مدیرکل دفتر توسعه پایدار و اقتصاد سازمان محیط زیست با بیان این که در حاضر 297 دشت از 600 دشت ایران خشک شده است، گفت: ایران بیش از سه برابر ظرفیت در حال برداشت از زمین و در نتیجه تهی کردن سرمایه طبیعی کشور است و اگر روند فعلی ادامه یابد، روند بیابانی شدن ایران نیز تشدید خواهد شد.
دکتر زهرا جواهریان در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه بحران کم آبی خاص ایران نیست و خیلی از کشورها با آن مواجه هستند، افزود: یکی از مهمترین دلایل آن تغییرات آب و هوایی است به گونه‌ای که گرم شدن 6 دهم درجه سانتیگراد کره زمین در مدت 20 سال باعث شده است که خیلی از بخش‌هایی که قبلا خشکسالی بوده با خشکی بیشتری مواجه شوند و کشور ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده است.
وی با بیان اینکه ایران طی سال‌ها با پدیده خشکسالی مواجه بوده است، اظهار داشت: یکی از دلایل خشک شدن بخشی از دریاچه ارومیه، برخی از تالاب‌های کشور، خشک شدن زاینده رود، دریاچه‌های هامون و هیرمند مربوط به خشکسالی است.
جواهریان میزان نزولات سالیانه جوی در کشور را حدود 430 میلیارد متر مکعب ذکر کرد و ادامه داد: میزان آب تجدید پذیر و قابل استحصال حدود 110 میلیارد متر مکعب است که از این میزان آب حدود 90 درصد در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و باقی آن برای شرب، خدمات و صنعت مورد بهره برداری قرار می‌گیرد.
فاصله ایران تا وضعیت خطرمدیر کل دفتر توسعه پایدار و اقتصاد سازمان محیط زیست با اشاره به وضعیت منابع آبی کشور خاطر نشان کرد: اگر کشوری 20 درصد از آب‌های تجدید پذیر را استفاده کند در شرایط ایمن است و اگر این میزان به 40 درصد برسد در مرز خطر قرار دارد. ایران در شرایط فعلی از 85 درصد منابع آب تجدید پذیر استفاده می‌کند.
وی، میزان اضافه برداشت آب از سفره‌های زیر زمینی در سال 92 را حدود 11 میلیارد مترمکعب عنوان و تصریح کرد: افزایش برداشت آب از سفره‌های زیر زمینی در بسیاری از مناطق منجر به فرونشست زمین شده و در حاضر 297 دشت از 600 دشت ایران خشک شده است.
جواهریان به چرای بیش از حد دام‌ها از مراتع و تبدیل مراتع به بیابان در کشور اشاره کرد و گفت: اگر روند فعلی بخواهد ادامه یابد قطعا روند بیابانی شدن ایران نیز افزایش خواهد یافت.
وی با بیان اینکه بیشتر نقاط کشور در حال حاضر در مرحله تنش آبی قرار دارد در این زمینه توضیح داد: در صورتی که سرانه آب برای هر نفر در سال هزار تا دو هزار مترمکعب باشد، وضعیت "تنش آبی" و در صورتی که کمتر از هزار متر مکعب به ازای هر نفر باشد، وضعیت "بحران آبی" ایجاد می‌شود. با توجه به سرانه مصرف، ایران در شرایط تنش آبی و بحران آبی قرار دارد ازاین رو برای عبور از این وضعیت نیاز به مدیریت منابع آب، عزم ملی و یکپارچه سازی و همکاری همه ارگان‌های ذیربط مانند وزارتخانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی و سازمان محیط زیست است.
راهکارهای برون رفت از بحران آبی
جواهریان تغییر الگوی کشت را یکی از راهکارهای کاهش بحران آب در کشور دانست و اضافه کرد: برای این منظور لازم است محصولاتی که آب کمتری مصرف می‌کنند جایگزین محصولات نیازمند آب بیشتر شود. به عنوان مثال یک کیلوگرم گندم هزار و 300 لیتر آب نیاز دارد در صورتی که یک کیلوگرم سیب زمینی 250 لیتر آب را طلب می‌کند. یک کیلوگرم گوشت گاو 15 هزار و 412 لیتر آب می‌طلبد و یک کیلوگرم گوشت گوسفند هشت هزار و 900 لیتر آب می‌خواهد.
وی با بیان اینکه بهتر است در برخی از نقاط کشور از سمت فعالیت‌های دامداری به سمت کشت‌های کم آب بر حرکت کنیم، خاطر نشان کرد: از سوی دیگر باید بتوانیم از هر متر مکعب آب، دو کیلوگرم یا بیشتر محصول به دست بیاوریم. در حال حاضر میانگین مقدار مواد غذایی که از یک متر مکعب آب به دست آید 800 گرم است که این میزان کافی نیست و لازم است با استفاده از روش‌ها و فناوری‌های نوین بتوانیم میزان محصولات را در هکتار به نسبت آبی که مصرف می‌شود را افزایش دهیم.
جواهریان پرداخت "حق آبه" طبیعت را از دیگر راهکارهای برون رفت از بحران کم آبی دانست و ادامه داد: باید اجازه دهیم سهمی از آب به طبیعت، سفره‌های زیر زمینی و روخانه‌ها و تالاب‌ها برگردد تا مانع از خشک شدن تالاب‌ها و رودها و در نهایت کاهش تبعات خشک شدن رودخانه‌ها و مانع محروم شدن از کارکردها و خدمات اکوسیستمی تالاب‌ها، دریاچه‌ها و رودخانه‌ها شویم.
مدیر کل دفتر توسعه پایدار و اقتصاد سازمان محیط زیست منشا گرد و غبارها را از بین رفتن پوشش‌های گیاهی عنوان کرد و گفت: در حال حاضر سهم طبیعت از منابع آبی ناچیز است و باید برای حفظ طبیعت سهم بیشتری را به آن اختصاص دهیم. لازمه این امر آن است که مصرف بخش کشاورزی از 90 درصد به 60 درصد و یا کمتر کاهش یابد تا از این طریق منابع آبی بیشتری حفظ و در اختیار طبیعت قرار گیرد.
ارزیابی دو شاخص مهم زیست محیطی ایرانجواهریان با اشاره به وضعیت ایران از لحاظ دو شاخص مهم زیست محیطی، گفت: در محیط زیست شاخصی به نام "ظرفیت زیستی" تعریف شده که بر اساس آن سالانه به زمین اجازه دهیم که منابع خود را تجدید و پسماند تولید شده از سوی انسان را جذب کند. این میزان برای هر نفر ایرانی 84 صدم هکتار است. در مقابل این، شاخصی به نام "رد پای اکولوژیک" تبیین شده است. این شاخص نشان می‌دهد که چه میزان مصرف می‌کنیم. سرانه این شاخص در ایران برای هر نفر ایرانی 2.66 هکتار جهانی است.
این مقام مسئول با اشاره به این دو عدد خاطرنشان کرد: هر دو عدد 84 صدم و 2.66 نشان می‌دهد که ایران بیش از سه برابر ظرفیت در حال برداشت از زمین و در نتیجه تهی کردن سرمایه طبیعی کشور است. به این معنا که ما سهمی برای آیندگان نمی‌گذاریم و به زمین اجازه برگشت به پایداری را نمی‌دهیم.
لزوم توجه به آب مجازیمدیر کل دفتر توسعه پایدار و اقتصاد سازمان محیط زیست، آب مجازی را میزان آبی دانست که برای تولید هر محصول مصرف می‌شود و خاطر نشان کرد: در حال حاضر در دنیا تجارت آب مجازی بسیار مورد توجه قرار گرفته است و بر این اساس واردات و صادرات به گونه‌ای کنترل می‌شود که محصولات کشاورزی "کم آب بر" در داخل تولید و مصرف و مازاد آن صادر شود و در مقابل محصولات "پر آب بر" وارد خواهد شد این امر در تامین آب مورد نیاز کشور کمک خواهد کرد.
وی با تاکید بر اینکه در حال حاضر ژاپن سالانه 23 میلیارد متر مکعب آب وارد می‌کند، توضیح داد: این میزان آب وارد شده در ژاپن آبی است که از طریق واردات محصولات به منابع آبی اضافه و موازنه آب ایجاد می‌شود.
این محقق خاطر نشان کرد: کشوری مانند ایران که کشوری کم آب است و در شرایط بحران و تنش آبی قرار دارد باید بتواند از فناوری‌ها و تجارت آب مجازی به خوبی استفاده کند. برخی از محصولاتی که صادر می‌کنیم از نظر میزان آب آن قابل صرفه نیست و ارزش اقتصادی زیادی نیز ندارد ولی در مقابل برخی محصولات را وارد می‌کنیم که می‌توان آن را با آب کمتری کاشت و با سودهی بالاتری صادر کرد.
کشت فراسرزمینی برای حفظ منابع آبیجواهریان، جغرافیای سیاسی غذایی را از رویکردهای جهان در حوزه حفظ منایع آبی ذکر کرد و ادامه داد: بسیاری از کشورها در سایر کشورهایی که شرایط آبیٰ، کشت و زمین فراوان دارندٰ، با خرید و یا اجاره کردن زمین، اقدام به کشت محصولات غذایی می‌کنند.
وی کشورهایی چون سودان و قزاقستان را جزو کشورهایی دانست که به کره جنوبی، امارات و عربستان زمین برای کشت اجاره داده‌اند و این روش برای تولید محصولات "پر آب بر" به عنوان راهکاری برای تامین منابع آبی باید مد نظر قرار گیرد.
جواهریان با تاکید بر اینکه اجرای این راهکارها نیاز به برنامه ریزی‌های زیادی دارد، اظهار داشت: برگزاری نشست‌هایی با مسئولان ذی ربط مانند سازمان محیط زیست، وزارت نیرو، جهاد کشاورزی می‌توان به راهکارهای بهینه‌ای در این زمینه دست یافت.
مدیریت منابع آب
وی، میانگین سالانه بارش در کشور را 220 میلیمتر دانست و اظهار داشت: این در حالی است که میانگین جهانی 800 میلیمتر است و ایران کمتر از یک سوم میزان بارندگی جهانی را دارد از این رو ایران به عنوان کشور گرم و نیمه خشک مطرح می شود و این شرایط ایجاب می کند که در برخی از نقاط کشور دامداری و کشاورزی نداشته باشیم.
جواهریان تصریح کرد: آنچه که ایران نیاز دارد "یکپارچه سازی در مدیریت منابع آب" است اگر هر کدام از نهادهای ذی ربط در تصیمیم سازیهای خود ساستگذاری های سایر بخش ها را لحاظ کند تصمیم گیری و مدیریت آب موثرتر خواهد بود.
تلاش برای ترسیم آینده بهتر منابع آب در برنامه ششموی با تاکید بر ضرورت استفاده از روش‌های نوین کشاورزی، کاهش مصرف کود و سم و ترویج کشاورزی ارگانیک در راستای کاهش مصرف آب در کشاورزی افزود: وزارت جهاد کشاورزی در سال 89 قانونی با عنوان "افزایش بهره وری در کشاورزی" به تصویب رساند که در صورت پیاده سازی می‌تواند بسیار موثر باشد.
مدیر کل دفتر توسعه پایدار و اقتصاد سازمان حفاظت محیط زیست همچنین گفت: تلاش ما بر این است که برنامه ششم توسعه با محوریت "بهره وری منابع آب و محیط زیست" تدوین شود؛ چرا که ما نه تنها در زمینه منابع آب بلکه در مورد گرد و غبار و آلودگی‌های هوا و خاک در شرایط مناسبی قرار نداریم و توجه به آن در برنامه ششم می تواند راهی برای کاهش معضلات محیط زیستی باشد.
تاثیر اقتصاد سبز در کاهش اثرات خشکسالیجواهریان با تاکید بر اینکه "اقتصاد سبز" به طور جدی در سال 2012 در اجلاس سران محیط زیست عنوان شد، گفت: تعریفی که از اقتصاد سبز مطرح شد این است که اقتصاد سبز اقتصادی است که باعث بهبود وضعیت مردم و گسترش رفاه و عدالت اجتماعی شود.
وی ادامه داد: در این اجلاس همچنین مطرح شد که اقتصاد سبز کلید رسیدن به توسعه پایدار است و در ایران نیز در این زمینه اقداماتی اجرایی شد که از آن جمله می‌توان به توسعه مشاغل سبز و ارزشگذاری منابع کشور اشاره کرد.
مدیر کل دفتر توسعه پایدار و اقتصاد سازمان محیط زیست به اثرات توسعه اقتصاد سبز به شرایط بحران کم آبی و خشکسالی کشور اشاره کرد و یادآور شد: بر این اساس در صورتی که الگوهای کشت در کشاورزی توسعه یابد می‌توان که به ازای هر متر مکعب محصولاتی کشت شوند که از لحاظ قیمت ارزش بیشتری داشته باشند و به لحاظ مصرف، آب کمتری استفاده شود ضمن آنکه منجر به رفاه حال کشاورزان شود.