سرطان کاملاً درمان پذير است

در حالي وزير بهداشت از آمار ثبت 70 هزار مورد سرطان در کشور طي تيرماه امسال خبر داد که بنابر اظهارات متخصصان درمان سرطان، تعداد مبتلايان به سرطان بسيار بيش از اين رقم است اما به دليل وجود مراکز متعدد متولي درمان سرطان در کشور آمار فوق بسيار بيش از ارقام رسمي اعلام شده است. از سوي ديگر مساله يي که بر نگراني ها مي افزايد افزايش روزافزون آمار ابتلا به سرطان به ويژه سرطان هاي دستگاه گوارش به دليل بهره گيري کشاورزان از کودهاي ازت و کادميوم است. اين در حالي است که رئيس اتحاديه توليدکنندگان سم، علت استفاده بيش از حد کشاورزان از اين کودها را در پرداخت يارانه از سوي دولت دانسته و با انتقاد از دولت اعلام کرد «يارانه را از واردات کودها برداريد تا کشاورزان درست و بهينه کود را مصرف کنند». وي مشکل را در اين مي داند که واردکننده اين کودها دولت است اين درحالي است که کشورهاي پيشرفته به ويژه امريکا استفاده از اين کودها را سال هاست ممنوع کرده اند. مساله کودهاي سرطان زا و افزايش سرطان هاي دستگاه گوارش بهانه يي شد تا با دکتر «پيام آزاده» دبير «پنجمين همايش انجمن سرطان ايران» که 28 تا 30 مهرماه در تهران برپا مي شود، گفت وگويي کوتاه داشته باشيم.

---

- وزارت بهداشت امريکا با استناد به آخرين آمار انستيتوي سرطان امريکا، بالاترين آمار مرگ ومير تا سال 2020 ميلادي را مربوط به سرطان ها اعلام کرده است. اين در حالي است که اقدامات دولت ايالات متحده امريکا براي کنترل روند رو به گسترش سرطان ها از سوي متخصصان و مراجع بهداشتي مثبت ارزيابي شده است. با قبول اين مساله چرا پيش بيني مي شود تا حدود 10 سال ديگر سرطان ها در بالاترين بخش نمودار آمار مرگ و مير توسعه يافته ترين کشور دنيا قرار گيرند؟

در ابتدا يادآوري اين نکته ضروري به نظر مي رسد که هر جا در اين گفت وگو صحبت از سرطان است، منظور تنها سرطان هاي بزرگسالان (و نه کودکان) است. با توجه به بالا بودن آمار سرطان ها، وزارت بهداشت امريکا کمبود متخصصان درمان سرطان را تا پايان سال 2008 به عنوان يک هشدار اعلام کرده بود اين در حالي است که بالاترين ميزان متخصصان درمان سرطان و مراقبت هاي پس از آن در اين کشور قرار دارند. اين مساله اهميت و ضرورت توجه به تربيت متخصصان سرطان را نشان مي دهد. افزايش سن جمعيت کشورهاي پيشرفته به طور طبيعي در افزايش آمار ابتلا به سرطان ها موثر بوده، اين امر مستلزم افزايش امکانات و کادر درماني است. دو علت اصلي در کاهش آمار سرطان ها در امريکا به کارگيري روش هاي پيشگيري و غربالگري بسيار حساب شده و اجباري است.

- آمار بيماران مبتلا به سرطان و کادر درماني آن را در ايران چگونه ارزيابي مي کنيد؟

آمار مبتلايان به سرطان ها در کشور ما نيز کمتر از امريکا نيست. حتي بايد گفت بروز سرطان در ايران بيشتر است هرچند آمار دقيقي در اين زمينه وجود ندارد. مساله يي که در اين ميان مشکل را مضاعف مي کند، کمبود متخصصان درمان سرطان است. متاسفانه در کشور ما صرفاً حدود 300 متخصص درمان سرطان وجود دارد که اين ميزان با توجه به ميزان جمعيت ما و تعداد مبتلايان به اين بيماري بسيار کم است. آمار مبتلايان به سرطان را بايد بر حسب شرايط جمعيتي، فرهنگي، اقليمي و... هر کشور بررسي کرد. براي مثال در کشوري مانند مصر که از نظر فرهنگ، جمعيت و تا حدودي شرايط آب و هوايي و جغرافيايي شبيه ايران است با وجود آنکه آمار ابتلا به سرطان ها کمتر از ايران است، تعداد متخصصان سرطان حدود سه برابر بيشتر از کشور ماست. روسيه و ترکيه هم 5/2 تا 3 برابر بيشتر از ما متخصص سرطان دارند.

- مهم ترين دليل تعداد ناکافي متخصصان سرطان در ايران را در چه مي دانيد؛ ظرفيت پذيرش دانشگاه ها يا استقبال نکردن خود پزشکان از ادامه تحصيل در اين رشته؟

هر دو عامل موثرند. ما متخصصان سرطان در کشور کم تربيت کرده ايم. به عنوان مثال رشته يي که صرفاً مرتبط با درمان بيماران سرطان است، رشته راديوتراپي- آنکولوژي است که سالي 13 رزيدنت مي گيرد و حداکثر سالي 10 فارغ التحصيل خروجي دارد که اين تعداد متخصص در کشور ما ناکافي است. البته متخصصان ساير رشته هاي پزشکي هم نسبت به درمان سرطان اقدام مي کنند. از سوي ديگر به دليل آنکه هنوز بيماري سرطان مانند نوعي بيماري غيرقابل درمان و مترادف با مرگ در افکار عمومي به غلط شناخته شده است، پزشکان نيز تمايل چنداني به ادامه تحصيل در اين رشته ندارند.

اين مساله زماني بيشتر نمود مي يابد که نگاهي به هرم سني جمعيت کشور داشته باشيم. هرم سني ما به سمت پير شدن مي رود. از سوي ديگر شيوع برخي سرطان ها مانند سرطان دستگاه گوارش در کشور رو به گسترش بوده و اين مساله سبب شده سن ابتلا به سرطان در کشور ما رو به کاهش باشد. با اين حساب طي سال هاي آتي با آمار وحشتناک سرطان ها روبه رو خواهيم شد که از حالا بايد به فکر تربيت متخصصان آن باشيم.

- به کاهش سن ابتلا به سرطان در کشور اشاره داشتيد. چندي پيش در خبرها هم از قول شما به اين مساله و رابطه آن با به کارگيري کودهاي «نيترات» و «کادميوم» اشاره شده بود. لطفاً در اين مورد بيشتر توضيح دهيد.

متاسفانه سن ابتلا به سرطان در کشور ما 10 سال پايين تر از سن معمول ديگر کشورهاست. يعني بيماران در ايران از نظر سني 10 سال زودتر از حد انتظار به انواع سرطان ها دچار مي شوند که شيوع سرطان هاي دستگاه گوارش در اين ميان نگران کننده تر از بقيه سرطان هاست. همان طور که در خبرها نيز آمده بود که کشورهاي پيشرفته دنيا استفاده از کودهاي حاوي «نيترات» و «کادميوم» را به دليل سرطان زا بودن آن حذف کرده اند، در ايران براي واردات اين کودها به کشاورزان يارانه پرداخت مي شود. پژوهش هاي مبتني بر شواهد نشان مي دهد «نيترات» باعث سرطان دستگاه گوارش مي شود. کودهاي ازت که ظاهر سيب زميني را بزرگ مي کند و وزن آن را سنگين مي کند و امروزه کشاورزان ما بسيار از آن بهره مي برند به عنوان يک عامل سرطان زا شناخته شده است. متخصصان تغذيه و پزشکان ما مردم را به خوردن سبزيجات و صيفي جات ترغيب مي کنند اين در حالي است که اين محصولات که از نظر علمي بايد از ابتلاي افراد به سرطان ها جلوگيري کنند، خود به عاملي براي ابتلا به سرطان تبديل مي شوند. البته گياهان غده يي مانند سيب زميني بيشتر قادر به جذب کود ازت هستند تا گياهان درختي.

از نشانه هاي اين کودها هم تغيير رنگ سيب زميني هنگام برش زدن است که به دليل وجود نيترات وقتي در معرض هوا قرار مي گيرد، بلافاصله کدر مي شود. دولت ايالات متحده امريکا اين کودها را در نظام کشاورزي خود به دليل سرطان زا بودن حذف کرده است.

- به غير از مسائل درماني و مرگ ومير ناشي از انواع سرطان ها، آثار اجتماعي اين بيماري را چگونه ارزيابي مي کنيد؟

همان طور که اشاره کرديد بيمار مبتلا به سرطان به غير از مشکلات جسماني و درماني معضلات اجتماعي نيز براي خود، خانواده و اجتماع ايجاد مي کند. براي مثال وقتي فردي 30ساله دچار سرطان مي شود، نسبت به يک فرد 60ساله از نظر اجتماعي و اقتصادي هزينه بيشتري را به خانواده و جامعه تحميل مي کند. خارج شدن از چرخه فعاليت اقتصادي به شدت بر روحيه فرد اثر منفي مي گذارد. از سوي ديگر نگراني از بازيابي سلامت و در بيشتر مواقع از دست دادن اميد به زندگي از مهم ترين پيامدهاي منفي آثار اجتماعي سرطان به شمار مي رود.

- باورهايي مبني بر سرطان زا بودن امواج «مايکروويو» و اينکه گرم کردن غذا با دستگاه ماکروفر سبب ابتلا به سرطان مي شود، وجود دارد. حتي عنوان مي شود قرارگرفتن در معرض جريانات ناشي از شارژ تلفن همراه نيز سرطان زاست. اين مسائل تا چه حد صحت دارد؟

از نظر علمي ما دو دسته توليد علم داريم؛گروه اول مربوط به يافته هاي پژوهشگران است که پژوهش هاي کلينيکالي انجام مي دهند و با ارائه مقاله يي که در اينترنت هم بعضاً منتشر مي شود، مطالبي را با عنوان نتايج و يافته هاي تحقيق علمي ارائه مي کنند. اين نوع تحقيقات وجهه علمي خاصي ندارد. اما اساس علم در چند سال اخير «علم مبتني بر شواهد» است. اين علم در حوزه هاي مختلف در زمينه علل ايجاد سرطان از اهميت بالايي برخوردار و از سوي محققان قابل استناد است. به عبارتي تنها آمارها و نتايجي که براساس اين شيوه به دست مي آيد، قابل استناد است.

هم اکنون مي توان دو مقاله در زمينه آثار مثبت و منفي قهوه پيدا کرد که در يک مقاله براساس يافته هاي يک پژوهش انجام شده، قهوه را مضر تشخيص داده و در مقاله يي ديگر بر جنبه هاي درماني آن تاکيد شده است. اين نوع تحقيقات در گروه اول جاي مي گيرند و از وجهه علمي بالا و قابل استنادي برخوردار نيستند. روش صحيح يک بررسي علمي آن است که پژوهشگر قادر به کنترل تمام عوامل اختلال کننده در تحقيق خود باشد. سپس موارد تحقيق خود را روي دو دسته از افراد، بررسي آماري و در مرحله آخر نتيجه گيري کند.

 

اين مساله در مورد استفاده از دستگاه ماکروفر و موبايل هم صادق است. يعني مقالاتي وجود دارد که در آن عنوان شده قهوه باعث افزايش سرطان مي شود، ولي اين مساله هنوز به صورت علمي ثابت نشده است. در مورد برق و جريان هاي فشار قوي و مغناطيسي نيز مساله به همين صورت است. يعني تا اثبات علمي آن از طريق کنترل عوامل اختلال کننده در تحقيق، بايد در مورد زيانبار بودن يا نبودن اين موارد منتظر ماند. در حال حاضر اظهارنظر در مورد هر يک از اينها در حد حدس و گمان است. به دليل آنکه هنوز تحقيق جامع و معتبري در اين زمينه صورت نگرفته، بايد عوامل ايجادکننده سرطان را روي تعداد زيادي از افراد و در طولاني مدت آزمايش و سپس اثبات کرد. اطلاع رساني مساله يي که هنوز به اثبات نرسيده است، تنها باعث دامن زدن به نگراني مردم مي شود. اما اين پژوهش ها در مورد زيانبار بودن الکل و تاثير مستقيم آن بر سرطان کبد و رابطه سيگار و ايجاد سرطان ريه از طرق علمي به اثبات رسيده و با يقين مي توان در مورد آنها صحبت کرد. نمونه ديگر در مورد سرطان زا بودن نيترات و تاثير کودهاي ازت و کادميوم بر سرطان هاي دستگاه گوارش به اثبات رسيده است.

- در قسمت هاي اول گفت وگو عنوان کرديد دولت امريکا از طريق غربالگري قادر به کاهش روند رو به رشد سرطان در کشورش شده است. لطفاً در اين مورد بيشتر توضيح دهيد.

برخلاف باور عموم، سرطان يک بيماري کاملاً علاج پذير است و از بسياري از بيماري هاي شايع، ساده تر درمان مي شود به شرط آنکه ابتدا ما سرطان را کشف کنيم نه اينکه او ما را کشف کند. وقتي سرطان در بدن پخش شد، ديگر علاج ندارد. البته اين مساله در مورد ساير بيماري ها نيز صادق است. روش هاي تشخيصي از قبيل «آندوسکوپي»، «کلونوسکوپي»، «ماموگرافي» و... شيوه هاي تشخيصي مناسبي به شمار مي روند.

سرطان هاي دستگاه گوارش فوقاني را از طريق «آندوسکوپي» و سرطان هاي دستگاه گوارش تحتاني را به وسيله «کلونوسکوپي» و سرطان پستان را به کمک «ماموگرافي» تشخيص مي دهند.

- چه کساني را بايد مورد غربالگري سرطان قرار داد؟

در اين مورد بايد براساس خطري که جامعه آماري دارد، آنان را ريسک بندي کرد. ضروري است خانم هايي را که دهه چهارم و پنجم سني را طي مي کنند، سالي يک بار ماموگرافي کرد و اين غربالگري بايد اجباري و نه اختياري باشد.

در کشورهاي پيشرفته شرکت هاي بيمه به افراد مسن که در طرح هاي غربالگري شرکت نمي کنند، ابتدا نامه مي دهد و در صورت مراجعه نکردن فرد براي اقدامات تشخيصي بيمه وي را قطع مي کنند. اين مساله به ويژه در مورد غربالگري سرطان پستان بسيار شايع است. اجبار زنان بالاي 45 سال به انجام «ماموگرافي» سالانه از جمله شايع ترين اين موارد است. چون به اعتقاد شرکت هاي بيمه گر تعلل افراد در مراجعه به «ماموگرافي»، علاوه بر آنکه سلامت آنان را تهديد مي کند به جامعه و اقتصاد کشور نيز آسيب مي زند. اين در حالي است که سرطان پستان را با غربالگري به راحتي و با هزينه يي در حدود يک ميليون تومان مي توان درمان کرد. در حالي که وقتي سرطان پستان در تمام بدن پخش مي شود با ارقامي حدود 50 ميليون تومان که بر اقتصاد فرد و جامعه لطمه وارد مي کند، نيز نمي توان آن را مهار کرد. به اعتقاد کارشناسان اين کشورها که درمان هاي سرطان را پوشش بيمه يي مي دهند با 500 دلار مي توان غربالگري را انجام داد.

- وضعيت کشور ما را از نظر تجهيزات و امکانات درمان سرطان چگونه ارزيابي مي کنيد؟

آنقدر که کمبود متخصص و برنامه ريز در کشور داريم، کمبود امکانات و دارو نداريم. اين معضل به ويژه در مورد برنامه ريزي بيشتر به چشم مي خورد زيرا هنوز براي متخصصان برنامه مناسبي نداريم. حتي پزشکان موجود را هم خوب ساماندهي نکرده ايم. براي اين کار مي توان با آموزش هاي غربالگري به پزشکان عمومي آنان را براي اين کار آماده کرد. اين امر مستلزم برنامه ريزي در سطح کلان است.

- لطفاً در يک جمع بندي کلي مهم ترين نقاط ضعف در کنترل سرطان کشور را نام ببريد.

- اطلاع رساني ضعيف در زمينه هاي مختلف سرطان از جمله شيوع، فاکتورهاي خطرساز، عوامل محيطي قابل تغيير، روش هاي پيشگيري و درمان سرطان

- نداشتن آمارهاي به روز و دقيق از مراکز سرطان به صورت انستيتو ملي سرطان

- نبود برنامه ريزي در تغيير فاکتورهاي خطرساز محيطي قابل تغيير در اجتماع و خانواده

- فقدان برنامه ريزي در پيشگيري و غربالگري سرطان هاي شايع از قبيل سرطان پستان، روده بزرگ و معده

- نداشتن برنامه درماني مشخص در سرطان هاي مختلف. در حال حاضر تمامي مراکز معتبر دنيا بيش از نيم قرن است که تابع برنامه هاي درماني مشخص استاندارد منطقه يي هستند که بيماران را غربالگري و درمان مي کنند

- نداشتن برنامه مشخص در جذب و تربيت متخصصان سرطان.