تغییر و بهسازی اندیشه و نگرش، حلقه گمشده در مصرف کالای ایرانی

رفتار انسان مظهر نوع اندیشه، نگرش و مهارت اوست. اگر مصرف را نوعی رفتار تلقی نمائیم می توان گفت که انتخاب کالای مصرفی برخاسته از اندیشه، نگرش، باورها و ارزش های فرد است. اندیشه، نگرش، باورها و ارزش های انسان نیز محصول تجاربی است که فرد در طول زندگی از طریق تعامل با محیط کسب نموده و بر آنها تأمل کرده و آن ها را درونی ساخته است. از منظر روانشناسی نیز مطابق پارادایم یادگیری، ساخت گرایی و پدیدارشناسی هر پدیده برای هر فرد معنای خاصی دارد و این معنا، ویژه اوست. این معناها و درونی سازی ها، اندیشه ها، نگرش ها، باورها و ارزش های هر فرد را در طول زندگی شکل می دهد و در هر موقعیتی فرد به طور خود آگاه و ناخود آگاه با ابتناء بر آن ها رفتار خاصی را از خود بروز میدهد.

حال اگر انتخاب کالا را نوعی رفتار قلمداد نماییم، این رفتار نیز نمی تواند خارج از اندیشه ها، نگرش ها و باورهای فرد باشد. در واقع فرد در انتخاب کالا به ارزیابی و نقد می پردازد و ارزیابی و نقد نیز براساس باورها و ارزش های وی صورت می پذیرد. از این رو می توان گفت که ترویج مصرف کالای داخلی مستلزم تغییر و ایجاد نگرش مطلوب نسبت به عواقب و آثار مصرف کالای داخلی است.

تجربه کشورهای جنوب شرقی آسیا بویژه ژاپن گواهی بر این ادعا است. به طوری که در کنار عواملی مانند گسترش باورهای سازنده نسبت به کار و شیوه های درست مصرف، مؤلفه هایی مانند مصرف کالاهای محلی  و تعلق خاطر به  سرزمین اجدادی و ترویج فرهنگ شرم به سبب عقب ماندگی از کشورهای پیشرفته، موجب رشد و توسعه آن کشورها شده است.

نگاهی بر این مؤلفه ها نشان می دهد که مولفه های مذکور به جای آن که برخاسته از مهارت های بدنی و سرمایه های  فیزیکی باشند، منبعث از نگرش ها، ارزش ها و باورهای افراد آن جوامع بوده و نگرش های مطلوب نسبت به رشد و استقلال کشور موجب رفتارهای مطلوب اقتصادی شده است. زیرا اگر رشد و توسعه اقتصادی صرفاً معلول عوامل و سرمایه های فیزیکی و مالی باشد، بایستی کشورهای نفت خیز بالاترین رشد اقتصادی را به خود اختصاص می دادند اما بررسی ها و شواهد حاکی از آن است که رشد اقتصادی در بیش تر کشورهای صادر کننده نفت کم تر از کشورهای وارد کننده می باشد. این حقیقت در ایران نیز کاملاً صدق می کند و وجود نفت بیش از آن که موجب شکوفایی اقتصادی شود به تعبیر مقام معظم رهبری به ثروت شوم تبدیل شده و مردم و دولت را به عنوان مهم ترین منبع ثروت به خود دلگرم ساخته و آنان را از درک اهمیت آموزش یا ایجاد بصیرت و بهسازی نگرش های مطلوب برای رفتار های مناسب اقتصادی غافل ساخته است.

براساس آن چه بیان شد می توان گفت که انتخاب کالای ایرانی و عدم انتخاب کالای خارجی خصوصا کالای قاچاق براساس ارزش ها، نگرش ها و بصیرت های مصرف کنندگان صورت می پذیرد.

اگر بتوانیم نگرشی در مصرف کنندگان ایجاد نمائیم که انتخاب هر کالا معادل یک تصمیم و عمل راهبردی برای اقتصاد کشور باشد و انتخاب کالای داخلی اقدامی مؤثر در رشد اقتصادی قلمداد شده و انتخاب کالای خارجی خصوصا قاچاق اقدامی مؤثر در عقب ماندگی اقتصادی تلقی شود، می توان به افزایش مصرف کالای ایرانی و کاهش مصرف کالای خارجی خصوصا کالای قاچاق امیدوار بود.

از آنجا که نگرش، باورها و ارزش های هر فرد همان طور که در ابتدای بحث بدان اشاره شد برخاسته از تجارب یادگیری است لذا تغییر و بهسازی آن ها نیز باید از طریق تجارب یادگیری صورت پذیرد از این رو در پایان پیشنهاداتی برای فراهم ساختن موقعیت های یادگیری در راستای بهسازی نگرش افراد ارائه می شود.

ارتقاء کیفیت محصولات داخلی

بسیار اتفاق افتاده است که افراد به علت تجارب ناموفقی که خود یا دیگران از مصرف کالای یک کشور مانند چین کسب کرده اند، سعی دارند این نوع تجربه و نتیجه را به سایر کالاهای آن کشور تعمیم دهند و از انتخاب سایر کالاهای ساخت آن کشور اجتناب نمایند. از این رو ارتقاء کیفیت محصولات داخلی و سپس فراهم شدن  تجارب موفقیت آمیز از انتخاب کالاهای با کیفیت برای مردم گام بسیار مهمی در بهسازی نگرش مردم و افزایش مصرف کالای داخلی و کاهش مصرف کالای خارجی و قاچاق خواهد بود.

حمایت دولت از تولید کنندگان در راستای کاهش هزینه های تولید باکیفیت

همان طور که در پیشنهاد اول ذکر شد کیفیت بالای محصولات داخلی موجب ایجاد نگرش مطلوب نسبت به کالاهای داخلی خواهد شد. اما بدیهی است که افزایش کیفیت مستلزم حمایت از تولیدکنندگان است تا شرایط ارتقاء کیفیت محصولات موجب هزینه بیشتر از جانب تولید کنندگان و متضرر شدن آنان نباشد. بنابراین حمایت مدبرانه ی دولت از تولیدات داخلی باعث جذب شهروندان به مصرف کالاهای داخلی خواهد شد.

آموزش آثار و عواقب مصرف کالاهای داخلی

افراد جامعه از دو طریق می توانند در راستای رشد اقتصادی گام بردارند الف) تولید  ب) مصرف کالای داخلی

خاستگاه اجرای دو پیشنهاد قبلی بیشتر متوجه دولت و تولید کنندگان است. اما حال که در بازار کشور، کالاهای خارجی به وفور یافت می شود و متأسفانه در سال های گذشته مردم بیش تر مصرف کننده کالاهای خارجی بوده اند، کمبود بصیرت لازم نسبت به آثار مصرف کالاهای خارجی و عدم استفاده از کالاهای داخلی کاملا احساس می شود. مقام معظم رهبری در این خصوص سفارش کرده اند: « آحاد مردم مصرف تولید داخلی  را بر مصرف کالاهایی با مارک های معروف خارجی که بعضی فقط برای نام و نشان  و برای پز دادن، برای خودنمایی کردن در زمینه های گوناگون دنبال مارک های خارجی می روند ترجیح بدهند خود مردم راه مصرف  کالاهای خارجی  را ببندند». این توصیه  خود گواهی بر خلاء نگرش مطلوب نسبت به مصرف کالاهای داخلی است و این امر اهمیت آموزش و تغییر رفتار مردم را به خوبی نشان می دهد. زیرا مطابق نظریه های مدیریتی تغییر رفتار گروهی مردم مستلزم انجام سه گام تغییر دانش اطلاعات، تغییر نگرش و تغییر رفتار فردی است. پس تغییر الگوی رفتار اقتصادی و مصرف کالای داخلی به جای کالای خارجی و قاچاق نیازمند ارائه آموزش های بهینه از کودکی است تا بتوان همانند کشورهای جنوب شرق آسیا به ایجاد باور سازنده نسبت به مصرف کالای داخلی و ترویج فرهنگ شرم به سبب عقب ماندگی اقتصادی از کشورهای پیشرفته اقدام نمود.

مدرس دانشگاه فرهنگیان*