سرکان دمیرتاش، تحلیلگر مسایل ترکیه در بی بی سی نوشت: در میانه خشم و هیاهو در خاورمیانه‌‌ای پرتنش، اظهارات اخیر رئیس رادیو و تلویزیون دولتی ترکیه باعث شده بار دیگر ماهیت واقعی روابط ترکیه و ایران در مرکز توجه قرار بگیرد. این دو کشور بزرگ منطقه مرز مشترکی دارند که از قرن هفدهم میلادی تاکنون تغییر نکرده است.
زاهد سوباجی، مدیرکل سازمان رادیو و تلویزیون ترکیه (تی‌آرتی)، روز ۹ اکتبر در سخنرانی خود در مراسم آغاز سال تحصیلی جدید در دانشگاه اولوداغ بورسا اعلام کرد که پخش شبکه تی‌آرتی فارسی تا پایان سال جاری میلادی آغاز خواهد شد.
او گفت: «ما در پایان امسال شبکه تی‌آرتی فارسی را راه‌اندازی می‌کنیم. ما نباید ایران را راحت بگذاریم.» رسانه‌های ترکیه این اظهارات را منتشر کردند و گزارش دادند که مدیر تی‌آرتی در همین سخنرانی باز هم درباره «آشفته کردن» ایران صحبت کرده است.
چند روز طول کشید تا اهمیت این اظهارات و تاثیرات احتمالی آن بر روابط ترکیه و ایران در رسانه‌ها بازتاب پیدا کند.
روزنامه راست افراطی آیدین‌لیک در شماره ۱۴ اکتبر خود با سرخط «مدیر تی‌آرتی باید فورا برکنار شود» به نقل از دوغو پرینچک، رئیس حزب وطن، به این موضوع پرداخت. این حزب در انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته از رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، حمایت کرده بود.
بسیاری از مفسران، سیاستمداران و روزنامه‌نگاران نیز سخنان سوباجی را محکوم کرده و تاکید کرده‌اند که «این موضع‌گیری علیه ایران تنها در خدمت منافع اسرائیل و آمریکا خواهد بود».
هرچند مقام‌های ایرانی، از جمله احمد نوروزی، معاون برون مرزی صداوسیمای جمهوری اسلامی به شدت
اظهارات رئیس تی‌آرتی را محکوم کرده و خواهان شفاف‌سازی از سوی مقام‌های ترکیه شده‌اند، اما وزارت امور خارجه ترکیه هیچ بیانیه‌ای درباره این سخنان صادر نکرده است.
خارج از شبکه‌های اجتماعی، پوشش گسترده‌ای از اظهارات مدیر تی‌آرتی در رسانه‌های طرفدار دولت ترکیه دیده نمی‌شود.
رسانه‌های ترکیه گفتند مدیر تی‌آرتی در سخنرانی در دانشگاه اولوداغ بورسا درباره «آشفته کردن» ایران صحبت کرده است
واکنش سوباجی به انتقادات
سوباجی روز ۱۴ اکتبر در بیانیه‌ای در شبکه اجتماعی ایکس تلاش کرد به انتقادات پاسخ دهد و گفت که این اظهارات «خارج از چارچوب» سخنان او تعبیر شده است.
او گفت که در سخنرانی خود توضیح داده است که تی‌آرتی با پخش برنامه به ۴۱ زبان مختلف به یک نام جهانی تبدیل شده، و افزود که هنگام صحبت درباره راه‌اندازی تی‌آرتی فارسی، تنها به رقابت‌پذیری این شبکه اشاره کرده است. او همچنین تاکید کرد که تی‌آرتی فارسی به گسترش روابط ترکیه و ایران کمک خواهد کرد.
«رئیس تی‌آرتی دل اسرائیل را شاد می‌کند»
با وجود این، برای بسیاری در ترکیه و فراتر از آن، چنین اظهاراتی از زبان مقامی بلندپایه را که کنترل قوی‌ترین رسانه این کشور را در دست دارد، نشانگر رقابت دیرینه بین دو کشور همسایه، با وجود پیوندهای عمیق تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی، دانسته‌اند.
به گفته مهمت علی گولر، ستون‌نویس روزنامه سکولار و ضد دولتی جمهوریت، سخنان سوباجی تازه‌ترین نشانه و مدرک از سیاست‌های ضد ایرانی است که حزب حاکم عدالت و توسعه آن را دنبال می‌کند.
او نوشت: «صریح بگویم: آمریکا و اسرائیل از این که ترکیه ایران را ناراحت کند، بیشترین رضایت را خواهند داشت.» او استدلال کرد که دلیل اصلی این رویکرد ضد ایرانی، اختلافات مذهبی بین دو کشور همسایه است.
گولر ادعا کرد که ترکیه از نفوذ حکومت شیعی ایران بر حماس و تصاحب نقش ترکیه سنی در دفاع از جان و حقوق فلسطینیان در برابر اسرائیل، ناراضی است.
اظهارات مشابهی هم پس از آن مطرح شد که ترکیه به ترور و شهادت حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله لبنان و متحد ایران، در حمله اسرائیل واکنشی جدی و قوی نشان نداد.
آنها معتقدند که تضعیف نیروهای نیابتی ایران در خاورمیانه، به ویژه در سوریه، به نفع ترکیه است که قصد دارد روابط خود را با دولت بشار اسد عادی کند و نفوذ اقتصادی و سیاسی خود را به منطقه بازگرداند.
رقبای منطقهای
هرچند ترکیه و ایران در تاریخ معاصر درگیر جنگی مستقیم نبوده‌اند، اما به ویژه پس از انقلاب اسلامی ایران، این دو کشور به رقبای بزرگ منطقهای تبدیل شده‌اند.
تلاش‌های ایران برای تاثیر بر سایر کشورهای مسلمان، از جمله ترکیه، آنکارا را خشمگین کرد و باعث شد دولت ترکیه اقدامات متقابلی انجام دهد.
ترکیه که از سال ۱۹۵۲ عضو ناتو است، از تلاش‌های ایران برای توسعه تسلیحات موشکی نیز نگران است، چون نزدیکی جغرافیایی این دو کشور، ترکیه را به عنوان یکی از نخستین اهداف بالقوه موشک‌های بالستیک ایران مطرح می‌کند.
تحولات اخیر باعث افزایش اختلاف میان دو کشور شده است. یکی از عرصه‌هایی که ترکیه و ایران در آن به طور کامل در صف‌های مخالف ایستاده‌اند، سوریه است.
در اوایل جنگ داخلی سوریه، ترکیه برای سرنگونی بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، در کنار قدرت‌های غربی ایستاد. اما ایران همراه با روسیه به بزرگترین حامی اسد تبدیل شد که با کمک و حمایت ایران توانست در قدرت باقی بماند.
ترکیه و ایران هنوز هم در چارچوب «مجمع بین‌المللی آستانه» شریک یکدیگر هستند، اما منافع آنها متفاوت است. مقام‌های ترکیه معتقدند که تهران بشار اسد را از عادی‌سازی روابط با رجب طیب اردوغان دلسرد می‌کند تا نفوذ خود را در منطقه از دست ندهد.
مسئله دیگری که آنکارا همواره تهران را به آن متهم می‌کند، ادعای حمایت ایران از پ‌ک‌ک (حزب کارگران کردستان) است که در فهرست سازمان‌های تروریستی آمریکا و اتحادیه اروپا قرار دارد.
مقام‌های ترکیه، عمدتا در مصاحبه‌های غیررسمی خود با خبرنگاران رسانه‌ها، از تداوم گفت‌وگو و ارتباط ایران با پ‌ک‌ک به ویژه در استان سلیمانیه عراق شکایت کرده‌اند. آنکارا معتقد است که ایران این کار را برای بی‌ثبات کردن ترکیه و بر هم زدن روابط آن با عراق و سوریه انجام می‌دهد.
ایران و ترکیه در قفقاز جنوبی هم درگیر یک مناقشه خاموش هستند. ایران به شدت با مسیر حمل و نقل جدید موسوم به گذرگاه زنگزور مخالف است. این گذرگاه ترکیه و جمهوری آذربایجان را از طریق خاک ارمنستان به هم متصل می‌کند.
ایران و ترکیه مدت‌هاست که از همکاری اقتصادی مطلوب، قراردادهای انرژی و گردشگری بهره‌مند بوده‌اند
روابط اقتصادی، قراردادهای انرژی
با وجود این اختلافات، دو کشور مدت‌هاست که از همکاری اقتصادی مطلوب، قراردادهای انرژی و گردشگری بهره‌مند بوده‌اند.
حجم تجارت میان دو کشور بیش از ۱۰ میلیارد دلار است و هدف مشترک آنها افزایش آن به ۳۰ میلیارد دلار است که در توافق‌نامه ویژه تجاری میان دو کشور تعیین شده است.
ترکیه و ایران همچنین یک تفاهم‌نامه جدید برای گسترش همکاری‌های خود در زمینه انرژی امضا کرده‌اند که در جریان سفر ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور سابق ایران به ترکیه در ماه ژانویه ۲۰۲۴ به نتیجه رسید.
ایران یکی از تامین‌کنندگان اصلی گاز طبیعی ترکیه است. این دو کشور در حال بحث درباره تمدید قرارداد فعلی هستند که در سال ۲۰۲۶ به پایان می‌رسد.
از دیدگاه اجتماعی، ترکیه یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری برای ایرانیان محسوب می‌شود. بر اساس آمار وزارت گردشگری ترکیه، سالانه حدود سه میلیون ایرانی به ترکیه سفر می‌کنند.
زاهد سوباجی مدیر تلویزیون دولتی ترکیه
اهمیت زمان اظهارات مدیر تی‌آرتی
برای بسیاری، زمان‌بندی اظهارات مدیر رادیو تلویزیون دولتی ترکیه نیز مهم است. در این زمینه دو جنبه اصلی قابل توجه است.
اول این که خاورمیانه در یکی از سخت‌ترین دوره‌های خود قرار دارد و ایران و اسرائیل هیچ‌گاه تا این حد به یک درگیری نظامی مستقیم نزدیک نبوده‌اند.
نکته دوم این که مسعود پزشکیان، رئیس جمهور جدید ایران، از ترک‌های ایران است و می‌تواند به زبان ترکی صحبت کند.
اردوغان در اولین اظهارات خود پس از انتخابات ریاست جمهوری ایران، با تبریک به پزشکیان، با اشاره به ریشه‌های رئیس جمهور جدید ایران، ابراز امیدواری کرد که «روابط دوجانبه در دوره جدید بیش از پیش توسعه یابد».
این دو رهبر اخیرا در جریان نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک با یکدیگر دیدار کردند و بر گسترش روابط در تمام زمینه‌ها تاکید کردند.
باید دید که آیا اظهارات اخیر مدیر تی‌آرتی چشم‌انداز مشترک اردوغان و پزشکیان برای توسعه روابط دوجانبه را با وجود اختلافات منطقهای، از بین خواهد برد یا نه.