*دکتر حمیدرضا فرشچی
همانطور که می دانیم شیوع چاقی و افزایش وزن در طی دهه های اخیر افزایش یافته است که اهمیت پیشگیری از بروز این بیماری بدلیل تاثیرآن بر ابعاد دیگر سلامت و نیز کیفیت زندگی غیر قابل انکار می باشد. علاوه بر این با توجه به شیوع چاقی، توجه به درمان و نیز جلوگیری از پیشرفت این بیماری و ظهور عوارض آن نیز در گروههای مختلف پزشکی مورد تاکید قرار گرفته است. متخصصین تغذیه تغییرات رفتاری به منظورکاهش انرژی دریافتی و نیز افزایش انرژی سوخت و ساز را برای درمان چاقی توصیه می نمایند.
مطالعات متعدد نشان داده اند که در طی دهه های اخیر حجم مواد غذایی و نیز میزان انرژی موجود در آن افزایش یافته که همین موضوع، افزایش وزن بوجود آمده در جوامع امروزی را توجیه می نماید. بر اساس مطالعات به عمل آمده افزایش بین 150-300 کیلوکالری در روز برای بروز این میزان چاقی در جامعه کفایت می نماید . همانطور که می دانیم این میزان انرزی مازاد در روز رقم بالایی نیست و خیلی از اوقات مغفول می ماند. با توجه به تقسیم مواد غذایی به مواد غذایی اصلی که معمولا در وعده های اصلی سرو می شود و نیز اسنکها و یا تنقلات این سوال بوجود می آید که کدامیک بیشترین تاثیر را در افزایش بی رویه وزن در دهه های اخیر داشته است؟
متخصصین تغذیه اعتقاد دارند که اسنکها و یا تنقلات که شامل نوشابه، آبمیوه ها و و نیز مواد غذایی جامد می باشند در این شیوع بی رویه چاقی اهمیت ویژه ای داشته اند. مطالعات حاکی از آنند که در بعضی از جوامع بیش از 20 درصد انرژی دریافتی روزانه از نوشابه و آبیموه های صنعتی است ، که بر همین اساس شواهدی وجود دارد که شیوع بی رویه چاقی در سالهای اخیر را مرتبط با همین افزایش مصرف نوشابه ها می داند .
این نکته قابل ذکر است که میزان مواد غذایی که ما استفاده می کنیم به شریط بیولوژیک و نیز اجتماعی بستگی دارد. با کاهش قند خون و نیز انقباضات بوجود آمده در معده ما با احساس گرسنگی شروع به خوردن می کنیم. مطالعات نشان داده اند که تغییرات هورمون گرلین نیز در احساس گرسنگی ما تاثیرگذار است. ما همچنین در ساعات ویژه ای از روز بنابر شرایط اجتماعی در محل کار و یا زندگی از مواد غذایی استفاده می کنیم، که این همان ساعات صبحانه، نهار، شام و نیز میان وعده هاست.
جالب است که بدانید کیفیت مواد غذایی نیز بر میزان انرژی روزانه دریافتی ما تاثیرگذار است. استفاده فراوان از فست فودها که امروزه در زندگی ما رایج است در شیوع چاقی بی رویه امروزی تاثیرگذار بوده است، به طوری که بر اساس مطالعات انجام شده ، استفاده از فست فود میزان انرژی روانه را بیش از 150 کیلو کالری افزایش می دهد .بر این اساس تغییرات رفتاری در میزان انرژی دریافتی روزانه، اعم از کاهش از استفاده از نوشابه ها و آبمیوه ها و نیز کاهش مصرف فست فود می تواند تاثیر قابل توجهی درپیشگیری و درمان چاقی داشته باشد.
یکی دیگر از تغییرات رفتاری که در کنترل دریافت مواد غذایی پیشنهاد می شود کاهش تنوع مواد غذایی بویژه اسنکها و تنقلات است، چرا که به طور تئوری عدم علاقه به مواد غذایی ناشی از تکرار یک نوع ماده غذایی، حجم انرژی دریافتی را کاهش می دهد. بر همین اساس یک پیشنهاد می تواند استفاده از اسنک و یا تنقلات یکسان باشد تا با کاهش علااقه به خوردن یک ماده غذایی، میزان اشتها به غذا و حجم انرژی دریافتی روزانه کاهش یابد. اما نکته قابل توجه آنست که بر اساس مطالعه ای که اخیرا انجام شده حجم دریافت مواد غذایی پس از داشتن یک نوع تنقلات ثابت در طی یک دوره زمانی 14 روزه در افراد با وزن طبیعی کاهش می بابد، ولی این استراتژی در افراد چاق جوابگو نیست (5). بر همین اساس عدم تنوع در اسنک دریافتی در پیشگیری از چاقی موثر بوده، اما در درمان افراد چاق تاکتیک قابل قبولی نمی باشد. یافتن دلیل اصلی این پدیده، نیاز به مطالعات آتی دارد ولی به نظر می آید که افراد چاق تفاوتی بین خواستن و نیز دوست داشتن یک ماده غذایی قائل نیستند و خیلی از اوقات بدون ضرورت از مواد غذایی استفاده می کنند.
استراتژی دیگر رفتاری که در کاهش دریافت انرژی روزانه می تواند موثر واقع گردد، استفاده روزانه از آب به میزان کافی است. در مطالعه ای که بر روی کودکان دبستانی در آلمان انجام گرفته نشان داده شد که ریسک ابتلا به چاقی با افزایش مصرف آب روزانه به میزان 32 در صد کاهش می بابد . بر همین اساس مصرف منظم آب روزانه می تواند در پر نمودن معده و عدم استفاده از مواد غذایی تاثیرگذار باشد.
به عنوان نتیجه گیری باید اذعان نمود که کنترل چاقی فقط صرف توجه به کالری دریافتی یک نوع ماده غذایی نمی باشد، بلکه تغییرات رفتاری در میزان غذایی که ما در طی روز دریافت می کنیم موثر است. در این بین محدود نمودن مصرف تنقلات بویژه نوشابه ها، فست فودها و نیز دریافت آب کافی روزانه از استراتژیهای موثر در کاهش وزن می باشد. استفاده از اسنکهای غذایی ثابت در پیشگیری از چاقی می تواند تاثیرگذار باشد ولی شواهد علمی در حال حاضر نشان داده اند که این تاکتیک در کنترل اشتهای افراد چاق موثر نمی باشد.