ایرانی ها چرا می میرند؟

با وجود تمام اقدامات انجام شده و دستاوردهای نظام سلامت طی بیش از سه دهه گذشته اما هنوز هم سالانه حدود 200 هزار ایرانی به دلیل سکته‌های قلبی و مغزی، حوادث و سوانح و سرطان جان خود را از دست می‌دهند.

به گزارش ایسنا، بررسی وضعیت موجود بیماری‌ها و عوامل خطر غیرواگیر نشان می‌دهد که در سال 1390 از 380 هزار مرگ ثبت شده 92 هزار نفر با سکته قلبی (25 درصد)، 43 هزار نفر با سکته مغزی (13 درصد)، 31 هزار نفر حوادث و سوانح (7 درصد) و 30 هزار نفر به علت سرطان فوت کرده‌اند.

شیوع اختلالات روانی در ایران بر اساس پیمایش ملی سال 1391 حدود 23.6 است.

همچنین بر اساس گزارش بار بیماری‌های جهانی (2011) در ایران بیماری‌های قلبی - عروقی (17 درصد)، اختلالات روانی (14 درصد)، بیماری‌های اسکلتی - عضلانی (7.5 درصد)، حوادث ترافیکی (7.5 درصد)،‌ نئوناتال (6.5 درصد)، سرطان (5.5 درصد)، بیماری‌های تنفسی (4.2 درصد)، اختلال تغذیه‌ای (2 درصد)، دیابت (2 درصد) مجموعا ‌حدود 70 درصد بار بیماری‌ها را تشکیل می‌دهند.

10 عامل خطر اول سلامت (دالی منتسب) در ایران نیز به ترتیب رژیم غذایی، فشار خون (10 میلیون نفر)، توده بدنی بالا (9 میلیون نفر چاق)، کم تحرکی (18 میلیون نفر تحرک ناکافی)، دخانیات (5 میلیون و 300 هزار نفر)، دیابت (7.5 میلیون نفر)، آلودگی هوا، کلسترول بالا (14 میلیون نفر)، خطرات شغلی و مصرف مواد مخدر (سه میلیون نفر) است. البته این اعداد مربوط به جمعیت 15 تا 64 سال است.

در خصوص شیوع آسم و مزمن انسدادی ریه (COPD) نیز باید گفت که تا کنون مطالعه‌ای فراگیر در کشور صورت نگرفته، اما بر اساس آخرین مطالعات شیوع علائم آسم در جمعیت کودکان و نوجوانان حدود 13 درصد و در جمعیت بالغین حدود 7 تا 8 درصد است. شیوع بیماری COPD بر اساس مطالعات جهانی حدود 6 تا 7 درصد است.

البته در زمینه آسیب‌های اجتماعی طلاق، فقر، خشونت خانگی، جرائم و ترک تحصیل نیز اعداد و ارقامی وجود دارد که نیازمند مداخلات هماهنگ و علمی است.

بر اساس آخرین پیمایش کشوری سلامت دهان در سال 1382 نیز بطور متوسط هر دانش آموز شش ساله هنگام ورود به مدرسه پنج دندان شیری پوسیده داشته است که این تعداد بر اساس آمار سال 1390 به 5.7 رسیده است. شیوع این بیماری‌ها با افزایش سن بیشتر شده؛ بطوری که در ایران 90 درصد افراد جامعه، یک یا چند بیماری شایع دهان را تجربه کرده‌اند.

بار بیماری‌های دهانی یک درصد از کل بار بیماری‌ها را تشکیل داده، ‌اما به دلیل عوارض حاصل از این بیماری‌ها در ایجاد بیماری‌های سیستمیک عمدتا بیماری‌های غیرواگیر (از جمله بیماری‌های قلبی - عروقی، دیابت، سرطان و غیره)، بار کلی بیماری‌های دهان بیشتر از این مقدار است. بی‌تردید آغاز مراقبت از هنگام رویش دندان یکی از ساده‌ترین و ارزان‌ترین روش‌های سلامت همگانی است.

بررسی سطح سواد سلامت در بزرگسالان در پنج استان کشور در سال 1385 نشان می‌دهد که حدود 57 درصد از شرکت کنندگان از سواد سلامتی ناکافی و تنها حدود 28 درصد از سطح سواد سلامتی کافی برخوردار بودند. تنها 40 درصد افراد بالای 18 سال در مناطق شهری و کمتر از 20 درصد افراد در مناطق روستایی از سواد سلامت کافی برخوردارند.

دستاوردهای نظام سلامت ایران

با این وجود باید تاکید کرد که دستاوردهای خدمات شبکه‌های بهداشتی درمانی کشور در سه دهه گذشته متنوع و در برخی موارد در سطح بین‌المللی الگو و زبانزد بوده است؛ کاهش شاخص‌های مرگ نوزادان، کودکان و مادران باردار، کنترل بیماری‌های عفونی و افزایش امید به زندگی به میانگین 73 سال از آن جمله است.

این موفقیت‌ها مرهون توسعه خدمات شبکه‌های بهداشتی - درمانی در جمعیت‌های روستایی و محروم جامعه بوده است. عوامل پیشران در این موفقیت توسعه نیروی انسانی در بخش سلامت و همچنین ارتقای عوامل اجتماعی چون افزایش سواد مردم (به خصوص کاهش اختلاف سواد زنان و مردان) و توسعه امکانات بهداشتی، ‌رفاهی و زیر ساختی در روستاها توسط سایر بخش‌ها بوده است.

از چندین سال گذشته برنامه‌های مراقبت از دیابت، فشار خون، ‌هیپوتیروئید نوزادان، سلامت دهان و دندان، بیماری تالاسمی در شبکه بهداشتی درمانی روستایی ادغام شده است. پنج دوره نظام پیمایش عوامل خطر واگیردار در سال‌های 1383، 1385، 1387، 1388 و 1390 انجام شده است. پس از مطالعه بار بیمار‌ی‌ها در اوایل دهه 80 اکنون گزارش جدید بار بیماری‌ها در حال آماده‌سازی است.

شورای عالی سلامت و امنیت غذایی کشور به ریاست رییس جمهور 10 سال سابقه فعالیت و بیش از 100 مصوبه در زمینه‌های غذا و سلامت از جمله کاهش نمک و چربی و قند دارد. متناظر شورای عالی در سطح 31 استان و شهرستان‌های کشور کارگروه‌های تخصصی سلامت و امنیت غذایی وجود دارد. در سال 1392 نظام نامه مدیریت سلامت در سطح استانی برای توسعه مشارکت‌ مردم و همکاری بین بخشی بویژه برای پاسخ دهی به بیماری‌های غیرواگیر توسط وزیر کشور و وزیر بهداشت مشترکا ابلاغ شده است.

البته اخیرا نیز برنامه "تحول بهداشت" در قالب اجرای طرح تحول نظام سلامت در وزارت بهداشت کلید خورده و برنامه‌های متنوعی برای تمام اقشار جامعه بویژه مناطق محروم و جمعیت حاشیه ‌نشین تدارک دیده و تامین اعتبار شده است؛ تا به این ترتیب ابتدا سطح سلامت خانواده‌ها در جهت مراقبت از خود بالا رفته و با طراحی بسته‌های مختلف خدمتی، نظام سلامت کشور گام در راه پیشگیری و جلوگیری از ابتلا به بیماری‌ها گذارد.