"ریچارد استر" محقق و استاد موسسه معدن و تکنولوژی در نیومکزیکو و رئیس انجمن لرزه شناسی آمریکا به سئوالات مهر درباره زمین لرزه اخیر ژاپن و احتمالات دانشمندان درباره زمین لرزه ای که ممکن است تهران را به شدت تهدید کند پاسخ داده است.
به گزارش مهر، زمین لرزه ژاپن همه را شوک زده کرد و وقوع سونامی مهیب پس از آن، کشته شدن هزاران انسان و ویرانی شهرهای مختلف این کشور پیشرفته و صنعتی و بدتر از همه تخریب نیروگاه اتمی فوکوشیما دائیچی که نشت مقادیر زیادی مواد رادیو اکتیو به محیط اطراف و آب دریا را در پی داشت طی یک ماه گذشته به یکی از اصلی ترین نقاط تمرکز رسانه های جهان تبدیل شده و کشورهای کمتر توسعه یافته را در نگرانی شدیدی فروبرده است.
دانشمندان نیز در این میان دست از کار نکشیده اند و این فاجعه طبیعی را از زوایا و دیدگاه های مختلف علمی مورد بررسی قرار داده اند تا راهکارهایی برای کنترل نشت مواد سمی و سر و سامان دادن به وضعیت آشفته شهرهای سونامی زده یافته و به بررسی علل زمین لرزه و احتمال وقوع دوباره چنین زمین لرزه ای در جایی دیگر از جهان بپردازند.
هفته گذشته گروهی از همین دانشمندان سئوالی مهم را مطرح کردند: آیا زمین در دوره ای جدید از وقوع زمین لرزه های مهیب قرار گرفته است؟ سئوالی که هنوز پاسخی برای آن یافته نشده است اما "ریچارد استر" محقق و استاد موسسه معدن و تکنولوژی در نیومکزیکو و رئیس انجمن لرزه شناسی آمریکا که خود یکی از طراحان این سئوال به شمار می رود در گفتگوی مشروح با خبرگزاری مهر درباره زوایای مختلفی از این فاجعه طبیعی سخن گفته است:
نقشه مناطق وقوع زمین لرزه و پس لرزه های اخیر در ژاپن
آقای استر ؛ آیا ما واقعا در عصر وقوع زمین لرزه های مهیب زندگی می کنیم؟ دوره ای خاص که سیاره زمین فعالیتهای شدیدتری از خود نشان می دهد؟- ریچارد استر - رئیس انجمن لرزه شناسی آمریکا: دلیلی بر اثبات وجود چنین دورانی ندارم. می توانم نتیجه بگیرم که ما در دورانی از وقوع زمین لرزه های جهانی قرار گرفته ایم. به این معنی که زمین لرزه های بزرگ می توانند در نواحی مجاور خود پس لرزه های شدیدی را خلق کنند و بر روی گسلهای بزرگ نزدیک به مرکز زمین لرزه فشار شدیدی وارد آورند. از این رو زمین لرزه ها به طور حتم می توانند تاثیر کوتاه-بردی بر روی گسلهای اطراف خود داشته باشند اما تاثیر دور-برد (برای مثال تاثیر زمین لرزه ژاپن بر روی شمال غرب آمریکا) احتمالا امکان پذیر نیست. با این حال زمین لرزه هایی نیز وجود دارند که محاسبه عملکرد آنها در این زمینه کمی دشوار است.
وقوع چنین پس لرزه های شدیدی در ژاپن امری عادی است؟ چنین پس لرزه های شدیدی می توانند یک شهر را در کشوری دیگر کاملا ویران کنند، آیا رابطه مستقیمی میان شدت زمین لرزه اول و پس لرزه های پس از آن وجود دارد؟- بله. زمین لرزه های بزرگ پس لرزه های بزرگی از خود به جا می گذارند به طوری که زمین لرزه اخیر 9 ریشتری ژاپن می تواند فعالیتهای لرزه ای زمین را برای یک دهه افزایش دهد، برای مثال امکان دارد وقوع پس لرزه های 7 ریشتری در این منطقه افزایش پیدا کند.
آیا پیش از این نیز زمین لرزه ای چنین مهیب در این گسل خاص اقیانوسی رخ داده و این گسل پیش از این نیز بر روی زمین آثار تخریبی از خود به جا گذاشته است؟- زمین لرزه ای که در 9 جولای سال 869 در این منطقه رخ داد، بسیار مشهور بوده و بارها و بارها بررسی و مطالعه شده است. شدت این زمین لرزه 8.4 ریشتر تخمین زده شد اما امواج سونامی ناشی از این زمین لرزه بسیار عظیم و مهیب بوده است به شکلی که رسوبات شن به جا مانده از این سونامی را می توان تا مسافت 4 کیلومتری در ساحل "سندای" مشاهده کرد.
زلزله و سونامی ژاپن
زمین لرزه ژاپن نتیجه یک فرایند دوره ای لرزه ای در زمین بوده است؟- این زمین لرزه یک رویداد کاملا غافلگیر کننده بود. زمین لرزه ها لزوما به صورت دوره ای رخ نمی دهند اما تمامی شواهدی که پیش از این وجود داشتند نشان می دادند زمین لرزه بزرگ بعدی در این منطقه شدتی برابر 8 ریشتر خواهد داشت.
چند گسل در وقوع این فاجعه طبیعی نقش داشته اند؟- عامل اصلی این زمین لرزه بزرگ قرارگیری ژاپن در منطقه ای فرورانشی است. این به آن معنی است که در این منطقه گسلهای کم عمق پوسته ای بیشماری وجود دارند که می توانند در فاجعه ژاپن نقش داشته باشند.
تا جایی که می دانم شیوه ای قابل قبول برای پیش بینی زمین لرزه ها وجود ندارد. پس چرا کشوری پیشرفته مانند ژاپن باید چنین نیروگاه بزرگی را بدون در نظر گرفتن عواقب وقوع پدیده های طبیعی در کنار اقیانوس بنا کند؟- سئوال خوبی است. در واقع به نظر می رسد این کشور تنها خطر سونامی را دست کم گرفته بوده است زیرا همانطور که دیده شد ژاپن در بنای سازه های مختلف خطر وقوع لرزه های شدید را به خوبی پیش بینی کرده، در نظر گرفته و محاسبه کرده است.
فکر می کنید زمین لرزه ژاپن پدیده ای کاملا طبیعی بوده است؟- قطعا همین طور است. زمین لرزه ژاپن پدیده ای کاملا طبیعی و ناشی از حرکت تکتونیکی صفحه های زمین بوده است.
آیا پس از وقوع زمین لرزه ژاپن احتمال انفجار آتشفشانی تحت تاثیر حرکات صفحه های زمین در این منطقه افزایش یافته است؟- این احتمال وجود دارد که برخی از سیستمهای آتشفشانی تحت تاثیر لرزه های ناشی از زمین لرزه شدید ژاپن و یا تغییرات فشار یا کشش صفحه های زمین در اثر این لرزه ها، قرار بگیرند. با این همه تا کنون هیچ نشانه ای از وجود چنین تاثیری در ژاپن مشاهده نشده است.
نظرتان درباره گسل سن آندریاس* چیست؟ آیا این گسل می تواند در آینده ای نزدیک منجر به وقوع فاجعه ای مشابه ژاپن شود؟- گسل سن آندریاس خطر وقوع سونامی را به دنبال ندارد اما می تواند به تدریج زمین لرزه های مخربی را در جنوب و شمال کالیفرنیا به وجود آورد. امیدواریم این تخریبها را بتوان از طریق آماده سازی های پیش از وقوع زمین لرزه ها و کار گذاشتن سیستمهای هشدار پیش از زمین لرزه محدود کرد. این سیستمها می توانند نزدیک شدن ارتعاشات شدید زمینی را احساس کرده و برای مثال ده ها ثانیه پیش از رسیدن این ارتعاشات به لس آنجلس به آن شهر هشدار بدهد.
ایران هم شاهد وقوع زمین لرزه های بسیاری در طول سال است. زلزله مهیب در ایران قابل پیش بینی است؟- ایران به طور کلی عنوان کشوری زلزله خیز بسیار مشهور است و بیشتر از جانب وقوع زمین لرزه های مهیب تهدید می شود و نه سونامی. از جمله مهمترین این زمین لرزه ها زلزله ای است که احتمال وقوع آن در نزدیکی تهران وجود دارد، از این رو بهتر است ایرانیها از هر نظر خود را برای این احتمال آماده کنند.
تقریبا تمامی متخصصان زمین شناسی و لرزه شناسی درباره وقوع زمین لرزه در تهران هشدار می دهند. شما این پدیده را چگونه ارزیابی می کنید؟- از دیدگاه علم زمین شناسی وقوع زلزله ای بسیار مخرب در نزدیکی تهران امری کاملا قطعی است که در عین حال نمی توان زمان وقوع، شدت و قدرت تخریب آن را پیش بینی کرد. تنها می توان میزان خطر و آسیبهای ناشی از آن را پیش بینی کرده و خود را برای وقوع آن آماده کرد.
آقای استر؛ آیا زمین به واکنشی زنجیره ای تن داده است، یعنی زمین لرزه ژاپن می تواند انرژی کافی برای فعال کردن گسلهای بزرگ دیگر در دیگر نقاط جهان را به زمین تزریق کرده و زمین لرزه های زنجیره ای را به وجود آورد؟- همانطور که گفتم هیچ مدرک و نشانه ای از احتمال وقوع چنین واکنشهای دور-برد ارتعاشی میان گسلهای بزرگ جهان وجود ندارد.
از این که در بین زمانهایی که به مطالعه و تحقیق می گذرانید سئوالهای خبرگزاری مهر را پاسخ گفتید سپاسگزارم.- من هم از این گفتگو متشکرم.