رودخانه هیرمند یکی از مهم‌ترین رودخانه‌ها و منابع آبی شرق و جنوب شرق کشور به‌شمار می‌آید، اما متأسفانه با وجود این منبع بزرگ آبی شهرستان سیستان به‌علت سیاست‌های نادرست کشور افغانستان با کم‌آبی روبه‌رو شده است، این موضوع مسئولان کشور را ترغیب کرده تا برای احقاق حق مردم منطقه دنبال تنظیم معاهده جدید با کشور افغانستان باشند.
به گزارش خبرنگار حوزه انتخابیه خبرگزاری خانه ملت در افسانه‌ها آمده است که هیرمند دختر پادشاه سیستان بزرگ بود که در دسیسه‌ای اهریمنی ناخواسته موجب مرگ پدر می‌شود و پس از آگاهی برسر گور پدر آن‌قدر اشک می‌ریزد که رودخانه‌ای بزرگ پدیدار می‌شود.
رودخانه هیرمند با حوزه آب‌ریزی به وسعت ۳۵۰ هزار کیلومترمربع بزرگترین رود فلات ایران و کشور افغانستان است، این رود با طول قریب به ۱۱۰۰ کیلومتر طولانی‌ترین رود در جنوب آسیا در میان سند و دجله و فرات به‌شمار می‌آید.
رودخانه هیرمند از کوه‌هایی در شمال غرب کابل سرچشمه می‌گیرد و در مسیر خود زمین‌های که در دو طرف رودخانه قرار گرفته‌اند آبیاری کرده و پس از گذشتن از ریگستان و دشت مارگو به ایران می‌رسد، در هنگام ورود به ایران به دو شاخه تقسیم می‌شود یکی رود پریان مشترک که حدود ۲۰ کیلومتر مرز ایران و افغانستان را شامل می‌شود و سپس به داخل افغانستان دور زده و به هامون پوزک می‌ریزد.
رودخانه هیرمند با حوزه آب‌ریزی به وسعت ۳۵۰ هزار کیلومترمربع بزرگترین رود فلات ایران و کشور افغانستان است، این رود با طول قریب به ۱۱۰۰ کیلومتر طولانی‌ترین رود در جنوب آسیا در میان سند و دجله و فرات به‌شمار می‌آید
شاخه دیگر هیرمند رود سیستان نام دارد که در ابتدای آن کانال آبگیری چاه نیمه‌ها قرار گرفته است، این رود حدود ۷۰ کیلومتر ازعرض دشت سیستان را طی می‌کند و به هامون هیرمند در ایران می‌ریزد.
این در حالی است که در مسیر رودخانه هیرمند در استان هلمند افغانستان سد کجکی با ظرفیت ۱۸۰۰ میلیون مترمکعب ساخته شده است، ساخت این سد و آبگیری زیاد افغان‌ها موجب شده است پیش از رسیدن آب رودخانه هیرمند به ایران آب این رودخانه به شدت کاهش یابد.
متأسفانه در دو سال اخیر ورود آب رودخانه هیرمند به کشور بسیار کم شده است، کاهش آب رودخانه هیرمند آن‌قدر چشمگیر است که مقامات دو کشور ایران و افغانستان مجبور به اظهار نظر درباره این موضوع شدند.
در آخرین اظهار نظر مسئولان جمهوری اسلامی ایران، وزیر امور خارجه در روز (۲۶ فروردین ۹۰) درباره کاهش حق‌آبه ایران از رودخانه هیرمند، گفته است: آب رودخانه هیرمند حق مردم سیستان و بلوچستان است و باید هر چه زودتر برای احقاق حق مردم اقدامی انجام داد؛ علی‌اکبر صالحی افزوده است: ما برای احیای دوباره دریاچه هامون پیگیر دریافت حق‌آبه از رودخانه هیرمند هستیم.
این در حالی است که شجاع‌الدین ضیایی، معاون وزارت انرژی و آب افغانستان در واکنش صحبت‌های صالحی، گفت: میزان آبی که از رودخانه هیرمند به ایران می‌رود ممکن است در آینده کم شود، اما تأکید کرد که افغانستان به‌طور کامل به معاهده‌ای که در سال ۱۳۵۱ بین امیر عباس هویدا، نخست وزیر وقت ایران و موسی شفیق، نخست وزیر وقت افغانستان امضا شد، پای‌بند است.
اما چند روز بعد در چرخشی عجیب شفیق شهیر، یک عضو مجلس نمایندگان افغانستان، بیان کرد که کشور افغانستان به آب رودخانه هیرمند نیاز دارد و باید در معاهده ۱۳۵۱تجدید نظر کند.
این موضوع نشان‌گر این است که سیاست مسئولان کشور افغانستان، درباره حق‌آبه ایران از رودخانه هیرمند پر از تناقض و اشکال است و مسئولان کشور باید مراقب تغییر مواضع مسئولان افغانی باشند.
در مجموع شرایط برای جمهوری اسلامی ایران در استفاده از حق‌آبه رود هیرمند عادلانه نیست
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «منابع آب دشت سیستان» با بررسی تاریخچه رژیم حقوقی رود هیرمند و تبیین معاهدات منعقده پیشین میان ایران و افغانستان برای استفاده از آب این رود، اعلام کرد: در مجموع شرایط برای جمهوری اسلامی ایران در استفاده از حقابه رود هیرمند عادلانه نیست.
مرکز پژوهش‌ها در این گزارش آورده است که هم‌اکنون معاهده سال ۱۳۵۱ میان ایران و افغانستان جاری و حاکم است، اما این معاهده با وجود داشتن ضعف‌ها و کاستی‌های فراوان و با وجود این‌که در بسیاری موارد به ضرر ایران است، به درستی از سوی مقام‌های کشور افغانستان اجرا نمی‌شود و درعمل دولت ایران حتی به حقوق مندرج در این معاهده نیز دست نمی‌یابد.
بر اساس این گزارش، در معاهده مذکور میزان حق‌آبه ایران از رود هیرمند در سال‌های نرمال و بالاتر تنها ۲۶ مترمکعب در ثانیه است، این در حالی است که میزان نیاز منطقه سیستان به آب اعم از شرب، صنعتی، خدماتی، تولیدی و کشاورزی در طول یک سال در حدود ۱.۸ تا دو میلیارد مترمکعب است.
احمدعلی کیخا نماینده مردم زابل و زهک با انتقاد از مواضع و سیاست‌های کشور افغانستان درباره حق‌آبه سیستان از رودخانه هیرمند، تأکید کرد: هم‌اکنون کشور افغانستان هر مترمکعب آب مازاد رودخانه هیرمند را حدود یک دلار به ایران می‌فروشد، که این موضوع بسیار ناعادلانه است.
از اظهار نظرهای مسئولان می‌توان دریافت که به‌طور حتم حق ایران از رودخانه هیرمند ازسوی کشور افغانستان زیر پا گذاشته شده است، از این رو برای پاسخ‌گویی به نیازها و رعایت حقوق مسلم مردم منطقه سیستان باید معاهده جدیدی مطابق با حقوق عرف بین‌الملل درباره رودهای مرزی تهیه، تدوین و جایگزین معاهده کنونی شود.