«چهارشنبه‌سوری»؛ چه بود و چه شد؟

ایران از دیرباز به‌عنوان گهواره تمدن مطرح شناحته می‌شود. در این سرزمین آیین‌های بسیاری در دل حیات مردم حضور داشته و یکی از آن‌ها، آیین «چهارشنبه‌سوری» است که در آخرین چهارشنبۀ سال برگزار می‌شود. آیینی که حالا سال به سال رنگ عوض کرده و از ماهیت گذشته‌اش چندان خبری نیست.

به گزارش ایسنا، تاریخچۀ «چهارشنبه‌سوری» در فرهنگ ایرانی به قصۀ «حیات سیاوش» برمی‌گردد. زمانی‌که سودابه (مادرخواندۀ سیاوش) به سیاوش دل می‌بندد اما او اسیر مکر و تلبیس‌اش نمی‌شود. هنگامی‌که این ماجرا به گوش کیکاووس می‌رسد، خشمگین می‌شود و سیاوش از پدرش (کیکاووس) می‌خواهد تا برای اثبات پاکی و عفت خود از هفت منزل آتش عبور کند تا اگر سالم بیرون آمد، همگان آن را دلیل بر پاکی و قداست او بدانند. سیاوش این کار را انجام می‌دهد و سرزنده و سالم از دل آن‌همه آتش بیرون می‌آید. 

در این برهه از تاریخ، به دستور کیکاووس این تصمیم اتخاد می‌شود که فردای آن روز یعنی «چهارشنبه»، در وسط میدان اصلی شهر، سوری همگانی داده شود و بعدها به «چهارشنبه‌سوری» معروف می‌شود. امتحان عبور از آتش که‌ در فرهنگ ایرانی «ور» نام دارد و در آخرین سه‌شنبه سال انجام می‌گیرد.

سعید گراوند - پژوهشگر حوزه تاریخ و ادیان - در توضیح چراییِ قدسی بودنِ «آیین چهارشنبه‌سوری» می‌گوید: در فرهنگ ایرانیان «چهارشنبه‌سوری» از دیرباز یک پدیدار مینوی و آیین قدسی است و در نزد آریاییان تجلّیِ ضیافتی بزرگ، جشنی ملّی، اتحاد و همدلی ایرانیان معنا می‌یابد. اما امروزه‌ به نظر می‌رسد که فهم قلیلی از ما ایرانیان از این آیین بزرگ چندان معقول نیست و به‌همین‌دلیل برخی رفتارها به‌مناسبت این آیین به مهجورترین صورت ممکن ظاهر می‌شود.

او ادامه می‌دهد: این در حالی است که در باور اصیل ایرانی، آیین «چهارشنبه‌سوری» نوعی جشن فراتاریخی محسوب می‌شود که در دیالکتیک تجلیّات قداست منعکس است و در آن به فضائل اخلاقی، حفظ و بقای آتش، شادی و نشاط آدمیان توجه می‌شده است. بر همین اساس، چهارشنبه‌سوری به‌عنوان آیینی قدسی همواره عبارت است از «تکرار عملی مثالی که نیاکان ما در آغاز تاریخ انجام داده‌اند و آدمی به یُمن قداست این آیین می‌کوشد تا فضایل اخلاقی را در ساحت وجود خود تحقق ببخشد». 

گراوند اضافه می‌کند: انسان مدرن متأسفانه به این پدیدار قدسی دید فراتاریخی ندارد، بلکه نگرش صوری و فرمالیسم پیدا کرده است. از این رو است که امروزه فهم و بنیاد نظری این پدیدار عموماً مورد غفلت قرار می‌گیرد و می‌بینیم برخی از افراد هر روز بیشتر از دیروز از فهم ذات این مراسم فاصله می‌گیرند و بیم آن می‌رود که کم‌کم شاهد هبوط نمایش‌های آیینی و سنّتی مانند «چهارشنبه‌سوری» در ایران باشیم.‌

این پژوهشگر در پایان می‌گوید: در آیین چهارشنبه‌سوری وظیفۀ ما ایرانیان این است که فرهنگ‌سازی کنیم و بدانیم که انسان آریایی بایستی به مرتبه‌ای از فضیلت برسد که در آن مکر، نیرنگ و فریب نفس خود را بسوزاند، نه اینکه دست به کارهایی بزند که با روح این آیین ناسازگار است. همچنین هریک از ما ایرانیان باید در رفتارهای خود در این مراسم بازنگری کرده تا هرچه بیشتر به حفظ و پایداری آن کمک کنیم و در معرفی آن به جامعه جهانی سهیم باشیم.

بیشتر بخوانید:

با ترقّه‌‌هایت مرا بیازار!

تماشاخانه

قسمت سوم : از کشف نوشیدنی‌های تند رومی‌ها تا قدیمی‌ترین طلسم‌ها در دانمارک (فیلم)

داستان طلسم عجیبی که در آن هفت گربه مرده یک تیم آرژانتینی را بیچاره کرد / ماجرای نفرین هفت گربه چه بود؟ (فیلم)

فیلم های دیگر