جام جم آنلاين: كپك‌ها، قارچ‌هايي هستند كه با آزاد كردن اسپورهاي كوچك به هوا، تكثير مي‌شوند و اسپورهايي كه بر اشياي مرطوب مي‌نشينند، ممكن است شروع به رشد كنند.
هزاران نوع از انواع كپك‌ها وجود دارد كه هر روز در داخل و خارج از خانه با آنها مواجه مي‌شويم. كپك‌ها به آساني از طريق كفش‌ها، لباس‌ها و حيوانات خانگي به خانه راه مي‌يابند.
آنها اشكال متفاوتي دارند و به رنگ‌هاي سفيد، خاكستري، قهوه‌اي، سياه، سبز يا فلوئورنس ديده مي‌شوند. همه آنها بدمنظره هستند و باعث ايجاد بو و طعم ناخوشايند كپكي مي‌شوند و مشكلات مختلفي را براي سلامت انسان ايجاد مي‌كنند.
ذرات معلق كپك‌ها با چشم غيرمسلح، قابل رؤيت نيست. بنابراين ديدن آنها تا زماني كه رشد نكنند، غيرممكن است.
رشد
كپك‌ها مستلزم وجود رطوبت (بالاتر از 65 درصد) و مواد مغذي است. ذرات
آزاد كپك‌ها در خانه ممكن است براحتي استنشاق شده و يك حساسيت دائمي را
براي افراد خانه ايجاد كند حتي اگر كپك‌هاي موجود در خانه سمي نباشد، باز
هم مي‌تواند مشكل‌آفرين باشد؛ چراكه با رشد روي مواد آلي، فورا آنها را
تخريب مي‌كند و با ايجاد بوي بد، باعث تنزل كيفيت هواي خانه مي‌شود.
به طور كلي كپك‌ها به سه دسته آلرژنيك (حساسيت‌زا)، پاتوژنيك (بيماري‌زا) و توكسيژنتيك (سمي) تقسيم مي‌شوند.
از شايع‌ترين كپك‌هاي خانگي مي‌توان به آلترناريا، كلادوسپوريوم، پنيسيليوم، آسپرژيلوس و استاكي بوتريس اشاره كرد.
زندگي در فضاهاي مرطوب: آلترناريا
در فضاهاي مرطوب مانند حمام‌ها و زير سينك‌هايي كه لوله‌هاي چكه‌دار
دارند، همچنين گاهي اوقات روي فرش‌هايي كه مدتي مرطوب بوده‌اند رشد مي‌كند و
مي‌تواند باعث علائم آلرژي و ايجاد آسم شود.
در اين ميان، افراد
سالمند، كودكان، افرادي كه مشكلات تنفسي دارند و نيز كساني كه از سيستم
ايمني ضعيفي برخوردارند، مانند بيماران مبتلا به ايدز و بيماراني كه تحت
شيمي‌درماني قرار دارند، در معرض خطر بيشتري هستند.
رشد و نمو روي سطوح چوبي: كلادوسپوريوم مي‌تواند هم روي سطوح چوبي و هم فابريك (مواد پارچهاي) مانند فرش و موكت رشد كند و در محيط خارج از خانه هم ديده مي‌شود و عمدتا روي مواد گياهي رشد مي‌كند و معمولا از طريق سيستم‌هاي HVAC (تهويه هواي مطبوع) يا بسادگي از طريق پنجره‌ها و درهاي باز وارد مي‌شود.
كلادوسپوريوم مي‌تواند باعث مشكلاتي در پوست و ناخن و نيز مشكلات تنفسي شود و واكنش‌هاي آلرژيك مانند خارش چشم‌ها، سرفه، عطسه و آبريزش بيني ايجاد كند.
تكثير در پوسيدگي‌ها: پنيسيليوم به‌وفور در لوازمي مانند عايقكاري‌ها، فرش و موكت، كاغذديواري و مواد پارچهاي در حال پوسيدن (مانند تشك‌ها و كوسن‌هاي كهنه كاناپه و...) يافت مي‌شود. همچنين مي‌تواند سريع انتشار يابد و به آساني از جايي به جاي ديگر رود.
گفتني است؛ از اين كپك، آنتي‌بيوتيك و پني‌سيلين ساخته مي‌شود. اگرچه مصرف دارويي آن به معني غيرمضر بودن آن نيست و قرار گرفتن در معرض آن مي‌تواند به عفونت‌هاي سينوسي مزمن، علائم آلرژي و التهاب ريه‌ها منجر مي‌شود.
كپك سياه: استاكي بوتريس چارتاريوم كه گاهي اوقات به دليل ظاهر سياه و لزج به نام كپك سياه نيز ناميده مي‌شود، در مكان‌هايي با رطوبت مداوم مانند اطراف يك لوله كه نشتي دارد يا كانال‌هاي دستگاه تهويه هواي مطبوع كه در آنها مقدار زيادي بخار وجود دارد، رشد مي‌كند و به ساير جاها انتشار مي‌يابد. قرار گرفتن در معرض اين كپك‌ها كه بوي نامطبوع كپكي نيز دارند، مي‌تواند باعث عفونت‌هاي مزمن سينوسي، حملات آسم، علائم آلرژي، افسردگي و خستگي شود.
همنشيني مواد در حال فساد: آسپرژيلوس و گونه‌هاي آن (آسپرژيلوس فلاووس و آسپرژيلوس ورسي‌كالر) دسته‌اي از قارچ‌ها هستند كه تقريبا 150 گونه را در برمي‌گيرند. اعضاي اين نوع از كپك‌ها، خصلت‌هاي گوناگون دارند، اما بيشتر به صورت ساپروفيت روي گياهان در حال فساد، خاك، مواد غذايي انباري، محصولات غذايي در مناطق گرمسيري و نيمه‌گرمسيري شايع هستند.
برخي از گونه‌ها روي حشرات، گياهان، حيوانات و انسان زندگي انگلي دارند. گونه‌هاي اين كپك در فعاليت‌هاي آبي بين 82/0ـ 75/0 گزارش شده‌اند و همه آنها آلرژن هستند و يك علت شايع براي آسم خارجي به شمار مي‌آيند.
علائم حاد شامل «ادم» و «اسپاسم» برونش‌هاست و موارد مزمن ممكن است آمفيزم ريوي (اتساع مجاري ريه بر اثر تراكم هوا) ايجاد كنند. همچنين علت انواع عفونت‌هاي گوش و چشم نيز گزارش شده‌اند.
در اين ميان، بسياري از گونه‌ها نيز مايكوتوكسين‌هايي (سموم قارچي) توليد مي‌كنند كه ممكن است با بيماري در انسان و ساير حيوانات مرتبط باشد.
توليد سم روي منابع غذايي، با نوع گونه‌ها مرتبط است، برخي از اين سموم در گونه‌هاي حيواني و برخي ديگر در انسان، كارسينوژن (سرطان‌زا) محسوب مي‌شوند. در برخي از بيماران آسمي، بندرت علائمي مانند خس‌خس سينه، تب خفيف و سرفه‌هاي همراه با موكوس يا لكه‌هاي قهوه‌اي بروز مي‌كند.
در اين‌گونه موارد، آزمايش پوست، خون، اشعه ايكس و
خلط براي قارچ‌ها مي‌تواند به تشخيص بيماري كمك كند. داروهاي
«كورتيكواستروئيد» معمولا در درمان اين واكنش‌ها موثر هستند.
سم
حاصل از «آسپرژيلوس فلاووس» (آفلاتوكسين) روي كبد، مغز، كليه و قلب اثر
گذاشته و به سرطان كبد منجر مي‌شود. علائم مسموميت شامل تب، استفراغ و
كماست.
همچنين آسپرژيلوس ورسي‌كالر در ساختمان‌هاي مرطوب، كف‌هاي چوبي اتاق‌ها و تخته‌هاي فيبري و... رشد مي‌كنند.
اين نوع آسپرژيلوس، آفلاتوكسين توليد نمي‌كند، اما سم ضعيف‌تري به نام استريگماتوكيستن توليد مي‌كند كه يك پيش‌ساز آفلاتوكسين است.
نوع ديگر آسپرژيلوس به نام آسپرژيلوس اكراسئوس، سم اكراتوكسين را توليد مي‌كند كه باعث صدمه به كليه‌ها مي‌شود و سرطان‌زاست.
كپك صورتي: اين نوع كپك، درواقع نوعي باكتري است و معمولا در حمام‌ها ديده مي‌شود و بسرعت انتشار مي‌يابد. مواردي مانند عفونت‌هاي ادراري، عفونت زخم و مشكلات دستگاه گوارش به آن نسبت داده مي‌شود.
به طور كلي كپك‌ها بتدريج باعث تخريب لوازمي مي‌شوند كه روي آنها رشد مي‌كنند. از بين بردن همه كپك‌ها و اسپورهاي آنها غيرممكن است، اما شما مي‌توانيد با كنترل و ممانعت از رشد آنها، از آسيب به اسباب و اثاثيه خانه و همچنين صدمه زدن به سلامت خودتان جلوگيري كنيد.
گفتني است؛ بسياري از مشكلات مربوط به كپك‌هاي خانگي كه با آنها مواجه مي‌شويد، در نتيجه نفوذ آب از طريق فاضلاب‌هاي نامناسب، آبياري، نشت‌هاي لوله‌كشي، باران و مسائل ميعان و ايجاد بخار است.
اقداماتي كه بايد براي جلوگيري از رشد كپك‌ها در خانه انجام داد
از آنجا كه كپك‌ها در شرايط مرطوب و در محل‌هاي نمور رشد مي‌كنند، بايد در جاهاي مرطوب خانه مانند حمام و آشپزخانه در صورت امكان، فن نصب كنيد، همچنين لوله و شيرهايي را كه آب از آنها چكه مي‌كند، بسرعت تعمير كنيد و از نشتي آب در پشت‌بام خانه نيز جلوگيري كنيد.
چنانچه خانه‌تان دچار سيل‌زدگي يا آب‌گرفتگي شود، بخصوص در درجه حرارت مساعد (80 ـ50 درجه فارنهايت يا 32 ـ10 درجه سانتيگراد)، تبديل به محيط مناسبي براي رشد و تكثير كپك‌ها مي‌شود.
در اتاق‌هايي كه بشدت مرطوب هستند، رطوب‌گير نصب كنيد و در آنها فرش پهن نكنيد. همچنين خشك‌كن‌هاي لباس و فن‌هايي را كه زير يا پشت خانه قرار دارند و تهويه آنها به داخل اتاق است، به بيرون از خانه هدايت كنيد.
علاوه بر اين لوله‌ها و ساير سطوح سرد را به منظور جلوگيري از تشكيل بخار و قطرات آب عايق كنيد و روي شيشه ها از داخل، پنجره‌هاي محافظ نصب كرده و دور پنجره‌ها را درزگيري كنيد و آب‌روها را با درپوش‌هاي پلاستيكي بپوشانيد و از تهويه آنها مطمئن شويد. همچنين براي افزايش جريان هوا، درهاي بين اتاق‌ها و نيز كمدها را باز نگه داريد.
پاكسازي كپك‌ها: پيش از شروع كار ابتدا بايد مطمئن شويد كه خانه كاملا تهويه شده باشد. اگر كپك، سطح كوچكي را پوشانده باشد، تميز كردن آن چندان دشوار نيست و مي‌تواند با استفاده از آب و ماده پاك‌كننده انجام شود سپس اجازه دهيد خشك شود و بعد محلولي متشكل از يك‌دوم فنجان ماده سفيدكننده و يك گالن آب (تقريبا چهار ليتر) را براي از بين بردن اسپورهاي باقيمانده استفاده كنيد.
به خاطر داشته باشيد كه هرگز ماده سفيدكننده را با آمونياك تركيب نكنيد، زيرا مخلوط آنها، گازهاي سمي ايجاد مي‌كند.
همچنين
لازم به ذكر است كه براي تميزكردن كپك‌هاي آلرژن، بايد از ماسك‌هاي معمولي
گرد و غبار و دستكش‌هاي لاستيكي استفاده كنيد، اما براي پاكسازي كپك‌هاي
سمي، نياز به يك ماسك تنفسي مجهزتر و ساير لباس‌هاي محافظ داريد.
استفاده از هواكش‌ها و كانال‌ها مي‌توانند به جلوگيري از انتشار اسپورهاي كپك به سيستم HVAC كمك كنند. براي از بين‌بردن كپك‌هايي كه داخل سطوح چوبي با ديوارهاي سخت جاي گرفته‌اند، بايد به جاي مواد قارچ‌كش، از مواد از بين‌برنده كپك‌زدگي استفاده كرد كه داراي خاصيت ضدعفوني‌كننده است و مي‌تواند به داخل مواد ساختماني نفوذ كند.
در اين رابطه محصولاتي در دسترس هستند كه به طور اختصاصي براي كپك‌ها طراحي شده‌اند. به خاطر داشته باشيد اگر مشكلات اصلي را كه باعث ايجاد و رشد كپك‌ها در خانه شده است از بين نبريد، به احتمال زياد آنها دوباره بازمي‌‌گردند.