خیلی از اصول در قانون اساسی وجود دارد که ظرفیت‌های قابل توجهی را به نظام می‌دهد که ازجمله آنها همین اصل59قانون اساسی است که در آن به صراحت تأکید شده است: در مسائل بسیار مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ممکن است اعمال قوه مقننه از راه همه‌‌پرسی و مراجعه مستقیم به آرای مردم صورت گیرد. درخواست مراجعه به آرای عمومی باید به تصویب دوسوم مجموع نمایندگان مجلس برسد.

روزنامه همشهری - به‌دنبال پیشنهاد حسن روحانی، رئیس‌جمهور بر لزوم انجام همه‌پرسی درموضوعات مهم کشور در سخنرانی 22بهمن‌ماه گذشته‌، بحث همه‌پرسی و ضرورت انجام آن پس از قریب به 3دهه برای موضوعات مهم اقتصادی وسیاسی- اجتماعی کشور به بحث داغ محافل سیاسی و رسانه‌ای تبدیل شده است. جمعی در موافقت با ایده روحانی بر اهمیت اجرای اصل مغفول‌مانده 59 قانون اساسی تأکید می‌کنند و جمعی دیگر بی‌توجه به دلایل موافقان اجرای این اصل، بر طرح بحث همه‌پرسی خرده می‌گیرند.

به‌رغم نکوهش اجرای اصل 59 از سوی منتقدان دولت و چهره‌های شاخص جناح راست، اصلاح‌طلبان و دولتمردان یکی پس از دیگری به میدان آمده و از ضرورت برپایی همه‌پرسی برای امور مهم و موضوعات روز کشور سخن می‌گویند. ازجمله اینکه لعیا جنیدی، معاون حقوقی روحانی، رئیس‌جمهور پیشنهاد برگزاری همه‌پرسی درخصوص برخی موضوعات را از اختیارات رئیس‌جمهور می‌داند و حسینعلی امیری، معاون پارلمانی رئیس‌جمهور می‌گوید: اصل59 نشان‌دهنده این است که بن‌بستی در قانون اساسی وجود ندارد. محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت اما نگاهی فراتر و عمیق‌تر به این موضوع دارد و اجرای این اصل را سبب ماندگاری نظام می‌داند. او می‌گوید: بنای برگزاری همه‌پرسی در هیچ جای دنیا رد اصلیت نظام‌ها نیست و اگر بنا به اجرای همه‌پرسی باشد، زیر سقف نظام جمهوری اسلامی برگزار خواهد شد. ماحصل گفت‌وگوی ما با سخنگوی دولت درباره اجرای اصل59 قانون اساسی و چرایی طرح آن از سوی رئیس‌جمهور در پی می‌آید (مشروح گفت‌وگوی تفصیلی همشهری با محمدباقر نوبخت در روزهای آینده منتشر خواهد شد).

* قریب به یک هفته‌ای می‌شود که در پی تأکید رئیس‌جمهور ضرورت انجام همه‌پرسی برای حل مشکلات و نارضایتی‌های پیش‌آمده در فضای سیاسی کشور مورد توجه چهره‌های سیاسی و صاحب‌نظران قرار گرفته است. هدف رئیس‌جمهور به‌عنوان سکاندار قوه مجریه و مسئول اجرای قانون اساسی کشور در طرح این موضوع چه بود؟

واقعیت امر این است که در سالروز پیروزی انقلاب اسلامی، ما قطعا با کسانی طرف هستیم که حتی اگر 40سالشان هم باشد، اصلا از انقلاب57 خاطره‌ای ندارند. در برابر انقلاب 39یا 40 ساله انصافا و حقیقتا آدم‌های 40ساله از نظرسنی یعنی هیچ و صفر. افراد 50ساله هم خاطرات واضحی از انقلاب ندارند.50سال رقم خیلی بزرگی است، بالطبع این، در فرصت‌هایی باید نسبت به انقلاب و فرایندش روشنگری و تبیین‌های بیشتری صورت بگیرد. یکی از مباحثی که انقلاب را تبدیل به نظام کرد، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است. به همین دلیل شرح ظرفیت‌های قانون اساسی برای نسل‌های بعد از انقلاب امر مهم و حیاتی است. به‌ویژه اینکه ما باید به نسل‌های بعد از انقلاب توضیح دهیم که این قانون اساسی چیست و آنچه امروز اتفاق می‌افتد و نارضایتی‌آفرین هم شده است به سبب اجرای قانون اساسی نیست بلکه این نارضایتی‌ها محصول عدم‌اجرا یا عدم‌اجرای کامل قانون اساسی است.

* چرا رئیس‌جمهور ترجیح داد میان همه اصل‌های مغفول‌مانده قانون اساسی در دهه‌های اخیر به سراغ اصل59 برود و بر لزوم دیده‌شدن آن تأکید کند؟

با استناد به این اصل سؤال ما این است که چرا آشوب؟ چرا دعوا؟ ما به طرف مقابلمان می‌گوییم شما حرف دارید؟ ما هم حرف داریم. مگر در انتخابات همین 2جنس نگاه و 2تفکر کنار هم رقابت نکردند؟ در نهایت چه‌کسی فصل‌الخطاب قرار گرفت، این مردم و نگاه و رأی مردم بود که فصل‌الخطاب قرار گرفت. اصل 59قانون اساسی هم همین است و مردم را فصل‌الخطاب می‌داند و بر آن تأکید می‌کند.

نه تنها اصل 59، بلکه من می‌خواهم از اصول 94و 96 قانون اساسی و ظرفیت‌های ویژه آن هم سخن بگویم. این 2 اصل قانون اساسی تأکید می‌کنند که هر مصوبه مجلس شورای اسلامی برای تبدیل‌شدن به قانون به 2شرح نیاز دارد؛ شرح اول عدم‌مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با قانون اساسی است و شرح دوم انطباق مصوبات با شرع است. اما همین قانون اساسی نگاه آینده‌نگرانه‌تری هم دارد و ظرفیت دیگری هم به قانونگذار می‌دهد و می‌گوید اگر شورای نگهبان مصوبه مجلس را به‌دلیل منطبق‌نبودن با قانون اساسی یا مغایرت با شرع تأیید نکرد و مصلحت در بررسی مصوبه در مجمعی برای تشخیص مصلحت مردم و نظام بود،ما می‌توانیم حتی مصوبه‌ای خلاف قانون اساسی یا خلاف شرع را براساس ضرورت زمانی و نیاز مردم و نظام تأیید کنیم. در همین راستا هم هست که مجمع تشخیص مصلحت نظام در قانون اساسی صاحب جایگاه و حق اظهارنظر شده است که براساس نیاز مردم و ضرورت‌ها در مواردی برخلاف قانون مصلحت‌سنجی کند.

اینــها همـه از ظرفیت‌های خوب و وی‍ژه قانون اساسی نظام ماست که متأسفانه یا اجرایی نشده‌اند یا کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. من معتقدم براساس این ظرفیت‌های خوب و آینده‌نگرانه قانون اساسی است که در پی همه فراز و فرودهایی که طی 40سال گذشته پیش پای ما قرار گرفته، نظام توانسته استوار باقی بماند. اما پاسخ دقیق سؤال شما این است که آقای رئیس‌جمهور در سخنرانی‌اش در سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی با تأکید بر ضرورت اجرای اصل59 قانون اساسی خواست این پیام را منتقل کند که ما نمی‌توانیم از نظام فاصله بگیریم چرا که این نظام دارای ظرفیت‌های وی‍ژه و بزرگی است که همه سلایق را در کنار هم مدیریت می‌کند. تأکید رئیس‌جمهور بر اجرای اصل59 قانون اساسی به این دلیل بود که بگوید مردم هر خواسته‌ای که داشته باشند، می‌توانند زیر سقف نظام جمهوری اسلامی و در چارچوب قانون اساسی آن را طرح و اجرایی کنند.

* چرا برای برخی واژه رفراندوم و همه‌پرسی تابوست و از طرح این بحث به‌شدت نگران می‌شوند؟

برای ما که تابو نیست، بروید از خودشان بپرسید که چرا این همه نگران هستند. ارزیابی شما از علت نگرانی جمعی از سیاسیون برای اجرایی‌شدن اصل59 قانون اساسی چیست؟ شاید علت نگرانی آنها از طرح بحث همه‌پرسی به سال‌های قبل برگردد که جمعی در جهت اهداف سیاسی‌شان به نادرستی از این واژه استفاده کردند و الان هم سبب هراس جمعی از برگزاری همه‌پرسی شده‌اند. اما خوب است این جماعتی که این روزها نگران هستند به این امر دقت کنند که همه‌پرسی در همه جای دنیا مورد توجه حکمرانان است و در امور مهم کشورها هم برگزار می‌شود. چرا که همه‌پرسی اصلی برای ابقای نظام‌هاست و مؤثرترین راهی است که نظرات مردم به مسئولان منتقل می‌شود. البته باید به این مهم توجه کرد که هیچ نظامی در هیچ جای دنیا نمی‌پذیرد که همه‌پرسی برای بررسی اصلیت خودش برگزار شود. در همه جای دنیا همه‌پرسی‌ها بر این اساس استوار است که آن نظام هست و همه‌پرسی برای رفع مسائل در دستور کار قرار می‌گیرد. متأسفانه در کشور ما و در سال‌های گذشته عده‌ای با اغراض غیرسازنده و ساختارشکنانه از واژه همه‌پرسی استفاده کردند و خواستار اجرای اصل59 قانون اساسی شدند به همین دلیل الان هم عده‌ای خودبه‌خود مقابل بحث همه‌پرسی مقاومت نشان می‌دهند و برای طرح آن هم مانع‌تراشی می‌کنند. این درحالی است که ما معتقدیم این ظرفیت در قانون اساسی وجود دارد، این ظرفیت‌ها برای تزیین قانون اساسی گذاشته نشده و ما به‌عنوان مجریان قانون باید از این ظرفیت‌ها بهره‌برداری کنیم. چراکه ما بر این باوریم که هیچ موضوعی نیست که ما نیاز نداشته باشیم در آن نظرات مردم را سؤال نکنیم. پرسیدن و در جریان نظرات مردم قرار گرفتن اصل مهمی است که همواره مورد توجه و تأکید قانون اساسی است.

* به‌نظر می‌رسد برای اقناع طرف مقابل به کارگشابودن اجرای اصل59 در استوار ماندن نظام جمهوری اسلامی، باید ابتدا تابوی برگزاری همه‌پرسی بعد از 3دهه شکسته شود. دولت برای شکستن این تابو برنامه‌ای دارد؟

همین کاری که حسن روحانی، رئیس جمهور محترم انجام دادند، اقدام خوبی برای شکستن این تابو بود. همین که بحث کم کم مطرح شود و در اذهان عمومی مورد بررسی و واکاوی قرار بگیرد، اقدام قابل توجهی است و سبب می‌شود که بتوانیم تابوی همه‌پرسی را بشکنیم و این تابو کم‌کم شکسته شود. ادامه این روند سبب می‌شود به وقتش در مواردی که نیاز به همه‌پرسی وجود دارد، مانع‌ها کمرنگ‌تر شوند. من مجددا تأکید می‌کنم به دور از مواردی که به سبب تداعی بهره‌برداری و غرض‌ورزی‌های سیاسی از اصل59 قانون اساسی در گذشته صورت گرفته، بحث و خواسته رئیس‌جمهور فصل‌الخطاب‌بودن نظرات مردم برای حکمرانان است، این همان امری است که بارها در قانون اساسی یادآوری و تأکید شده است.