شب یلدا در کردستان با نام شه و چله یا شب چله مرسوم است و همچون دیگر آیین ها و سنت های کهن در میان مردم از اهمیت بالایی برخوردار است به طوریکه پیش از فرا رسیدن این شب، شور و هیجان خاصی در میان مردم منطقه ایجاد می شود.
به گزارش ایرنا، یکی از ویژگی های اصلی شب یلدا گردهم جمع شدن خانواده ها در کنار هم است به گونه ای که مدت ها قبل از فرا رسیدن این شب معمولا مشخص خواهد شد که خانواده ها بلندترین شب سال را در منزل چه کسی و در کنار چه کسانی بگذرانند و همواره این مهمانی ها بر عهده بزرگ خانواده است.
غذای شب چله در اصل دلمه برگ مو و کلم است که امروزه مخلفات دیگری همچون گوشت، فلفل سبز، گوجه، بادمجان و فلفل قزمر نیز به آن اضافه شده است و علاوه بر دلمه بر سر سفره این شب، رب انار، دوغ، ماست، کره محلی و کالک ترش (خربزه ترش) که از چند ماه پیش آماده شده نیز گذاشته می شود.
مرسوم است که استفاده از کالک ترش (خربزه ترش) برای هضم بهتر غذای چرب و سنگین شب چله است و خوردن آن پس از غذا موجب می شود تا از میوه ها و تنقلات این شب نیز بتوان استفاده کرد.
همچنین از دیگر آداب و رسوم شب چله مردم کردستان این است که در این شب خانواده هایی که از توان مالی لازم برای برگزاری آیین این شب برخوردار نیستند، همسایه ها از غذا و میوه و تنقلات شب چله که تهیه کرده اند آنان را بی نصیب نمی کنند و سهمی را نیز به این خانواده ها اختصاص می دهند.
یکی از دیگر از رسم و رسومات مردم کردستان در شب یلدا بردن خوانچه ای متشکل از غذا و تنقلات و میوه و شیرینی شب چله همراه با هدایایی که به نوعی خاص نیز تزیین شده از طرف خانواده ها برای دختران خود است که به تازگی به خانه بخت رفته اند.
در این شب که به بلندترین شب سال نیز مشهور است معمولا پس از صرف غذا، مهمانان و اعضای خانواده، در کنار بزرگ خانواده جمع شده و به داستان ها و قصه های قدیمی که نقل می شود گوش فرا داده و به این وسیله شبی به یادماندنی را برای خود رقم می زنند.
پس از آن نوبت به خوردن تنقلات و میوه های معمول در این شب می رسد البته در برخی خانواده ها قصه گویی های بزرگ خانواده، بعد از خوردن میوه و تنقلات و یا در حین خوردن نیز خواهد بود.
هندوانه یکی از میوه هایی است که باید حتما در شب چله وجود داشته باشد و خوردن آن به نوعی وداع با فصل گرما و پیشوازی از فصل سرما است اما هندوانه شب چله به دلیل اینکه فصل آن سر رسیده معمولا خوب از آب در نمی آید.
علاوه بر آن در اعتقادات محلی نیز مرسوم است که خوردن هندوانه شب چله مقاومت بدن در برابر بیماری فصل سرما را افزایش می دهد.
ویژگی اصلی شب چله، جمع شدن خانواده ها در کنار هم است و این جمع شدن ها علاوه بر اینکه موجب به جای آوردن صله ارحام می شود موجب رفع کدورت ها در میان خانواده ها نیز شده و یکی از زیباترین آیین ها و سنت های دیرینه و کهن ایرانیان است.
یکی دیگر از ویژگی های این آیین دیرینه پیوند نسل جدید با رسوم و آیین های گذشتگان است و همچنین ایجاد شور و شعف و شادی در میان خانواده ها.