نگاهی به عزاداري حسينيه اعظم زنجان

ایسنا: ميراث معنوي، موضوعي است كه از چندين سال پيش در بخش فرهنگي يونسكو براي حفاظت از ميراث فرهنگي معنوي تمام ملت‌ها، تعريف شده و از آن پس براي اين امر، برنامه ريزي‌هاي لازم انجام مي‌شود.

يونسكو در كنوانسيون ميراث معنوي سال 2003، ميراث معنوي يا ميراث غيرملموس را رفتارها، شيوه‌ها، ارائه نمودها، دانش، مهارت‌ها و نيز وسايل، اشياء و مصنوعات دستي و فضاهاي فرهنگي مرتبط با آنها مي داند كه جوامع و گروه‌ها، آنها را به عنوان بخشي از ميراث فرهنگي خود مي‌شناسند. اين ميراث معنوي غيرمادي از نسلي به نسل ديگر منتقل مي‌شود و به طور مداوم توسط گروه‌ها و جوامع در برابر محيط، طبيعت و تاريخ آنها، مجدداً خلق و آفريده مي‌شود.

آيين‌هاي عزاداري ماه محرم همه ساله در سراسر ايران با شور و عشق خاص مردم به اباعبدالله الحسين (ع) برگزار مي‌شود، اين دسته‌ها از ديرباز همواره در قالب هيات‌هاي مذهبي و راه اندازي دستجات و تكايا برگزار شده است.

در همين راستا، مراسم عزاداري حسينيه اعظم زنجان كه در هشتمين روز ماه محرم در زنجان برگزار مي‌شود، در تاريخ 15 دي‌ماه 87 با شماره ثبتي 10 به عنوان دهمين مورد از ميراث معنوي ثبت شده در كشور و نخستين گونه از جنبه منحصر به فرد آيين‌هاي عزاداري در فهرست ميراث معنوي كشور به ثبت رسيد.

*ويژگيهاي مراسم حسينيه اعظم زنجان*

هر ساله از اول تا سيزدهم محرم، مراسم عزاداري حسينيه در زنجان برگزار مي‌شود و مهمترين و با عظمت ترين روز برگزاري آن، هشتم محرم (شب تاسوعا) است، اين مراسم سال‌هاست شكوه و عظمت خاص خود را دارد و مي‌رود تا سال به سال با افزايش خيل عظيم عزاداران شركت كننده، به عنوان بزرگترين مجمع عاشقان امام حسين (ع) در جهان شناخته شود.

با اينكه زنجان از نظر وسعت شهر بزرگی نیست؛ اما سال‌هاست كه در اين دسته عزاداري بيش از 200 هزار نفر شركت مي كنند، جذب گردشگر مذهبي، گوياي آن است كه مردم از اقصي نقاط كشور و حتي بسياري از كشورهاي خارجي براي شركت در اين حركت ميليوني به شهر زنجان مي‌آيند تا خود را در درياي خروشان عزاداران ابا عبدالله غرق كنند.

در طي اين چند روز مردم به سبب اعتقادات، كرامات و باورهاي قلبي خود قرباني و نذوراتي را به اين حسينيه اهدا مي‌كنند. از ديگر جنبه‌هاي حائز اهميت اين مراسم، تعداد ذبح قرباني است كه حسينيه اعظم زنجان را به عنوان دومين قربانگاه جهان اسلام بعد از منا در مكه(سالانه بيش از 7 هزار راس قرباني) و نخستين قربانگاه در جهان تشيع مبدل ساخته است.

حضور گسترده زنان در حاشيه اين مراسم از ديگر امور منحصر به فرد اين مراسم است البته در گذشته زنان تنها به عنوان تماشاگر در اين مراسم حضور مي‌يافتند، اما از سال قبل زنان نيز توانستند به صورت يك دسته مجزا در پشت سر دسته حركت كنند كه اين امر، به عنوان الگوي زيبنده پرچمدار كربلا حضرت زينب، معنويت خاصي به اين مراسم مي‌دهد.

تاريخي بودن مراسم حسينيه بر اساس تحقيقات به عمل آمده ثابت شده است، به گونه‌اي كه برخي مورخين قدمت برگزاري اين مراسم را حداقل از زمان قاجار مي‌دانند كه اين مراسم در حسينيه برگزار مي شده است.

جايگاه اعتقادي و مذهبي دين اسلام در اذهان عمومي، سادگي و بي پيرايگي انجام مراسم باعث شده كه اين رونق رو به افزايش مراسم، هر سال نسبت به سال قبل بيشتر شود.

اين مراسم شكوهمند هر ساله از طريق شبكه‌هاي برون مرزي(جام جم) و رسانه‌هاي ملي، شبكه وب(اينترنت) به صورت مستقيم پخش شده و خيل عظيمي از ايرانيان مقيم خارج از كشور بدين گونه نظاره گر اين مراسم شكوهمند هستند.

بهره‌برداري از نذورات اين مراسم در امور خيريه و عام المنفعه نيز در نوع خود بي نظير است؛ به طوري كه در آيين سوگواري هشتم ماه محرم سال گذشته، 11 هزار و 482 راس دام نذري توسط عاشقان سالار شهيدان حضرت امام حسين (ع)، به هيات حسينيه اعظم زنجان اهدا شد. هم‌چنين 6384 راس گاو، شتر، گوسفند، بز و شترمرغ به صورت زنده تحويل و 1642 راس دام نيز شامل گاو، گوسفند و بز در مسير حركت دسته عزاداري قرباني و ذبح شد.

دوستداران اباعبدالله الحسين(ع) هم‌چنين بهاي 3456 راس گوسفند نذري را نيز به صورت نقدي تقديم هيات امناي حسينيه اعظم كردند.

*قدمت مسجد حسينيه*

همان‌طور كه تاريخ سنگ نوشته نشان مي‌دهد، اهالي محل، اين مسجد را در سال 1261 هجري تعمير كرده اند. سند مكتوب تاريخي ديگر كه متعلق به حمام قديمي معروف به حمام كهنه كه نزديك حسينيه است و در تملك اين مسجد بوده و مدتها از طرف حسينيه به فردي بنام تورك علي اجاره داده شده بود، نشان مي‌دهد كه تاريخ احداث آن سال 1292 است.

البته گفته‌هاي شفاهي نيز به زمان‌هاي پيش از اين سال‌ها (مطابق اسناد ذكر شده) اشاره دارد، به گونه‌اي كه مي‌گويند در تاريخ 114 هجري قمري زنگ بزرگي به مسجد اهداء شده و اين زنگ تا چهل يا پنجاه سال پيش موجود بود كه بعد شكسته شده و از بين رفته است. همراه اين زنگ مقاديري وسايل ديگر مثل طبل و شيپور و چند قطعه شمشير و يك عدد كشكول هم بوده كه از آنها هم فعلاً اثري نيست. شايد در زمان رضاخان به علت تعطيلي مساجد، اين اشياء جمع آوري و احتمالاً به مركز فرهنگي و باستاني برده‌اند و يا اصلاً معدوم كرده‌اند.

آن‌چه در اينجا قابل توجه است، اين‌كه در سال 1322 هجري قمري حسينيه اعظم مدرسه و مسجد بوده است. زيرا اداره كل اوقاف در توضيحاتي در وقفنامه، آورده است كه متولي، منافع قريه مذكور را در وهله اول به تعميرات مدارس و مساجد اختصاص داده و تامين آب به مصرف برساند و نه عشر. ديگر را به حضرات طلاب محصلين ساكنين در حجرات هر مدرسه بپردازد؛ آن هم از قرار هر حجره سه نفر طلبه. در ضمن مشروط به اينكه هر طلبه بيش از يك ماه در خارج مدرسه نماند و اگر بيرون رود و برگردد، بايد لااقل دو ماه تمام در حجره خود مقيم باشد تا شهريه دريافت كند.

سومين سند مكتوب بيان‌گر آن است كه مسجد و مدرسه حسينيه، يكي از مساجد و مدارس قديمي زنجان بوده و در فتنه بابيه تخريب شده و در نيمه دوم قرن سيزدهم به علت خراب بودن مورد استفاده قرار نمي گرفته است كه سپس مردي به نام ميرزا عليا شرف خان خطيب لو مقتول به سال 1331 ه. ق با هزينه خود آن را تعمير و راه اندازي كرد، ولي مدرسه آن كه در فتنه بابيه تخريب شده بود، به حالت خرابه باقي ماند و سپس از بين رفت.

هم‌چنين بر مبناي اشياء تاريخي(عَلَم فلزي) كه متعلق به تكيه حسينيه بوده، تاريخ ساخت آن علم سال 1221 هجري قمري بوده كه در روي عَلَم حك شده است.

مدرك شفاف‌تر كتيبه سنگي در ديوار حسينيه نصب شده، تاريخ 1261 هجري قمري را نشان مي‌دهد كه اين تاريخ مربوط به تعمير برخي از ديوارها و فضاي عمومي حسينيه مي‌باشد؛ اين سند سنگ نوشته ايست كه در راهرو و مدخل ورودي مسجد حسينيه هم اكنون بر ديوار نصب شده و اشعار زير بر روي آن كنده كاري شده است:

بعد حمد خداي عز و جل/ كه كريم است و قادر و منان/ جمعي از مومنين اهل محل/ همه در زهد بوذر و سلمان/ سيد و ميرشان محمد علي/ صاحب جاه و فر و عزت و شان/ در درياي پاك پيغمبر/ پور هم اسم موسي عمران/ مسجدي خواستند بي مانند/ طرح از لطف حضرت يزدان/ چون به پايان رسيد اين مسجد/ هاتفي سفت اين در غلطان/ حبذا مسجدي كه در منظر/ آمده رشك روضه رضوان/ سال تاريخ او طلب كردم/ روزي از صوفي خجسته بيان/ كلك بگرفت و ريخت از كلكش/ بر ورق اين جواهر الوان/ بود از وجه پاك اين معبد/ طلعت مسجد الحرام عيان.