ایران در یکی دو سال اخیر، اقدامات گوناگونی برای تسهیل دوجانبه در صدور ویزا با کشورهای مختلف انجام داده است. به گفته رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور، این تعداد قریب به 28 کشور است.
به گزارش دنیای اقتصاد، وضعیت صدور ویزا پیش از این یکی از موضوعاتی بود که برسر راه ورود گردشگر خارجی به کشورمان چالش ایجاد می‌کرد. این موضوع در جهان نیز مساله‌ای مهم تلقی می‌شود. در کشورهایی که تمایل آنان نسبت به پذیرش گردشگران بالا است، همواره تسهیل ویزای ورودی گردشگران یکی از مهم‌ترین مواردی به شمار می‌رود که در دستور کار قرار می‌گیرد. بسیاری از کشورهای جهان این کار را به تنهایی انجام می‌دهند، اما در برخی موارد نیز مناطق مختلف، تسهیل ویزا را برای یک منطقه و به‌صورت گروهی با ایجاد تفاهمی میان کشورهای عضو انجام می‌دهند. این کار در کشورهای جنوب شرقی آسیا (کشورهای آسه‌آن) و برخی کشورهای اروپایی انجام شده است. آفریقا نیز از این تسهیل صدور ویزا غافل نبوده است و تلاش برای ورود گردشگران برای بازدید از کشورهای فقیر و درآمدزایی از این طریق منجر به شکل‌گیری ایده تسهیل ویزا در کشورهای این منطقه شده است.
کدام کشورها بازتر هستند؟
حمایت از تسهیل صدور ویزا از جمله ویزای الکترونیکی و همکاری‌های منطقه‌ای آفریقا در مورد ویزا منجر به مزایای اقتصادی بسیاری برای کشورهایی شده است که دست به این تسهیلات زده‌اند. این موضوع در سال 2014 با مطالعه‌ای که تواما از سوی شورای جهانی سفر و گردشگری و سازمان گردشگری جهانی سازمان ملل متحد انجام گرفت، تایید شد. در این سال، شرق آفریقا در کنار جنوب شرقی آسیا، منطقه کارائیب و اقیانوسیه در میان مقاصدی قرار گرفت که بیشترین میزان باز بودن را از نظر ویزا داشت، اما مناطقی همچون آفریقای مرکزی، آفریقای شمالی و آمریکای شمالی در میان محدودترین بخش‌ها قرار داشتند.
با این حال در سال‌های اخیر میزان ورود به کشورها و تسهیل صدور ویزا در سراسر جهان با سرعت مناسبی رو به رشد گذاشته است. بخش‌هایی مانند آسیا، آمریکای لاتین، اروپای شرقی و مرکزی، اروپای مدیترانه شرقی و آفریقا با نرخی در حدود دو برابر رشد مقاصد کشورهای پیشرفته (حدود 4/ 4درصد در سال) رشد کرده‌اند که این رشد را می‌توان تا حدودی به علت ارزش پول پایین‌تر این کشورها در مقابل کشورهای بزرگ‌تر و پیشرفته‌تر نیز دانست. در نتیجه، احتمال می‌رود میزان ورود به کشورها و اقتصادهای نوظهور رفته رفته از میزان گردشگران کشورهای توسعه‌یافته فراتر رود و در سال 2030 حدود 57 درصد از ورود گردشگران بین‌المللی به مقاصد مربوط به اقتصادهای نوظهور باشد. این نسبت در سال 1980 حدود 30 درصد و در سال 2010 47 درصد بود. با این وجود، برخی از مهم‌ترین این کشورها از جمله ترکیه در سال‌های اخیر با بحران‌های زیادی روبه‌رو شده‌اند. به‌رغم مسائل گفته‌شده، آفریقا خواهد توانست از این روند ورود روزافزون گردشگران بین‌المللی منتفع شده و در بسیاری از حوزه‌ها با کسب درآمد و اشتغال‌زایی از تله فقر خارج شود.
پیشتازی شرق آفریقا در 2014
در سال 2014 آفریقا از 58 درصد از جمعیت جهان ویزای سنتی دریافت می‌کرد اما در همان زمان بالاترین درصد را در میان کشورهایی داشت که بازدیدکنندگان از آن ویزای هنگام ورود به کشور را دریافت می‌کردند. به هر صورت، این عدد در بخش‌های مختلف آفریقا متفاوت است. برای مثال در سال 2014، آفریقای مرکزی در استفاده از ویزای سنتی برای 91 درصد از کل جمعیت جهان، بالاترین نرخ را در آفریقا از این نظر و وابسته بودن به ویزای سنتی داشت. از سوی دیگر، شرق آفریقا پایین‌ترین نسبت را از این نظر در جهان داشت؛ تنها 31درصد از جمعیت جهان برای ورود به این منطقه نیاز به دریافت ویزای سنتی داشتند. ویزای صادر شده در‌هنگام ورود نیز در شرق آفریقا بسیار متداول بود و این منطقه را همراه با جنوب شرق آسیا به دو منطقه برتر دسترسی باز در جهان تبدیل کرده بود.
از نظر ویزای الکترونیکی نیز منطقه آفریقای مرکزی پس از منطقه جنوب آسیا و اقیانوسیه اقدامات گسترده‌ای انجام داده بود، هرچند به‌طور کلی میزان استفاده این منطقه از ویزای سنتی بسیار زیاد بود و ویزای الکترونیکی تنها بخش اندکی از گردشگران را پوشش می‌داد؛ یعنی تنها حدود 7 درصد از جمعیت جهان را می‌توانست به‌طور بالقوه تحت پوشش قرار دهد. ویزای سنتی در آفریقای شمالی 85درصد از جمعیت جهان را تحت پوشش قرار می‌دادند و در جنوب آفریقا نیز این میزان بالاتر از 70درصد بود.
تغییرات 2015
در سال 2015 این روند با تغییر اندکی همراه بود. ویزای سنتی مورد نیاز در کل آفریقا به 57 درصد از جمعیت جهان کاهش یافت که بیانگر رشد یک درصدی در تسهیل ویزا در کل منطقه آفریقا بود اما همزمان بالاترین رتبه را در میان مناطق از نظر دریافت ویزای هنگام ورود داشت. آفریقای مرکزی برای ورود گردشگرانی از 92 درصد جمعیت جهان ویزای سنتی دریافت می‌کرد که نسبت به سال پیش حتی در تسهیل ویزا کمتر مشارکت کرده بود. شرق آفریقا نیز همچنین از نظر دریافت ویزای سنتی در پایین‌ترین سطوح جهانی قرار داشت و 33 درصد از جمعیت جهان را تحت پوشش ویزای سنتی قرار می‌داد. ویزای هنگام ورود در این کشورها به 52 درصد از جمعیت کشورهای جهان می‌رسید.به این ترتیب همچنان دو منطقه شرق آفریقا و جنوب شرقی آسیا در صدر بازترین کشورهای جهان قرار داشتند. در همین حال، میزان پوشش ویزاهای سنتی در مناطق مختلف آفریقا متفاوت بودند؛ برای مثال در آفریقای شمالی به 84 درصد و در جنوب آفریقا به بیش از 70 درصد می‌رسیدند که بیانگر بهبود وضعیت تسهیل ویزا در آفریقای شمالی است.
ارتباط میان ویزا و گردشگری آفریقا
در قاره آفریقا در سال 2014 بیشترین بازدید و کسب درآمد از محل مخارج گردشگران از کشورها به ترتیب متعلق به مصر، آفریقای جنوبی، مراکش و تونس بوده است و در رده‌های بعدی کشورهایی نظیر اتیوپی، کنیا، موریس، تانزانیا و اوگاندا قرار داشته‌اند. با این حال اگر به میزان رشد گردشگران ورودی به بخش‌های مختلف جهان نگاه کنیم، درمی‌یابیم که کشورهای شرق آفریقا مانند سودان، ماداگاسکار و اتیوپی در سال 2014 در رتبه‌های 4 تا 6 پررشدترین مقاصد گردشگری در قاره آفریقا قرار گرفته بودند؛ امری که گویای عزم این منطقه برای جذب گردشگر و تسهیل ویزا برای دستیابی برای توسعه و کسب درآمد از این طریق است.
داده‌های آفریقا نشان می‌دهد شرق آفریقا از نظر مشارکت گردشگری در اشتغال نیز وابسته به بخش گردشگری است. همچنین نگاهی به آمارهای بانک توسعه آفریقا و نهادهای تهیه‌‌کننده آمار برای گردشگری این کشور نشان می‌دهند مشارکت این بخش در تولید ناخالص داخلی کشورهای منطقه شرق آفریقا بسیار قابل‌توجه است و در مقایسه با سایر کشورهای این منطقه نسبت بالایی دارد. تقریبا تمام کشورهای منطقه شرق آفریقا بین 5/ 2 تا بیش از 5 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را در سال 2014 با استفاده از گردشگری تامین می‌کردند و با توجه به فقر این قاره و تلاش برای افزایش درآمد و توسعه، سیاست‌های تسهیل ویزا در این منطقه بیش از هر جای دیگری در آفریقا انجام شده است که شکل غالب آن را می‌توان در تسهیل ویزا به هنگام ورود مشاهده کرد. کشورهایی همچون کنیا و اتیوپی در سال 2014 حدود 5 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را از طریق گردشگری کسب کرده بودند.
تلاش برای تسهیل ویزای منطقه‌ای
درهمین اثنا، رهبران قاره آفریقا در جست‌وجوی راهی برای افزایش اشتغال و توسعه اقتصادی از سیاست‌های تسهیل ویزا استفاده کرده‌اند که می‌تواند اشتغال در این بخش را از 5 درصد به 25 درصد افزایش دهد. کشورهای شرق آفریقا با توجه به آنچه گفته شد درصدد هستند تسهیل ویزای منطقه‌ای را برای رسیدن به اهداف خود در حیطه درآمد و رشد اقتصادی به کار گیرند. از سوی دیگر تلاش‌هایی برای اشتراک ویزا با کشورهای «جامعه توسعه جنوب آفریقا» انجام شده است. ویزای مشترک بین زامبیا و زیمبابوه نیز از جمله این اقدامات به‌شمار می‌رود. کشورهای شرق آفریقا همچنین تلاش‌هایی را برای ایجاد یک ویزای واحد بین کشورهای کنیا، اوگاندا و رواندا انجام داده‌اند. این کار به گردشگران امکان می‌دهد در کنار مرز یک ویزای 3 ماهه با قیمت 100 دلار تهیه کرده و از این کشورها دیدن کنند.
پیش از این، نوعی ویزای مشترک نیز در کشورهای حاشیه رود زامبز در سال 1998 ایجاد شده بود که بنیان‌گذاران آن امیدوار بودند با یک ویزای توریستی، گردشگران بتوانند از 15 کشور عضو جامعه توسعه جنوب آفریقا دیدن کنند که خود می‌توانست پیامدهای مثبتی برای گردشگری این کشورها به همراه داشته باشد؛ اما این رویا به تحقق نپیوست. با این حال اکنون تا حدودی این مباحث احیا شده است. تسهیل ویزا بین کشورهایی نظیر زامبیا و زیمبابوه پروژه‌ای است که مباحث مربوط به آن از اواخر سال 2014 آغاز شده است و در صورت موفقیت در آینده نزدیک می‌تواند چنین حرکت‌هایی را در این مناطق افزایش دهد. مرحله اساسی این پروژه، اضافه کردن 3 کشور دیگر به یک ویزای واحد است که به شدت می‌تواند بر اقتصاد و صنعت گردشگری این کشورها اثر بگذارد. این مثال‌ها از جمله نخستین گام‌هایی هستند که در جهت تسهیل ویزا در آفریقا صورت گرفته و منجر به افزایش گردشگران شده‌اند؛ هر چند در ابتدای راه خود هستند. سایر کشورها نیز می‌توانند از این تجربه استفاده کنند و در جهت تقویت گردشگری خود با تسهیل روند صدور ویزا به روش‌های مختلف، تلاش‌هایی صورت دهند.