خاویر پرز دکوئیار؛ خاموشیِ آتش‌نشانِ جنگ ایران و عراق

عصر ایران؛ مهرداد خدیر- در میان دبیران کل سازمان ملل که تا کنون شمارشان به 9 نفر رسیده است، هیچ یک به اندازۀ «خاویر پرز دکوئیار» برای ایرانیان آشنا و شناحته نیست.

هم او که روز پنج شنبه 15 اسفند 1398 خورشیدی در لیما – پایتخت پرو- درگذشت، در حالی که کمتر از دو ماه پیش، شمع کیک 100 سالگی خود را نیز خاموش کرده بود.

شهرت و شاید محبوبیت او نزد ایرانیان به خاطر آن است که در دوران دبیرکلی او (1991- 1982) با میانجی‌گری سازمان ملل، جنگ هشت سالۀ عراق علیه ایران به پایان رسید. این در حالی است که معمولا در ایران سازمان ملل چندان جدی گرفته نمی‌شود و در توضیح یا توجیه حضور هر‌ساله رییسان جمهوری در مجمع عمومی سازمان ملل هم  از استفاده رسانه‌ای از آن فضا سخن به میان می‌آید و گفته می‌شود سازمان ملل و خصوصاً دبیر کل آن کاره‌ای نیست و تحقیر می‌شوند.

در دوران دبیر کلی او در 29 تیر 1366 خورشیدی بود که شورای امنیت سازمان ملل، قطعنامۀ 598 را صادر کرد و این بار ایران بر خلاف هفت قطعنامۀ قبلی، به سرعت و صراحت آن را رد نکرد.

هر چند در خاطرات محمد جواد لاریجانی آمده که وزیر وقت خارجه (علی اکبر ولایتی) در دفتر حسین شیخ‌الاسلام (که او هم روز پنج شنبه 15 اسفند 98 از بیماری کرونا درگذشت) تصریح کرده بود: این قطعنامه هم قابل قبول نیست.

ساعاتی بعد اما سید احمد خمینی با وزیر خارجه تماس می‌گیرد و اعلام می‌کند این قطعنامه را مانند موارد قبل به صراحت رد نکنید. هر چند فعلا نمی‌توان پذیرفت.

دو روز مانده به سالگرد صدور قطعنامۀ 598 و در نیمه شب 27 تیر 1367 محمد جعفر محلاتی سفیر وقت ایران در سازمان ملل با خانۀ دبیر کل تماس می‌گیرد و به او می‌گوید نامه‌ای از رییس جمهوری ایران دریافت کرده دایر بر این که تهران، قطعنامۀ 598 برای پایان جنگ را می‌پذیرد.

خاویر پرز دکوئیار هم با دستیار خود (جیاندو منیکو پیکو) تماس می‌گیرد و به او می‌گوید سفر تفریحی خود را نیمه تمام بگذارد و به نیویورک بازگردد تا این موضوع را به شورای امنیت اعلام کند.

هر چند از آغاز جنگ در سال 1359 شخصیت‌های مشهور بین‌المللی همچون یاسر عرفات رهبر سازمان آزادی بخش فلسطین، محمد ضیاء‌الحق رییس جمهوری پاکستان و حبیب شطی دبیر کل سازمان کنفرانس اسلامی و بعدتر اولاف پالمه نخست وزیر سوئد به قصد میانجی‌گری به ایران آمدند اما نام هیچ‌یک به اندازۀ خاویر پرز دکوئیار در حافظۀ تاریخی مردم و تاریخ جنگ 8 ساله ثبت نشده است.

این امر بی‌گمان به خاطر قطعنامۀ 598 است که برای اولین بار در بند ششم آن به موضوع اعلام آغاز کننده مناقشه اشاره شده است و با قطعنامه های قبلی تفاوت داشت.

در این بند آمده که «از دبير كل می خواهد با مشورت ايران و عراق ، مسأله تفويض اختيار به يك هيأت بی طرف برای تحقيق راجع به مسووليت منازعه را بررسی کند و در اسرع وقت به شورای امنيت گزارش دهد‌.»

هر چند غلظت و صراحت آن باب میل ایران نبود اما همین که به موضوع اشاره می‌شد این قطعنامه را با 7 قطعنامه های قبلی متفاوت جلوه می‌داد. آقای هاشمی رفسنجانی – جانشین فرمانده کل قوا در سال آخر جنگ- سال ها بعد از اتمام جنگ، جایی گفته است «آقای دکوئیار قطعنامه را اصلاح کرد»: « ایشان حاضر شد قطعنامه را به آن شکل عوض کند و برای ما قدم مهمی بود و پی گیری کرد که این مسایل (اعلام متجاوز و دریافت غرامت) اجرا شود.»

هر چند روشن نیست منظور او در قیاس با قطعنامه‌های قبلی است یا 598 در آغاز شکل دیگری داشته حال آن که از خاطرات برمی‌آید که خواست ایران این بوده که این بند اولا صریح تر باشد ثانیا جلوتر بیاید. با این حال ایران پس از یک سال پذیرفت.

 در واقع همین بند ششم بود که روزنه‌های امید را باز نگه داشت و سبب شد یک سال بعد و در 27 تیر 1367 ایران قطعنامه را بپذیرد.

بنا بر این خاویر پرز دکوئیار در ارایۀ قطعنامه 598 به شکلی که به اعلام متجاوز اشاره (ولو خفیف و به امید مخالفت نکردن ایران) نقش داشته است.

نقش دیگر او را از کتاب دستیار دبیر کل درمی‌یابیم. پیکو در کتاب «مرد بدون اسلحه» فاش می‌کند که پس از آن که ایران طی یک سال دربارۀ قطعنامه نظر نداد و عراق نیز به پیروزی‌هایی در جبهه ها دست یافته بود و سلاح شیمیایی هم به کار می‌برد، آمریکا سیاست فشار به ایران برای قبول قطعنامه را کنار گذاشت و به دکوئیار پیغام دادند تکلیف جنگ ایران و عراق در مذاکرات سه ماه بعد وزیران خارجه آمریکا و شوروی روشن می‌شود.
  

سفیر ایران اما اعلام می‌کند آتش‌بس را هر چه زودتر اعلام کنید وگرنه مسؤولیت ادامه جنگ با شماست. دکوئیار هم تعلل نمی‌کند.

جنگ تمام می شود و ایران پی‌گیر بند 6 بوده و سرانجام بعد از تضعیف موقعیت بین‌المللی عراق به خاطر حمله به کویت ایران فرصت را مناسب تشخیص می‌دهد و در 8 آذر 1370 دبیر کل اعلام می‌کند «عراق، جنگ را شروع کرده است.»

هر چند در آن گزارش به اتفاقات قبل از جنگ و نپذیرفتن آتش بس در سال‌های بعد هم اشاره شده اما همین که عراق به عنوان شروع کننده معرفی شد، کار بزرگی بود که چه بسا دبیرکلی جز دکوئیار بود انجام نمی‌داد.

البته در بند 9 گزارش خود به شورای امنیت این عبارت را آورد: «تعقیب بند ششم، هدف مفیدی در بر ندارد» و بدین ترتیب عملاً امکان دریافت غرامت بر اساس بند ششم منتفی شد.

دولت عراق اما از گزارش دکوئیار به شورای امنیت بسیار خشمگین شد و اعلام کرد: این حاصل یک معامله است. ایران، گروگان های غربی در لبنان را آزاد کرد و سازمان ملل هم دست به این کار زد.

این سخن گرچه واقعیت داشت اما تمام واقعیت نبود. تمام واقعیت همان است که «جیاندو مینکو پیکو» که در کتاب پیش گفته نوشته است: «بله، معامله بود. اما معاملۀ آزادی با حقیقت. آزادی گروگان‌های غربی در مقابل حقیقت شروع کنندۀ جنگ.»

از این روست که خاویر پرز دکوئیار را می‌توان «آتش‌نشانِ جنگ ایران و عراق» لقب داد. چرا که بدون تدبیر او چه بسا قطعنامۀ 598 به آن شکل صادر نمی‌شد که یک سال پس از آن ایران به رغم نفی هر گونه صلح وسازش آتش‌بس را بپذیرد.

درست است که پایان جنگ بیشتر به دلایل اقتصادی و احتمال پیش‌رَوی عراقی‌ها با حملات شیمیایی‌ اعلام می شود اما بستر آن با قطعنامه فراهم شده بود و سه سال بعد عراق به عنوان متجاوز معرفی شد هر چند در این باره هم گفته می‌شود اولاً به خاطر آزادی گروگان‌های غربی در لبنان بوده و ثانیاً گوش‌مالیِ صدام حسین که از چشم غرب و جهان عرب به خاطر اشغال کویت افتاده بود.

نام خاویر پرز دکوئیار در سال های جنگ آن قدر تکرار می شد که به لطیفه‌های مردم هم راه یافت و نام او را به صورت « خاویار پریز دکورساز» بیان می‌کردند!

با این حال و با این که به خاطر پایان جنگ و اعلام متجاوز بودن عراق، در خاطر مردم ایران شیرین نشسته بود، چهرۀ تلخ و عبوسی داشت و در 75 سالگی رؤیای او برای ریاست جمهوری تحقق نیافت.

5 سال بعد البته وزیر خارجه و مدت کوتاهی هم نخست وزیر پرو و دوباره یا چند باره سفیر این کشوردر فرانسه شد و سرانجام به خانه بازگشت چون هیچ کجا خانۀ خود آدم نمی شود و در همین خانه 100 سالگی را هم دید و چشم از جهان خاکی بست.

آدم هایی مثل خاویر پرز دکوئیار را با توجه به واقعیت‌ها باید قضاوت کرد. روشن نیست که در رقابت کورت والد‌هایم و رقیب تانزانیایی او در سال 1982 چه گذشت که سرانجام با دخالت غربی‌ها مرد پرویی دبیر کل شد. اما نقش او در صدور قطعنامه و گنجاندن بند ششم برای جلب نظر ایران و پس از آن گزارش 8 آذر 1370 را نمی توان فراموش کرد.

------------------------------------------------

بیشتر بخوانید: 

خاویر پرز دکوئیار در سن ۱۰۰ سالگی درگذشت

  سالگرد قبول قطعنامه؛ شباهت‌ها و مهم ترین تفاوت با برجام

30 سال پس از قطعنامۀ 598 و سه نکتۀ کمتر گفته شده

تماشاخانه

تغییر جنسیت: پایانی بر بازیگری و کار در صدا و سیما؟ مازیار لرستانی چه سرنوشتی خواهد داشت؟ (فیلم)

خبر خوش گورهای ایرانی/کره‌های تازه متولد شده چطور باعث خوشحالی مادرشان شدند (فیلم)

فیلم های دیگر