در حالی که روز به روز به زمان برپایی بیست و پنجمین نمایشگاه کتاب تهران در اردیبهشت‌ماه سال 1391 نزدیک می‌شویم و به نظر می‌رسد همه چیز طبق روال همیشگی پیش می‌رود، ولی زمزمه‌هایی مبنی بر مشکل ناشران مطرح جهان برای شرکت در این نمایشگاه به گوش می‌رسد.
به گزارش مهر 28 اسفندماه (6 روز دیگر) آخرین مهلت ثبت‌نام ناشران خارجی در بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب تعیین شده و هنوز چند روزی برای اعلام آمادگی و ثبت‌نام آنها فرصت باقی است، ولی به نظر می‌رسد در قیاس با سال گذشته و حتی سال‌های دورتر در همین روزها، تعداد ناشران کمتری ثبت‌نام کرده‌اند.
اما مشکل از کجا نشات می‌گیرد؟ مشکل از آنجایی آغاز شده است که نمایشگاه کتاب تهران در دوره بیست و چهارم (اردیبهشت ماه سال 1390) بدهی‌ای که شنیده می‌شود 6.5 میلیون یورو است به ناشران خارجی شرکت‌کننده در این نمایشگاه دارد، ولی با گذشت نزدیک به یک سال، هنوز این مبلغ پرداخت نشده است. این رقم مربوط به فروش ارزی کتاب در نمایشگاه بیست و چهارم است که هنوز مبلغ کتاب‌های فروخته شده ـ که در اصل هزینه آن را خریداران در نمایشگاه پرداخت کرده‌اند ـ در اختیار ناشران کتاب‌ها قرار نگرفته است.
9 میلیارد و 750 میلیون تومان بدهی نمایشگاه کتاب بیست و چهارم به ناشران خارجی
بدهی 6.5 میلیون یورویی که به قیمت هر یورو 1500 تومان دولتی، معادل 9 میلیارد و 750 میلیون تومان است، این آسیب را به شدت متوجه نمایشگاه کتاب سال آینده می‌کند که با شرکت نکردن ناشران بزرگ خارجی به ویژه در حوزه آموزشی و دانشگاهی، بخش بین‌الملل در ابهام قرار گیرد و یا کم‌رونق برگزار شود.
این رقم که می‌توانست در ماه‌های گذشته و پس از پایان نمایشگاه در اردیبهشت سال جاری به مرور پرداخت شود، امروز در حالی هنوز تسویه نشده است که نوسانات قیمت ارز و بالا رفتن قیمت دلار و یورو نسبت به نیمه اول سال باعث شده تا این مشکل جدی‌تر شود و هزینه‌های بیشتری را به کشور تحمیل کند. همچنین از سوی دیگر مساله چگونگی مبادله این رقم در شرایط فعلی که مبادلات بانکی جهانی با ایران با چالش‌هایی مواجه است، مشکل را دوچندان کرده است.
ناشران خارجی که هر ساله در نمایشگاه کتاب تهران شرکت کرده‌اند، امسال نیز تمایل خود را برای شرکت چه به دست‌اندرکاران نمایشگاه و چه نمایندگان رسمی خود در ایران و یا انجمن‌های مربوطه اعلام کرده‌اند، ولی این حضور را منوط به تسویه بدهی قبلی می‌دانند و بخش‌های مالی این ناشران، شرکت در نمایشگاه کتاب تهران را در صورت تسویه نشدن بدهی قبلی، مقرون به صرفه ندانسته بلکه کاری با ریسک بالای مالی می‌دانند.
فرصت برای حل مشکل زیاد نیست
در این میان تعدادی از ناشران داخلی که نمایندگی رسمی ناشران مطرح خارجی را برعهده دارند، تلاش خود را برای رایزنی با طرف خارجی و همچنین دست‌اندرکاران معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به ویژه شخص بهمن دری معاون فرهنگی و همچنین مدیر کمیته بین‌الملل نمایشگاه، انجام داده‌اند تا این مشکل هر چه سریعتر برطرف شود و گویا بهمن دری نیز وعده‌هایی برای رفع مشکل و پرداخت بدهی داده است؛ گرچه باید به این نکته توجه داشت که زمان برای تدارک دیدن بخش بین‌الملل پررونق (تاکید بر پرونق بودن از این نظر است که گاه در نمونه‌های نمایشگاهی دیگر حضور چند کشور ناشناس و غیرموثر عنوان بین‌الملل را آن هم به شکلی پرطمطراق بر سر زبان‌ها می‌اندازد؛ در حالی که برای مخاطبان بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب حضور فعال ناشران مطرح جهان مهم است) در نمایشگاه بیست و پنجم کتاب تهران چندان هم فراخ نیست!
در حالی که بیشتر کتاب‌ها از انگلستان به مقصد ایران و نمایشگاه کتاب بارگیری می‌شود و زمانی بین 2 تا 3 هفته برای حمل و نقل باید در نظر گرفته شود و همچنین ناشران خارجی نیز فرصتی را برای آماده‌سازی کتاب‌ها و تحویل به شرکت‌های بسته‌بندی و حمل و نقل احتیاج دارند، زمان چندانی باقی نمانده است. همچنین این کتاب‌ها مدت زمانی را برای ترخیص در ایران نیاز دارند و نمایندگان ایرانی نیز باید کتاب‌ها را دریافت کرده و پس از آماده‌سازی به نمایشگاه کتاب برسانند که به اذعان برخی نمایندگان ناشران خارجی در ایران، در سال‌های گذشته این موقع کتاب‌ها در راه لندن به تهران بوده‌اند.
با احتساب زمان‌های اشاره شده، این مساله حتمی است که اگر بدهی مذکور تا پایان سال جاری تسویه نشود و تعطیلات نوروز که بسیاری از کارها در ایران با تاخیر انجام می‌گیرد هم در نظر گرفته شود، ابهام در برپایی بخش بین‌الملل بیست و پنجمین نمایشگاه کتاب تهران قوت می‌گیرد. با یک حساب و کتاب ساده می‌توان نتیجه گرفت که حتی اگر تا چند روز آینده مشکل بدهی ناشران خارجی حل نشود، حضور آنها در نمایشگاه نیز منتفی خواهد شد.
همچنین نمایندگان داخلی این ناشران که هر ساله به تدوین و چاپ کاتالوگ‌هایی که کتاب‌های عرضه شده در نمایشگاه را معرفی می‌کنند، می‌پردازند امسال برای چاپ کاتالوگ‌ها زمان کافی ندارند؛ چرا که مساله تامین کاغذ در فرصت باقیمانده و تعطیلات نوروزی و تعطیلی چاپخانه‌ها نیز وجود دارد. اگر این کاتالوگ‌ها به مراکز دانشگاهی و آموزشی نرسد، بخشی از سفارش‌ها نیز منتفی خواهد شد و این خود مشکل مضاعفی خواهد بود که فروش را پایین آورده و برای ناشر خارجی و نماینده داخلی آن مساله‌ساز خواهد شد.
پرداخت نیمی از بدهی هر ساله تا نمایشگاه فرانکفورت انجام می‌گرفت، امسال چه شد؟
مشکل بدهی نمایشگاه کتاب تهران که به نوعی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونت فرهنگی آن را درگیر می‌کند، امسال بیشتر به دلیل نوسانات قیمت ارز ایجاد شده است. البته در سال‌های گذشته غالبا نیمی از این بدهی تا نمایشگاه کتاب فرانکفورت تسویه می‌شد و نیم دیگر آن هم تا این موقع سال تسویه شده بود، ولی امسال هیچ بخشی از آن پرداخت نشده که اگر نیمی از آن تا همان نمایشگاه فرانکفورت پرداخت شده بود، مشکل نوسان قیمت ارز کمتر دامن وزارت ارشاد را می‌گرفت.
شیوه مرسوم نمایشگاه کتاب در بخش بین‌الملل هم این بوده که با فروش ارز از سوی سیستم بانکی و با حمایت وزارت ارشاد و تخفیف 25 درصدی ناشران خارجی، امکان خرید از این بخش فراهم می‌شده و این بدین معناست که بخشی از این بدهی را قبلاً مردم کشورمان پرداخت کرده‌اند، ولی این رقم به ناشران خارجی حواله نشده است.
حال باید دید بانک مرکزی و یا وزارتخانه‌های اقتصادی می‌توانند به کمک وزارت ارشاد آمده و در تامین این ارز آن را یاری رسانند تا در چند روز آینده این مبلغ به سرعت به دست ناشران خارجی برسد و آنها بتوانند ضمن ثبت‌نام در نمایشگاه بیست و پنجم کتاب تهران، هرچه سریعتر کتاب‌های خود را به مقصد تهران بارگیری کنند؟
به هر حال بودجه سالانه وزارت ارشاد مبلغی از پیش تعیین شده است که نوسانات ارز در آن دیده نشده و این مشکل لازم است با کمک دیگر نهادهای ذیربط برطرف شود.
آنچه مسلم است اهتمام همه دست‌اندرکاران فرهنگی از ناشران تا متولیان نمایشگاه کتاب تهران همه ساله بر رونق هرچه بیشتر نمایشگاه بوده و این مساله نیز می‌تواند اول با پذیرفتن صورت مساله و سپس همفکری و سرعت عمل در واکنش، حل شود تا مراجعه‌کنندگان به نمایشگاه به ویژه در بخش بین‌الملل که بیشتر قشر دانشگاهی و پژوهشی را در بر می‌گیرد بتوانند همچون گذشته بخشی از نیازهای خود را برطرف کنند.