دشمنی پرهزینه عربستان و ایران

عصر ایران -  ایران و عربستان سعودی در ماه های گذشته  طوری سخن می گویند که گویی "دشمن استراتژیک و خونی" یکدیگر هستند ، اما عملکرد دو کشور به گونه ای است که نشان می دهد " دو رقیب پرستیز" بر سر انبوهی از مشکلات و پرونده های اختلافی با یکدیگر کلنجار می روند.

البته جای شکرش باقی است که دو کشور آن قدری عقلانیت دارند که به رغم بالا گرفتن تنش ها همواره یک یا چند گام آخر تا مرحله "جنگ و درگیری نظامی " را بر نمی دارند.

شاید این مساله مرهون درایت و وقوف رهبران دو کشور درباره هزینه های بالای جنگ است، جنگی که بدون تردید  هیچ برنده ای نخواهد داشت و تنها هزینه های گزافی به دو کشور رقیب منطقه ای وارد خواهد کرد. 

تهران و ریاض دهه هاست که رقیب استراتژیک هستند و این مساله دلایل تاریخی و ژئوپلتیکی خاص خود را دارد که اشاره به آنها در حوصله نوشته حاضر نیست اما تنها اشاره کوتاه به یک مساله خالی از فایده نیست و آن اینکه : از زمان تشکیل جمهوری اسلامی  متعاقب انقلاب اسلامی ایران و نقش مذهب و روحانیت شیعه در حکومت جمهوری اسلامی ، دولتمردان سعودی از شعارها و سیاست های دولت جدید همسایه شمالی خود به هراس افتاده و در 38 سال گذشته همواره کوشیده اند این قدرت شمالی خود را مهار کنند و این مساله سبب شده رقابت و تنش دو کشور که پیشتر صبغه و جنبه ژئوپلتیک داشت، با رنگ و بوی " ایدئولوژیک" نیز درآمیخته شود و حتی گاه "جنبه ایدئولوژیک" بر دیگر جنبه های رقابت و خصومت دو کشور بچربد.

ایران شیعی و عربستان سنی رقابت دارند و این رقابت گاه حالت تنش و ستیز دارد اما رهبران دو کشور در نزدیک به 4 دهه گذشته آن قدری بصیرت داشته اند که از وقوع جنگ و درگیری نظامی بین دو کشور رقیب حذر کنند، اما رهبران دو کشور در طی این دهه ها ،در ایجاد سازوکاری برای همکاری نیز بازمانده اند.

وضعیت کنونی در روابط دو کشور نیز هر چند بی سابقه نیست اما بالا گرفتن خصومت ها می تواند بسیار خطرناک باشد، علاوه بر آن حتی اگر تنش دو کشور از وضع فعلی بالاتر نرود، ادامه روند کنونی نیز به صلاح دو کشور نیست چرا که دو قدرت منطقه ای هم اینک به دلیل تنش بالا در روابط شان ، هزینه های بالایی را می پردازند که در صورت حل و فصل اختلافات این هزینه ها کاهش می یابد و صرف امور توسعه داخلی دو کشور می شود.

سخنان دیروز " یحیی رحیم صفوی " مشاور عالی مقام معظم رهبری نیز گواه بر این مساله است که تنش بیش از پیش در روابط  دو کشور عربستان و ایران به نفع هیچ کدام از دو طرف نیست.

به گفته صفوی :" ما باید روابط‌مان را با کشورهای عمان، کویت حتی قطر بیش‌تر کنیم و در رابطه با سعودی‌ها مدارا کنیم. ما به هیچ وجه نباید به سمت تنش با سعودی‌ها حرکت کنیم. صلح، امنیت و قدرت برتر خلیج‌فارس از آنِ ماست که این را آمریکایی‌ها هم می‌دانند."

ایران و عربستان دو کشور بزرگ منطقه هستند که شاکله اصلی نظم منطقه ای خاورمیانه و خلیج فارس به دوش این دو کشور بوده و با هزینه این دو کشور تامین می شود.

اگر این دو کشور به یکدیگر نزدیک باشند و یا دستکم در حالت تخاصم و تنش نباشند هزینه شان پایین می آید و بالعکس در صورتی که تخاصم و تنش در روابط این دو کشور حاکم باشد، تهران و ریاض باید برای تامین منافع و امنیت خود هزینه بیشتری بپردازند.

مثال سوریه نمونه گویایی از این مساله است. تصور کنید در پنج و نیم سال گذشته ایران و عربستان در سوریه در دو جبهه مقابل و مخالف نبودند ؛ در این صورت هزینه ای که سعودی ها بایت به زیر کشیدن بشار اسد و هزینه ای که ایران بابت نگاه داشتن ساختار حکومت سوریه پرداخته است، می توانست صرف امور دیگر شود. 

هیچ رقمی درباره هزینه های جنگ سوریه به صورت رسمی و قابل اعتماد منتشر نشده است اما می توان تصور کرد که در بیش از 5 سال گذشته دهها میلیارد دلار در هر دو جبهه موافق و مخالف حکومت سوریه صرف شده است که نتیجه آن نیز بن بست سیاسی کنونی و ویرانی کشوری به نام سوریه است.

مثال های دیگری را نیز می توان در هزینه زا بودن دشمنی دو کشور عربستان و ایران برشمرد . برای مثال در صورت کاهش تنش بین دو کشور و همکاری ریاض و تهران در مساله نفت و قیمت آن، دو کشور می توانند از مواهب اقتصادی اصلاح قیمت نفت در بازار جهانی و جلوگیری از " مفت فروشی" کنونی قدم های بلندی بردارند. 

ایران و عربستان سعودی به خوبی می دانند که هیچ یک از دو کشور یارای حذف طرف مقابل از معادلات منطقه ای را ندارد و از همین رو بهتر است دو کشور با در نظر داشتن اختلافات و منافع مشترک برای حل و فصل اختلافات موجود و کاهش تنش به منظور کاستن از هزینه هایشان، روبروی یکدیگر نشسته و درباره مسایل اختلافی گفت و گو کرده و به راه حلی برسند.

باراک اوباما چند ماه پیش در گفت و گو با نشریه آتلانتیک به دولتمردان سعودی توصیه خوبی ارایه کرد. او در آن مصاحبه گفت مقامات عربستان سعودی باید واقعیتی به نام ایران را در منطقه بپذیرند و تلاش کنند با این رقیب منطقه ای کنار بیایند. اوباما گفت کلید صلح و ثبات منطقه در توافق بین ریاض و تهران برای تقسیم حوزه های نفوذ و احترام گذاشتن دولتمردان سعودی به حوزه های نفوذ مشروع ایران است.

دولتمردان سعودی اما به نظر می رسد نه تنها به آن توصیه عمل نکرده و آن را نشنیده اند بلکه بر عکس و در جهت خلاف توصیه های رییس جمهوری کشور متحد سنتی شان، با ناراحتی تمام از "برجام " و افزایش نفوذ و قدرت منطقه ای ایران، تلاش دارند با لجاجت ایران را از حوزه های نفوذ طبیعی خود در منطقه بیرون کنند، که البته این انتظار و این تلاش هز چقدر هم وسیع و پردامنه باشد تنها می توااند هزینه های ایران و عربستان را افزایش دهد و نتیجه ای در برنخواهد داشت و به قول معروف "آب در هاون کوبیدن است "؛ همان طور که اگر ایران بخواهد در تلاشی مقابل،  دامنه نفوذ سعودی ها را از کرانه جنوبی خلیج فارس (5 کشور عربی همسایه عربستان و عضو شورای همکاری خلیج فارس )  قیچی کند، تلاشی بیهوده کرده است چون این کار رفتن به جنگ تاریخ و الزامات ژئوپلتیک است.

منطقی ترین رفتار بین دو کشور ایران و عربستان سعودی در شرایط کنونی ، متوقف ساختن افزایش تنش، ایجاد کانال هایی برای گفت و گو و کاستن از دامنه تنش ها و در نهایت ایجاد سازوکارهایی برای " رقابت و همکاری" سالم دو کشور در آینده است.

به توافق رسیدن ایران و عربستان در زمینه ثبات ، صلح و امنیت منطقه ای بدون تردید پتانسیل های توسعه اقتصادی و همه جانبه منطقه خاورمیانه را آزاد خواهد کرد و قدمی است در راه بهبود وضعیت نابسامان کنونی در منطقه.