گزارش تحقیقی از وضعیت سلامت روان پزشکان آینده ایران

مانا جامعی- پزشک فارغ التحصیل دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به نتایج پایان نامه خود با عنوان "بررسی ارتباط عدالت سازمانی و سلامت روان در اینترن‌های دانشگاه شهید بهشتی"، گفت: جامعه آماری این پژوهش ۶۷۸ اینترن در سال ۹۹-۹۸ بود که ۳۵۸ نفر پرسشنامه تکمیل کردند. عوامل مورد بررسی شامل متغیرهای دموگرافیک شامل سن، جنس، شهر محل سکونت قبل از ورود به دانشگاه، وضعیت سکونت فعلی (سکونت در خوابگاه، در خانه با دوستان، با خانواده و یا تنها) وضعیت اقتصادی، وضعیت تأهل، تعداد ماه‌های که از اینترنی دانشجویان گذشته، آخرین بخش بیمارستانی که بوده‌اند، میزان علاقه آن‌ها به رشته پزشکی، میزان امیدواری آن‌ها به آینده شغلی، میزان رضایت آن‌ها از زندگی شخصی، داشتن یا نداشتن بیماری و همچنین عدالت سازمانی بود.

وی با استناد به نتایج مطالعاتی که جهت بررسی شدت و میزان افسردگی، علایم آن و تفکرات خودکشی در دانشجویان پزشکی ۴۳ کشور دنیا (تا قبل از سال ۲۰۱۶) انجام شده، اظهار کرد: شیوع کلی علایم افسردگی ۲۷.۲ درصد و طیف آن در مطالعات مختلف بین ۹.۳ تا ۵۵.۹ متغیر بود که حاکی از شرایط نامطلوب دانشجویان پزشکی در کشورهای بسیاری است.

این محقق با بیان اینکه دانشجویان رشته های مربوط به مراقبت‌های بهداشتی و علوم پزشکی بیشتر در معرض مسائل روانی هستند، گفت: دلایل متعددی همچون حجم بالای کار در شیفت‌ها، داشتن مسئولیت در برابر بیماران، اساتید و رزیدنت ها، حجم بالای درس ها و کمبود خواب باعث شده اختلالات روان و عواقب آن در دانشجویان پزشکی بیشتر از جمعیت عمومی و همچنین دانشجویان سایر رشته ها باشد.

دانشجویان دختر، افسرده‌تر از دانشجویان پسر

وی با بیان اینکه براساس این تحقیق عواملی چون جنسیت، وضعیت زندگی، نوع بخش کارآموزی و نیز میزان درک دانشجویان از عدالت سازمانی در بیمارستان های محل کارآموزی با میزان اختلالات روانی ارتباط معناداری دارد، افزود: اینترن‌های مرد به طور قابل توجه و معناداری از سلامت روان مطلوب تری برخوردار هستند، همچنین علائم جسمی مرتبط با اختلالات روان کمتری را نشان می دهند، به گونه ای که اضطراب، بی خوابی و افسردگی شدید در آنها خفیف تر است. میزان شدت افسردگی با اختلاف اندکی در دانشجویان دختر بیشتر از دانشجویان پسر است.

جامعی با اشاره به اینکه زنان بخش قابل توجهی از سیستم بهداشت و درمان را تشکیل می دهند، یادآور شد: سیستم آموزش پزشکی ایران هنوز یک محیط مردسالار غالب و شامل نابرابری جنسیتی است که این موضوع ممکن است یکی از علل مهم در نامطلوب تر بودن وضعیت سلامت روان زنان مشغول در سیستم های درمانی باشد.

وی با بیان اینکه کارورزان در نیمه دوم سال اول اینترنی خود به طور قابل توجهی از سلامت روان بدتری رنج می برند و علائم جسمی بیشتری را نسبت به اینترن‌های سال دوم کارورزی خود نشان می دهند، افزود: اینترن‌های بخش زنان به طور قابل توجهی اضطراب، بی خوابی و اختلال عملکرد اجتماعی  بیشتری را نسبت به سایر بخش ها نشان دادند. علاوه بر این، کسانی که در طب اورژانس یا جراحی حضور داشتند نیز در مقایسه با گروه مرجع خودشان (بخش هایی که از نظر حجم کاری و روانی ساده تر تلقی می شوند) اضطراب و بی خوابی بیشتری نشان دادند.

سلامت روان بهتر دانشجویان خوابگاهی

این پزشک با اشاره به اینکه دانشجویان ساکن در خوابگاه به طور معناداری سلامت روان بهتری نسبت به افرادی که تنها زندگی می کردند داشتند، گفت: کسانی که با دوستان شان در خانه زندگی می کنند نیز به طور معنی داری علائم جسمی و اضطراب کمتری از خود نشان می دهند، اما کسانی که در خانه با خانواده های خود زندگی می کردند در مقیاس کلی و زیر مقیاس ها با گروه مرجع (زندگی در خانه به تنهایی) تفاوتی نداشتند.

وی با بیان اینکه میزان امیدواری به آینده شغلی و رضایت از زندگی شخصی رابطه مستقیم با سلامت روان دانشجویان دارد، تصریح کرد: کارورزانی که سطح امیدواری کمی به آینده شغلی خود دارند وضعیت نامطلوب تری نسبت به کسانی دارند که سطح امید بالایی داشتند و هم‌چنین علائم جسمی، اضطراب و بی خوابی، اختلال عملکرد اجتماعی و افسردگی شدید را بیشتر نشان دادند.

جامعی خاطرنشان کرد: برخلاف انتظار اولیه، اینترن‌هایی که علاقه کمی به پزشکی داشتند، به طور قابل توجهی از نتایج مطلوب تری برخوردار بودند، هم‌چنین علائم اختلال عملکرد اجتماعی و افسردگی شدید را در مقایسه با افراد با علاقه بالا کمتر نشان دادند.

وضعیت علاقمندان به رشته پزشکی نامطلوب‌تر از دیگران

پزشک فارغ التحصیل دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در مورد دلایل اینکه کارورزان علاقمند به رشته پزشکی وضعیت نامطلوب تری از نظر سلامت روان داشتند، توضیح داد: این افراد با علاقه زیادی وارد رشته پزشکی می شوند، اما وقتی واقعاً وارد محیط کار و بیمارستان می شوند و آن را تجربه می کنند می بینند که این محیط چه قدر با مفروضات قبلی آنها در تضاد است. بنابراین ناامید می شوند و از نظر ذهنی دچار اختلالات بیشتری می شوند تا کسانی که از ابتدا علاقه زیادی به کار کردن در این محیط نداشته اند و برای خود این محیط را تصور نکرده بودند.

ناعدالتی باعث تضعیف سلامت روان می شود

وی به عامل موثر دیگری در سلامت روان دانشجویان به نام عدالت سازمانی اشاره و اظهار کرد: عدالت سازمانی در بیمارستان به صورت رعایت انصاف و عدالت در تنظیم شیفت های کاری، پاداش ها، تنبیه ها و منابع به نسبت سهم هر یک از اینترن ها تحقق می یابد. مطالعه اخیر نشان داد هرچه فرد عدالت را بیشتر در مورد خود درک می کند سطح سلامت روان بالاتری دارد.

پزشک فارغ التحصیل دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به نتایج پایان نامه خود، گفت: ۶۷.۱ درصد از اینترن ها (کارورزان) دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به درجاتی از اختلال روان مبتلا هستند. در حالیکه مطالعه ای که ۲۰ سال پیش بر روی دانشجویان پزشکی در ایران انجام شد، نشان داده بود که ۵۲.۱ درصد اینترن ها مبتلا به اختلالات سلامت روان بودند، بنابراین نتایج این تحقیق حاکی از بدتر شدن وضعیت و ضرورت دستیابی به یک راه حل مناسب برای بهبود سلامت دانشجویان است.

چه کنیم تا سلامت روان بهتری داشته باشیم؟

جامعی، توجه ویژه و انجام مداخلات ارتقا سلامت برای گروه هایی که از نظر سلامت روان وضعیت نامطلوب تری دارند را لازم دانست و تصریح کرد: اقدام برای زنان، کارورزان در ماه ۶ تا ۱۲ ماه، کارورزان در بخش زنان و زایمان، کارورزان که به تنهایی زندگی می کنند، کارورزانی که علاقه بیشتری به رشته خود دارند، افرادی که سطح رضایت از زندگی شخصی و امیدواری به آینده شغلی پایین تری دارند و کسانی که بیماری روان یا جسمی دارند باید در اولویت باشد.

وی بر ضرورت آگاه کردن مدیران و مسئولان دوره کارورزی از شرایط نامطلوب وضعیت عدالت و سلامت روان در کاروزان تاکید کرد و افزود: به منظور اتخاذ راهکارهای عملی برای بهبود شرایط مانند افزایش حقوق اینترن ها، مشارکت بیشتر اینترن ها در تصمیم های شغلی آنها مانند تعداد شیفت ها و درمانگاه ها، ایجاد فضایی مناسب برای فراهم کردن امکان ابراز نظر، انتقاد و پیشنهاد در رابطه با روش های آموزشی و شرایط کاری اینترن ها ضروری است.

این پزشک، به فراهم کردن امکان مشاوره روانشناسی، جلسات درمانی رایگان و اطلاع رسانی در مورد آن به صورت گسترده برای اینترن ها به منظور بهبود شرایط روانی آن ها در کنار همکاری اساتید اشاره کرد و گفت: این امکان در بسیاری از دانشگاه ها از جمله دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی وجود دارد، اما متاسفانه خود من زمانی که فارغ التحصیل شدم، از آن با خبر شدم.

وی با بیان اینکه سلامت روان وضعیتی از تندرستی است که فرد در آن توانایی های خود را می شناسد، از عهده استرس های معمول زندگی برمی آید، توانایی کار کردن فعالانه، موثر و مولد را دارد، گفت: براین اساس سلامت روان می تواند سهم و نقش خود را در جامعه ایفا کند. سلامت روان نقش اساسی در توانایی های فردی و جمعی ما جهت فکر کردن، نشان دادن هیجانات، تعاملات با دیگران، توانایی امرار معاش و لذت بردن از زندگی دارد.

جامعی خاطرنشان کرد: با توجه با افزایش حجم کاری بیمارستان ها در شرایط کرونا، توجه به وضعیت سلامت روان کادر بهداشت و درمان از جمله دانشجویان، حیاتی است.