حفاران غیرمجاز، خاک محوطه‌های تاریخی و گورهای باستانی کدامیک از استان‌های کشور را به توبره کشیده‌اند؟ تجهیزات مورد نیاز برای حفاری‌های غیرمجاز ساخت کدام کشورها و توزیع آن در بازار ایران چگونه است؟ یگان حفاظت سازمان میراث فرهنگی در برخورد با حفاران غیرمجاز تا چه اندازه پیشرفت داشته؟ اشیای تاریخی از کدام مرزها و چگونه از ایران خارج می‌شوند و مقصد بیشتر آنها کدام کشور و چه شخصی است؟
روزنامه «همشهری» با طرح این پرسش‌ها نوشت: این گزارش برگ‌های جدیدی از روند غارت آثار تاریخی کشور در چندماه اخیر را گشوده تا مشخص شود که تلاش‌های سازمان میراث فرهنگی در مقابله با غارتگران آثار تاریخی کشور تا چه اندازه موفق بوده است.
پیگیری‌ها از چگونگی فعالیت حفاران غیرمجاز آثار تاریخی مشخص کرد که حفاران غیرمجاز آثار تاریخی کشور در گروه‌های مختلف و بسیار حرفه‌ای فعالیت می‌کنند. اشخاصی از این گروه‌ها حتی به ایجاد سایت‌های اینترنتی آموزش حفاری، معرفی فلزیاب و نقشه‌خوانی در محوطه‌های تاریخی پرداخته‌اند.
حفاران غیرمجاز با بهره‌گیری از فلزیاب‌های پیشرفته ساخت استرالیا، کانادا، آمریکا و ژاپن به مانیتور اشیای مدفون‌شده پرداخته و زرین و سیمین بودن این اشیا را تشخیص می‌دهند.
از قانون ممنوعیت تا افزایش حفاری‌ها
سال 79 دولت لایحه‌ای به مجلس برد که تبلیغ، خرید و فروش و استفاده از فلزیاب را ممنوع کرد. مجازات متخلفان نیز یک تا 3 سال حبس تعیین شد. هیأت دولت نیز آیین‌نامه‌ای در سال 82 تصویب کرد که وزارت صنایع را مکلف به صدور پروانه بهره‌برداری از واحدهای تولید فلزیاب با موافقت سازمان میراث فرهنگی کرد. براساس این آیین‌نامه، فروشندگان فلزیاب مکلف شدند دستگاه را به اشخاص دارای مجوز از سازمان میراث‌فرهنگی فروخته و نسخه‌ای از مشخصات خریدار و دستگاه فروخته‌شده را به سازمان میراث فرهنگی ارسال کنند. با وجود این قوانین، اکنون بیش از 25 شرکت فلزیاب در سراسر ایران فعال هستند که گفته می‌شود بیشترین خسارت را به میراث فرهنگی کشور وارد کرده و سازمان میراث فرهنگی نیز در جمع‌آوری یا ساماندهی به فعالیت این شرکت‌ها اقدامی انجام نداده است.
پیگیری‌ها همچنین مشخص کرده است که فروشندگان دستگاه‌های فلزیاب در ایران به 2 گروه تقسیم می‌شوند؛ گروهی که به توزیع فلزیاب‌های بدون کاربری در حفاری آثار تاریخی پرداخته و گروه دیگری که به عرضه دستگاه‌های بسیار پیشرفته اقدام کرده است. گروه دوم، دستگاه‌های پیشرفته را در اختیار حفاران غیرمجاز قرار داده و با آنها در تقسیم اشیای به‌دست آمده از حفاری‌ها سهیم می‌شوند.
آنطور که دوستداران میراث فرهنگی می‌گویند، بیشترین حفاری غیرمجاز برای دستیابی به آثار تاریخی در لرستان و پس از آن در خوزستان، گیلان، مازندران، کردستان، آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی صورت گرفته است. حفاری‌های غیرمجاز در استان لرستان به اندازه‌ای افزایش داشته که دوستداران میراث فرهنگی، آن را «به توبره کشیدن خاک لرستان» می‌دانند.
غارت شبانه‌روزی آثار تاریخی
یک دوستدار میراث فرهنگی به شرط ذکر نشدن نام خود می‌گوید: حفاران غیرمجاز شبانه‌روزی در حال غارت اشیای تاریخی هستند.
به گفته او روزانه صدها حفاری غیرمجاز در سراسر کشور انجام می‌شود که گواه آن مشاهده چاله‌های بر جای مانده در محوطه‌های تاریخی و اسکلت‌های بیرون ریخته‌شده از گورهای باستانی است.
آنطور که این دوستدار میراث فرهنگی می‌گوید: در لرستان هیچ گورستان تاریخی‌ای برای کاوش باستان‌شناس‌ها باقی نمانده است.
پیگیری‌ها همچنین مشخص کرده است که مسیر عمده قاچاق اشیای تاریخی از ایران، مرزهای زمینی و مقصد اصلی آثار قاچاق‌شده نیز انگلستان است. آنطور که یک فعال میراث فرهنگی گفته است، سلطان عتیقه ایران، با بیش از 20 موزه در سراسر جهان خریدار عمده آثار تاریخی کشور است.
براساس گزارش‌ها زیرمجموعه‌های سلطان عتیقه در سراسر خاورمیانه حضور دارند که خریدار اصلی آثار تاریخی خارج‌شده از ایران هستند.