من به پیش بینی بانک جهانی، بیش تر نزدیک است. یعنی به نظر من، سقوط قیمت نفت اتفاق نمی افتد. بانک جهانی هم قیمت نفت را برای سال های مختلف پیش بینی می کند. بانک جهانی در اواخر سال 2016 (مهرماه 1395) پیش بینی کرد که در سال 2017 قیمت نفت به 55 دلار می رسد. اوپک هم پیش بینی کرده بود که قیمت نفت در سال 2020 به 80 دلار در هر بشکه خواهد رسید. همه اینها پیش بینی است.

-هر کس پیش بینی کرده است یا خودم وقتی پیش بینی کرده ام، غلط از آب درآمده است. به همین دلیل بهتر است پیش بینی نکنیم.

- هم پیچیده تر است و هم این که عوامل زیادی تاثیرگذار است. ممکن است دلایل ما درست باشد ولی با دلایل درست، غلط پیش بینی کنیم. یا بالعکس و با دلایل غلط، درست پیش بینی کنیم. فرض کنید ممکن است بگویید چند نفر در آمریکا، تصمیم گرفته اند که قیمت نفت مثلا 62 دلار شود و آنها به من گفته اند که قیمت نفت 62 دلار می شود.

امکان دارد قیمت نفت به 62 دلار هم برسد ولی با دلایل غلط، پیش بینی درستی انجام شده است.

-بله. لزوما دلیل ندارد که پیش بینی ما درست باشد. به هر حال پیش بینی درست قیمت نفت، خیلی سخت است. بزرگترین موسسات بین المللی هم وقتی پیش بینی می کنند  به طور مرتب در آن تجدیدنظر می کنند. 

یک شرکت بزرگ به نام «گلدمن ساکس» وجود دارد که یکی از بزرگترین بانک های سرمایه گذاری دنیا است. پیش بینی می کرد که قیمت نفت به 200 دلار می رسد.

همین اواخر پیش بینی کرد که قیمت نفت تا 22 یا 23 دلار کاهش پیدا می کند. موسسه ای با آن همه متخصص که همه اطلاعات دنیا را دارند و میلیون ها دلار خرج می کنند که این اطلاعات را جمع آوری کنند، مرتب تحلیل کنند و سیستم های درجه یک کامپیوتری را در اختیار دارند در پیش بینی خودشان اشتباه کرده اند.