فرودگاه امام‌ (ره) از منظر گردشگری

روزنامه دنیای اقتصاد نوشت: دسترسی دشوار و نامناسب؛ کمبود امکانات رفاهی از جمله سرویس‌های جابه جایی مسافر و سرویس‌های بهداشتی مناسب؛ گنجایش محدود فرودگاه به‌ویژه در زمان‌های پرتردد؛ نبود غرفه‌های معرفی محصولات و جاذبه‌های گردشگری و نیز نبود نشانه‌ها و المان‌های فرهنگی و هویتی ایران از جمله مهم‌ترین ضعف‌هایی است که کارشناسان و فعالان بخش گردشگری در خصوص وضعیت فرودگاه امام خمینی(ره) به عنوان دروازه ورودی گردشگری کشور عنوان می‌کنند.

فرودگاه بین‌المللی امام خمینی با 300 پرواز روزانه و با ۷ میلیون و ۸۲۱ هزار مسافر ورودی و خروجی در سال گذشته میلادی، با 700هزار جابه‌جایی مسافر و 4 هزار و 447 فروند نشست و برخاست فقط در ماه اردیبهشت امسال حالا از نظر بسیاری از فعالان گردشگری و اقتصادی فرودگاهی نیست که شایستگی میزبانی از میهمانان خارجی را داشته باشد.

نگاهی به آمار ورودی گردشگران به فرودگاه‌های بین‌المللی کشور نشان می‌دهد فرودگاه امام پیشتاز جذب گردشگران بین‌المللی در کشور و آمار ورود گردشگر به آن در سال‌های 90 تا 94 به ترتیب 257 هزار و404؛ 434 هزار و353؛ 608 هزار و356؛ 667 هزار و86 و757 هزار و551 نفر بوده است. این آمار افزایش تدریجی ورود گردشگران خارجی به فرودگاه امام را خاطرنشان می‌کند و این در حالی است که به نظر می‌رسد در این سال‌ها امکانات تازه‌ای برای افزایش گنجایش و کیفیت خدمات در بزرگ‌ترین شهر فرودگاهی و لجستیکی کشور فراهم نشده است. از سوی دیگر نگاهی به تجربه دیگر کشورها که با استفاده از صنعت توریسم جایگاه فرودگاه‌های بین‌المللی و میزان تردد آن را به میزان قابل توجهی افزایش داده‌اند نشان می‌دهد به نسبت بسیاری از فرودگاه‌های بین‌المللی دنیا و منطقه روند رشد جذب گردشگر خارجی در فرودگاه امام کافی نیست.

ناتوانی در جلب رضایت مسافر ایرانی

برترین فرودگاه‌های دنیا در کنار امکانات فنی که دارند، دیگر عواملی که در خصوص آنها بسیار حائز اهمیت است نخست امکانات رفاهی و سپس معماری ویژه و طراحی داخلی هرکدام از آنها است. یک جست‌وجوی ساده اینترنتی به آسانی می‌تواند نشان دهد چه عواملی سبب تبدیل این فرودگاه‌ها به شهرهایی شده که آنها را جدای از جاذبه‌های کشور، به یک جاذبه برای جلب گردشگر تبدیل کرده است. هنگامی‌که مسافران ایرانی نیز در بیشتر موارد خاطره ناخوشایندی از این فرودگاه دارند، شاید دیگر لازم نباشد به سراغ نظر گردشگران دیگر کشورها در خصوص فرودگاه امام رفت.

برای این کار کافی است عنوان این فرودگاه را در شبکه‌های اجتماعی جست‌وجو کرد و آن گاه با نظرات اینچنینی مواجه شد؛ «ميزان بي‌نظمي، سوءمديريت و استرس ناشي از آن در فرودگاه امام دو، سه برابر فرودگاه‌هاي اروپا و در اروپا حداقل دو، سه برابر آمريكاست.»؛ «وسط صحرا، به جای گیت ورود مسافران خارجی فرودگاه یک سلول انفرادی طراحی کردند.»؛ «سالن ترانزیت فرودگاه فقط ۳ تا پریز برق دارد برای شارژ موبایل!»؛ «به‌شخصه هر‌موقع می‌روم فرودگاه امام تا ۳ روز نمی‌توانم درست غذا بخورم!» و «بر اساس تصاویر مشاهده شده در فیس‌بوک، تو فرودگاه‌ امام ساندویچ نباید خورد!» در همین خصوص مدیر یک آژانس مسافرتی به خبرنگار ما گفت: «فرودگاه امام نه تنها با فرودگاه‌های بین‌المللی، بلکه با بسیاری از فرودگاه‌های محلی منطقه نیز در شهرهای مختلف قابل قیاس نیست. همچنین این فرودگاه به هیچ وجه آمادگی افزایش ورود مسافر را ندارد.»

سیدمحمد علي اشرف واقفي با اشاره به انتقاد گردشگران در خصوص فرودگاه امام اظهار کرد: «هنگامی‌که بعد از پرواز به سمت پلیس گذرنامه می‌رویم، راهروها بسیار باریک است؛ به گونه‌ای که 2 نفر نمی‌توانند کنار هم راه بروند. با توجه به خرید هواپیما و پیش‌بینی افزایش تعداد پرواز و مسافر در آینده، نمی‌دانم مسوولان چه برنامه‌ای در نظر گرفته‌اند؛ چرا که تا جایی که من می‌دانم در هیچ کدام از فرودگاه‌های بین‌المللی چنین شرایطی وجود ندارد.» وی در ادامه افزود: «انگار قصد این بوده که همه امکانات فرودگاه امام را در ابعاد کوچک بسازند تا جمعیت زیادی نتوانند از آن استفاده کنند. هیچ‌کس نمی‌داند فرودگاه امام با چه فکر و برنامه‌ای و برای چند سال آینده طراحی شده که در این ابعاد ساخته شده است!»

کسی با دیدن این در، وارد باغ ما نخواهد شد

نگاهی به تجربه‌ موفق‌ترین فرودگاه‌های بین‌المللی دنیا و منطقه نشان می‌دهد این فرودگاه‌ها علاوه‌بر امکانات فنی که نیاز اصلی یک فرودگاه بین‌المللی است، در زمینه معماری، طراحی و امکانات نیز به میزان قابل ملاحظه‌ای با فرودگاه امام فاصله دارند. کوه‌های آلپ در معماری فرودگاه «دنور» کلرادو، معابد قدیمی‌کره در «اینچئون» کره‌جنوبی، معماری اسلامی ‌در طراحی و مبل‌هایی با پارچه سنتی مراکش در فرودگاه «منارا»، استفاده از گیاهان طبیعی یادآور جنگل‌های سنگاپور در «چانگی»، تعبیه حمام سنتی ژاپن در فرودگاه بین‌المللی مرکزی ژاپن، نمایشگاه هواپیماهای قدیمی ‌در فرودگاه «زوریخ» سوئیس، مجسمه‌های نمادین تایلند در فرودگاه «بانکوک»، نمای ایاصوفیه در فرودگاه «آتاتورک» ترکیه، استفاده از نخل در فرودگاه «دبی» و نماد اژدها در فرودگاه «پکن» چین از جمله نمونه‌هایی در فرودگاه‌های بین‌المللی دنیا و منطقه هستند.

سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا هیچ کدام از نمادهای فرهنگی، تاریخی و گردشگری ایران نباید در معماری یا طراحی داخلی فرودگاه امام استفاده شود؟ در همین خصوص یک راهنمای گردشگران اسپانیایی‌زبان در گفت و گوبا خبرنگار ما خاطرنشان کرد: «نبود نشانه‌ها و ویژگی‌های فرهنگی کشور در فرودگاه امام به‌عنوان دروازه ورودی گردشگران خارجی به مذاق آنها خوش نمی‌آید. فرودگاه امام از نظر معماری و مدرن بودن مشکلی ندارد، اما نکاتی در آن مورد غفلت قرار گرفته که هزینه بالایی نیز نخواهد داشت.» زهرا حیدرزاده با بیان اینکه برخی گردشگران از من سوال می‌کنند که آیا می‌توانند سوغاتی‌ها و صنایع دستی ایران را در فرودگاه تهیه کنند یا خیر، اظهار کرد: «از آنجا که سوغاتی‌هایی که در فروشگاه‌های فرودگاه به فروش می‌رود دارای کیفیت مناسبی نیستند، هیچ‌گاه چنین پیشنهادی به آنها نخواهم داد، چراکه نمی‌خواهم از پسته، گز، شال و دیگر سوغاتی‌ها و صنایع‌دستی ایرانی تصور نادرستی به دست آورند.»

وی با اشاره به چالش ظرفیت کم فرودگاه امام نیز افزود: «هنگامی‌که فرودگاه امام با حجم ورودی بالا مانند پروازهای نجف و کربلا روبه‌رو می‌شود، مشکلات فرودگاه خودش را نشان می‌دهد. این فرودگاه توان گنجایش حجم بالای تردد را ندارد. همچنین اگر گردشگری عکسی از فرودگاه امام بگیرد و آن را به دوستان خود نشان دهد به هیچ وجه نمی‌تواند تشخیص دهد که این فرودگاه مربوط به ایران است.» در همین حال، برای کسانی که نخستین سفر خود را به ایران انجام می‌دهند و با توجه به ذهنیت اشتباهی که رسانه‌ها برای آنها در خصوص ایران ساخته‌اند، گردشگران بسیاری اصلا انتظار ندارند در ایران فرودگاهی وجود داشته باشد. واقفی با اشاره به این موضوع نیز خاطرنشان کرد: «برخی گردشگران هنگام مواجهه با فرودگاه امام اصلا به این فکر نمی‌کنند که نمادهای فرهنگی و هویتی این کشور کجاست؛ بلکه در مرحله اول در برابر تفاوت تصویری که برای آنها ساخته شده با فرودگاهی که می‌بینند تعجب می‌کنند.»

وظیفه فرودگاه در برابر چشم‌انداز 20 ساله

اما چندی پیش مدیرعامل شرکت شهر فرودگاهی امام خمینی (ره) و مجری طرح توسعه این فرودگاه در پاسخ به سوال «ایسنا» در همین مورد اظهار کرد: «جذب گردشگر و معرفی جاذبه‌ها، کار سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است. هرچند حرف‌هایی با آقای رحمانی‌موحد (معاون وقت گردشگری) در این‌باره زده‌ایم، اما فعلا اقدامی‌نشده است.» محمود نویدی در ادامه افزود: «واقعیت آن است که شرکت فرودگاهی امام خمینی (ره) اصلا وظیفه‌ای در این‌باره ندارد. هرنهادی برحسب وظیفه تعریف شده‌اش اقدام می‌کند. برای همین اگر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری درخواست و طرح بدهد، ما هم آمادگی داریم هر کاری که فکر می‌کنند لازم است انجام دهیم و از این نظر مشکلی وجود ندارد.»

در این زمینه اما برخی کارشناسان معتقدند در شرایطی که طبق سند چشم‌انداز 20 ساله كشور، تا سال 1404 بايد سالانه 20 میلیون توریست و 25 میلیارد دلار درآمد از بخش گردشگري براي كشور حاصل شود و با توجه به فرا سازمانی بودن صنعت گردشگری و نیاز به همکاری نهادها و وزارتخانه‌های مختلف، سازمان متولی فرودگاه‌های کشور نمی‌تواند خود را در این زمینه بدون وظیفه قلمداد ‌کند. علاوه‌بر سند چشم‌انداز، نگاهی به برخی تجربه‌های بین‌المللی نیز نشان‌دهنده این است که تجهیز فرودگاهی به این نشانه‌های فرهنگی و گردشگری بر استقبال مسافران نیز تاثیر چشمگیری خواهد داشت. فرودگاه بین‌المللی کوالالامپور یکی از نمونه‌های برجسته در این زمینه است که طبق گزارش‌های موجود، با تمرکز بر صنعت گردشگری تعداد مسافر جابه جا شده در آن از 5/ 27 میلیون نفر در سال 2008 به 5/ 47 میلیون نفر در سال 2013 رسیده است.

واقفی در این زمینه نیز خاطرنشان کرد: «وظیفه این اقدامات بر عهده وزارت راه و شهرسازی و شرکت فرودگاه‌ها است و ارتباطی با سازمان میراث فرهنگی ندارد. اقدامات سازمان میراث فرهنگی در فرودگاه‌ها مربوط به احداث دکه‌ای در خصوص جاذبه‌های گردشگری کشور در داخل فرودگاه‌ها است تا اگر برای مسافری سوال پیش آمد، این دکه‌ها بتوانند او را راهنمایی کنند.» این مدیر آژانس مسافرتی که در عرصه تورهای ورودی فعال است، با یادآوری اینکه فرودگاه بین‌المللی یک کشور باید چه در معماری و چه در المان‌های به‌کار رفته در آن نشان‌دهنده هویت یک کشور باشد، افزود: «در مسافرتی که به پاریس داشتم در فرودگاه «اورلی» پاریس متوجه شدم که طراح این فرودگاه همان طراح فرودگاه امام(ره) است که بسیار هم طراح شناخته‌شده‌ای است.

از این رو به نظر می‌رسد در پیاده کردن طرح وی در فرودگاه ایران کوتاهی شده است.» کارشناسان بر این باورند در صورتی که فرودگاه امام یک فرودگاه قدیمی ‌بود، شاید می‌شد عدم توسعه و ناکافی بودن امکانات را توجیه کرد. اما در شرایطی که مدت زیادی از ساخت این شهر فرودگاهی نمی‌گذرد این سوال برای بسیاری پیش می‌آید که آینده‌نگری و توسعه در کدام حوزه از این فرودگاه بین‌المللی تازه‌تاسیس خود را نشان داده است؟ به نظر می‌رسد راهکاری که می‌تواند فرودگاه امام را از این وضعیت خارج کند، ساخت تاسیسات مناسب‌تری در کنار آن باشد؛ چنان‌که در بیشتر فرودگاه‌های بزرگ دنیا نیز اتفاق افتاده. با این‌همه، تا امروز نشانه‌ای از چنین برنامه‌ای در فرودگاه امام دیده نشده و باید دید این فرودگاه چه زمانی درخور جذب گردشگران خارجی خواهد شد.