رویای عالم‌تابی «دختران مهتاب» با بلوچی دوزی

عصر ایران- وقتی از او درخواست شد در روز افتتاحیه نمایشگاه «دختران مهتاب» برای حاضران سخنرانی کند به آرامی گفت اهل سخنرانی نیست و با اشاره به تابلوهای پرنقش‌ونگار آویخته بر دیوار گالری نامی خانه هنرمندان تهران گفت؛ که بیشتر اهل کار است تا سخن گفتن.

زینب نوروزی که میراث دار عمه‌اش «مهتاب» نوروزی نامدارترین زن بلوچ سوزن دوز یک‌صد سال گذشته است در آستانه ششمین سالگرد درگذشت مهتاب نوروزی با آثاری نفیس و اصیل از مهتابِ سوزن دوز، خود و شاگردانش در کارگاه بلوچ دوزی‌ «دختران مهتاب» در گالری نامی تهران میزبان علاقه‌مندان به هنری 6 هزارساله در ایران است.

زمانی که لباس‌های سوزن‌دوزی شده زنان بلوچ بر تن درباریان جلوه گری می‌کرد

هنری که به سوزن‌دوزی مشهور است اما زینب نوروزی به عصر ایران توضیح داد که کار اصلی ما «بلوچ دوزی» است که نوع فاخر سوزن‌دوزی زنان بلوچ است.



به گفته او سوزن‌دوزی‌های اصیل بلوچستان به چند طیف مانند جوک، موسم، پلیوار و چکن تقسیم‌بندی می‌شوند که به نوع فاخر و گران‌قیمت گل و ابریشم آن، بلوچ دوزی یا به گویش محلی پُرکار دوزی می‌گویند.

سوزن‌دوزی بلوچ قدمتی به درازای این جغرافیا دارد اما اوج توجه به آن در دهه 40 و به‌واسطه تلاش‌های مهرمنیر جهانبانی شکل گرفت. او فرح دیبا همسر محمدرضا پهلوی را به‌عنوان بانوی اول ایران برای بازدید از سیستان و بلوچستان دعوت کرد و هنر بی‌نظیر زنان بلوچ را از نزدیک به او شناساند. پس‌ازآن در بعضی از لباس‌های فرح پهلوی و تعداد دیگری از شخصیت‌های طراز اول دربار همواره المان‌هایی از سوزن‌دوزی قابل‌مشاهده بود.

در آستانه برگزاری جشن‌های 2500 ساله هم از زنان هنرمند بلوچ درخواست تولید پارچه‌های سوزن‌دوزی متعددی شد که درنهایت از آن‌ها برای لباس‌های خاندان پهلوی و همچنین برای هدیه دادن به مهمانان خارجی جشن‌ استفاده شد. تعدادی از لباس‌های فاخر سوزن‌دوزی شده زنان بلوچ در حال حاضر در موزه پوشاک کاخ سعدآباد تهران برای عموم مردم قابل بازدید است. لباس‌هایی که هنر دست مهتاب نوروزی که در آن ایام دختری جوان بود، مهناز جمالزهی، شهناز، زرخاتون، کلثوم و دیگر زنان گمنام بلوچستان بود. سوزن‌دوزی زنان بلوچ در دهه 60 و 70 به حاشیه رفت و کمتر کسی خریدار این هنر اصیل بود.

ایجاد شغل برای 150 زن از سوی دختر کارآفرین بلوچ

زینب نوروزی که با حمایت و کمک مهتاب عمه‌اش زنی که هرگز ازدواج نکرد و برای او نقش مادر را ایفا کرد به‌عنوان اولین دختر روستای قاسم‌آباد بمپورایرانشهر به دانشگاه رفت و بعد از پایان دوره لیسانس به قاسم‌آباد بازگشت و دانسته‌هایش را نزد عمه‌ای که بعد از سال‌ها بی‌مهری در زمینه بیمه از وزارت ارشاد نشان درجه‌ی یک هنری گرفته بود اما کم‌کم قدرت کار کردن را از دست می‌داد تکمیل کرد و خود دست‌به‌کار شد تا راهی برای توانمندسازی زنانی که روستایشان مانند بیشتر مناطق سیستان درگیر خشک‌سالی و کم‌آبی شده بود، پیدا کند. روستایی که زنانش از کودکی یا نزد مادرشان یا «مهتاب» سوزن‌دوزی فاخر را آموخته بودند.



نوروزی از 11 سال قبل با تاسیس تعاونی با حدود 30 زن در روستا کار خود را شروع کرد. او توضیح داد که از همان ابتدا به‌جای استقبال مدیران اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری از جان گرفتن کارهای اصیل به‌جای بدلی دوزی های وارداتی زنان افغانستان با کارشکنی‌های متعدد مواجه شدم. او به دلیل زندگی و آموزش در کنار مهتاب نوروزی مسیر پر سنگلاخ را پیمود تا امروز بیش از 150 زن در روستای قاسم‌آباد بمپور بخشی از نان شب و زندگی‌شان را با هنر سوزن‌دوزی تهیه کنند.
نوروزی در گفت‌وگو با عصر ایران از لذت و دشواری‌های هنر سوزن‌دوزی گفت و مشکلاتی که بعضی از مدیران برای هنرمندان ایجاد می‌کنند و هنر اصیل را قدر نمی‌نهند.

وقتی از او درباره وضعیت ایرانشهر و روستای قاسم‌آباد بمپورسوال شد از نگرانی‌هایش درباره حال ناخوش اقتصاد منطقه به دلیل خشک‌سالی سخن گفت و مردمانی که حدود 15 سال است آبی برای کشاورزی ندارند.

مردان روستا مانند بسیاری از ساکنان روستاهای اطراف برای تهیه نان به شهرها و استان‌های دیگر می‌روند و زنان هم شبانه‌روز سوزن را در پارچه فرو می‌کنند تا در زندگی نقش‌آفرینی کنند.

چشم امید آن‌ها به زینب نوروزی همین دختر کارآفرین بلوچ است. که با زمین وقفی عمه‌اش کتابخانه‌ای در روستا ساخته است و در کنارش درصدد ایجاد و تجهیز فضای کارگاهی بزرگ برای کمک بیشتر به زنانی است که حافظ هنر و فرهنگ چند هزارساله ایران هستند.البته تبدیل خانه مهتاب نوروزی به موزه هم از دیگر ایده‌های این دختر هنرمند سرزمین بلوچ است.

بازاریابی برای سوزن‌دوزی زنان بلوچ به کمک شبکه‌های اجتماعی

زینب به کمک صفحه «دختران مهتاب» در اینستاگرام، تلگرام، فیس‌بوک و توئیتر هنر زنان منطقه‌اش را به مخاطبان داخلی و خارجی عرضه می‌کند و از مردم سفارش می‌گیرد و بدون واسطه درخواست‌های آنان از دستبند، گوشواره، تابلو، تکه بافی و سفارش لباس‌های اصیل را برایشان ارسال می‌کند.



هرچند نمایشگاه کارهای نفیس او و دیگر دختران سوزن دوز در گالری نامی با استقبال همراه با تحسین افراد مواجه شده است اما او نگران بود؛ نگران بی‌توجهی بعضی از مدیران اداره میراث فرهنگی و صنایع‌دستی به هنر اصیل سوزن‌دوزی بلوچ و قالب کردن رودوزی‌های بی‌کیفیت زنان افغان به نام سوزن‌دوزی اصیل ایران حتی در نمایشگاه‌های رسمی . او معتقد است نباید هنر اصیل ایران را با ساختن واژه‌هایی مانند «ایرانیزه شدن» رودوزی‌های افغان توجیه کرد و به حاشیه برد.

طبق گفته‌های نوروزی، سوزن بازندگی زن بلوچ گره‌ خورده است و حالا که منطقه درگیر مشکلات عدیده است می‌توان با کمک زنانی که هنر اصیل را پاس داشته‌اند به تجاری‌سازی سوزن‌دوزی کمک کرد تا چرخ زندگی خانواده‌های روستاهایی مانند قاسم‌آباد بچرخد نه آن‌که آن‌ها به‌جز بازاریابی، شبانه‌روز دغدغه نخ و پارچه و بیمه و دلالان بی‌هنر را داشته باشند.

زینب که اوایل خردادماه با هدف تامین هزینه‌های برند سازی بلوچ دوزی های دختران مهتاب در برنامه شب‌های فرهنگی سیستان و بلوچستان در برج میلاد هم حضور داشت حضور در این قبیل گردهمایی‌ها را مفید می‌داند و می‌گوید این قبیل ارتباطات در کنار قابلیت‌های شبکه‌های اجتماعی می‌تواند ما را به هدفمان که حفظ هنر چند هزارساله و توانمندی زنان بلوچ است برساند.



او که نقشی غیرقابل‌انکار در احیای دوباره بلوچی دوزی دارد در نمایشگاه بلوچ دوزی گالری نامی که با همکاری دبیرخانه کمیسیون فرهنگی و اجتماعی کلان‌شهرها برپاشده هم صبورانه به سوالات بعضی از حاضران ‌که با برگه‌ای در دست دنبال اصطلاحات تخصصی سوزن‌دوزی بودند جواب می‌داد و با زنان فعال دیگر ارتباط برقرار می‌کرد و با آن‌ها برای حضور در قاسم‌آباد و کمک به بهبود اوضاع زنان منطقه قرار و مدار می‌گذاشت.

سیستان و بلوچستان را با نام عبدالمالک ریگی گره نزنید

مانند عادل مزاری رئیس دبیرخانه کمیسیون فرهنگی و اجتماعی کلان‌شهرها و مراکز استان‌های کشور که با حضور در نمایشگاه از حاضران و خبرنگاران درخواست می‌کرد با پوشش و تبلیغ هنر بی‌مانند زنان بلوچ برای توانمندسازی آن‌ها قدم بردارند.
مزاری با گلایه از رویکرد چند دهه اخیر درباره سیستان و بلوچستان به عصر ایران گفت؛چرا نام استانی با قدمت و سرشار از هنرهای چند هزارساله‌ای مانند سوزن‌دوزی، سفالگری و... باید تنها بانام‌هایی مانند عبدالمالک ریگی و قاچاق گره بخورد؟

او خطاب به حاضران گفت؛واقعا جرائم خشنی که در بعضی استان‌های ایران اتفاق می‌افتد قابل‌مقایسه با آنچه در سیستان و بلوچستان رخ می‌دهد نیست. اما تبلیغات منفی رسانه‌ای چهره این استان را مخدوش کرده است. استانی که به گفته او به مهتاب نوروزی، زینب و دختران هنرمندی مانند او فخر می‌فروشد و دولت و بخش خصوصی هم باید برای جان گرفتن دوباره این هنر اصیل جدی‌تر وارد عرصه شوند.

کمک به ایجاد اشتغال پایدار با هزینه‌ای اندک

میدانی که به گفته چند فعال فرهنگی و اقتصادی بلوچ حاضر در نمایشگاه پیش‌ازاین امتحانش را برای ایجاد اشتغال پایدار و صادرات پس داده است. به گفته آن‌ها حالا که خشک‌سالی و کم‌آبی و منابع مالی محدود امکان ایجاد اشتغال را از دولت گرفته است و زنانی مانند زینب نوروزی با هنر دست خود به کمک تامین نان بیش از 150 خانواده بلوچ آمده‌اند شایسته توجه بیشتر ورای شعارهای حمایتی هستند.

نمایشگاه بلوچ دوزی های اصیل «دختران مهتاب» از ساعت 14 تا 22، 28 تیرماه در گالری نامی تهران واقع در خيابان طا‌لقانی، خيابان موسوی شمالی (فرصت)، ضلع جنوبی باغ هنر برای بازدید علاقه‌مندان دایر است.

تماشاخانه

از کودکی برخی مردهای ایرانی تا قفس سرباز پارسی / لگدی که معنای زیادی پیدا کرد (فیلم)

فیلمی ناب از بازار تهران در حدود ۱۲۰ سال قبل / لباس پوشیدن مردان و زنان تهرانی جالب است (فیلم)

فیلم های دیگر