مانند بسیاری از مکان‌های باستانی، وجود سو نوراکسی (Su Nuraxi) (یک ساختمان ۳۵۰۰ساله ساخته شده از سنگ‌های بزرگ در بارومینی در ساردینیای ایتالیا) مدت‌ها پیش از اینکه توجه باستان‌شناسان حرفه‌ای را به خود جلب کند، برای کشاورزان محلی شناخته‌شده بود.
به گزارش فرادید، در این مورد، باستان‌شناس مورد نظر جیووانی لیلیو، بنیانگذار نهایی دانشکده تخصصی مطالعات ساردینی در دانشگاه کالیاری و متخصص برجسته‌ی عتیقه‌جات ساردینی بود. لیلیو که تازه از دانشگاه ملی باستان‌شناسی رم فارغ‌التحصیل شده بود، حرف کشاورزان بارومینی را باور کرد و بی‌درنگ بودجه و منابع لازم برای حفاری کامل از آنچه «سا فوتونا» یا «چاه» نامیده میشد، تهیه کرد.
نمایی از سو نوراکسی
این حفاری که در دهه ۱۹۵۰ انجام شد، بیش از پنج سال طول کشید. پیش از اینکه باستان‌شناسان بتوانند حفاری را آغاز کنند، ابتدا باید لایه‌های زیاد از خاک و علف را برمی‌داشتند. این پروسه به بیش از ۴۰ کارگر، چندین گاو نر و حدود ۲۰ میلیون لیره نیاز داشت.
نتایج بدست‌آمده ارزشش را داشت. پس از پایان حفاری، لیلیو و همکارانش یکی از بزرگترین مجتمع‌های شناخته‌شده را کشف کردند که توسط مردم نوراژیک به جا مانده بود، فرهنگ اسرارآمیزی که از قرن هجدهم پیش از میلاد ساردینیا را شکل داد.
محوطه باستان‌شناسی سو نوراکسی در بارومینی
فرهنگ نوراژیک که تصور می‌شود نشأت‌گرفته از «فرهنگ نوسنگی کاردیال وِر» باشد که در طول عصر برنز در سراسر اروپای جنوبی و مدیترانه غربی گسترش یافت، نامش برگرفته از مشهورترین شاهکار معماری آن‌ها، نوراگه است؛ بناهای باستانی کلان‌سنگی که هزاران سال دوام آورده‌اند.
نوراگه بارومینی یکی از بزرگترین آن‌هاست که در میراث جهانی یونسکو نیز ثبت شده است. این سازه دارای یک برج مخروطی بریده مرکزی است (که اکنون شکسته شده) و تصور می‌شود تا ۱۸ متر ارتفاع داشته است. این برج سه اتاق روی هم دارد که احتمالاً بین قرن‌های ۱۷ و ۱۳ پیش از میلاد سوار شده‌اند. اواخر عصر برنز، این سازه مرکزی توسط چهار برج اضافه که توسط دیواری که در عصر آهن گسترش یافته بود به هم پیوستند. این سازه‌ها با هم یک حیاط داخلی حاوی یک چاه را محصور می‌کردند.
این که سو نوراکسی چه خدمتی به سازندگانش می‌کرده هنوز روشن نیست. برخی محققان بر این باورند که سازه‌های کلان‌سنگ در اصل سکونتگاه بودند و خانواده‌ها یا حتی قبایل را در خود جای می‌دادند اما در نهایت به شهرها و پاسگاه‌های نظامی تبدیل شدند.
برخی دیگر حدس می‌زنند مانند سایر نوراگه‌ها، این بنا به دلایل مذهبی ساخته شده و چاهی که در مرکز سازه قرار دارد به یک خدا یا الهه اختصاص داشته است.
درون چاه در سو نوراکسی
همچنین شاید هدف ساخت آن‌ها سیاسی بوده، یعنی به منظور تجمع طایفه‌های مختلف در دوران‌های بحرانی، یا شاید هدف ساخت آن‌ها اقتصادی بوده و به اعضای فرهنگ نوراژیک اجازه می‌داده زمین‌های حاصلخیز را برای فعالیت‌های کشاورزی آماده کنند، تجارت و راه‌های ارتباطی را اداره کنند یا ایستگاه استراحتی برای تاجران بوده است.
تا زمانی که شواهد باستان‌شناسی جدید پاسخ روشنی ارائه ندهند، هرگز با اطمینان نمی‌دانیم دلیل اصلی ساخت آن‌ها چه بوده است. فرهنگ نوراژیک باوجود شکوفایی تقریباً یک هزاره ساله، حدود سال ۱۲۰۰ پیش از میلاد شروع به افول کرد، زمانی که خشکسالی طولانی شهرها را خالی از سکنه کرد.
امروزه، کلان‌سنگ‌های نوراگه نماد مهم غرور و میراث ساردینی هستند و سو نوراکسی یکی از محبوب‌ترین مقاصد گردشگری این جزیره شده است.