تیم مذاکرات ایران، خالق "گزینه چهارم" در تاریخ شورای امنیت

* این یادداشت، قبل از تصویب قطعنامه اخیر شورای امنیت ، نوشته شده و در عصر ایران منتشر شده است که با توجه به تصویب این قطعنامه که اتفاقی جدید در تاریخ سازمان ملل بود، باز نشر می شود.

عصر ایران؛ جعفر محمدی - محمد جواد ظریف و همکارانش در تیم مذاکرات هسته ای، در طول 2 سال گذشته کوشیده اند علاوه بر منتفی کردن تحریم های آمریکا و اروپا، قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را نیز لغو کنند. خبرها از وین حاکی از آن است که این تلاش ها در آستانه ثمردهی است و اگر طرف های مقابل در لحظات آخر، مذاکرات را به هم نریزند، اتفاق بزرگی در تاریخ حقوق بین الملل رخ خواهد داد.

 تعبیر "اتفاق بزرگ در تاریخ حقوق بین الملل" نه از سر احساس یا خوشحالی از توافق احتمالی که بر مبنای واقعیت های حقوقی حاکم بر روابط بین الملل است.
تا کنون شورای امنیت سازمان ملل متحد، علیه کشورهای متعددی قطعنامه های تحریمی صادر کرده است. منشور سازمان ملل متحد، فصلی دارد که به آنچه صلح جهانی را به خطر می اندازد اشاره می کند. این فصل که هفتمین فصل منشور است ، به شورای امنیت اجازه می دهد هر گاه کشوری صلح و امنیت را به خطر بیندازد، تحریم هایی را علیه آن وضع کند و حتی در نهایت با تشکیل نیروی چند ملیتی به آن کشور حمله نظامی کند.

در همه مواردی که شورای امنیت پرونده کشوری را به فصل هفتم برده و علیه آن اعمال تحریم کرده است، یکی از این سه اتفاق افتاده است:

1 - اجرای کامل مصوبات شورای امنیت
  کشور تحت تحریم ، مو به مو به قطعنامه های شورای امنیت عمل کرده و بعد از اجرای کامل قطعنامه، از تحریم ها معاف شده است ، مانند لیبی در قضیه سقوط هواپیمای پان آمریکن در لاکربی.

2 - تغییر رژیم
رژیم کشور تحت تحریم بر اثر اتفاقات داخلی تغییر کرده و بر اثر تغییر رژیم ، خواسته های شورای امنیت محقق شده است. مانند قضیه آفریقای جنوبی که رژیم آپارتاید با خیزش مردمی به رهبری ماندلا از بین رفت و با نابودی اش، اقدامات نژادپرستانه آن رژیم که منشأ قطعنامه های تحریمی بودند منتفی شدند.

3 - حمله نظامی
سومین حالت نیز حمله نظامی خارجی به کشور تحت تحریم بوده است که قطعنامه ها را اجرا نکرده است. حمله نظامی به عراق و یوگسلاوی بعد از عدم تمکین این کشورها از قطعنامه های شورای امنیت، دو نمونه بارز در این خصوص هستند که تحقق مفاد قطعنامه ها، با حمله نظامی صورت گرفت.

در یک جمع بندی می توان گفت که تا امروز همه مصوبات شورای امنیت، به یکی از سه سرنوشت رسیده اند: یا کشورها بدان ها تن داده اند، یا از داخل دچار تغییر رژیم شده اند و یا با حمله نظامی خارجی مواجه شده اند و نهایتاً مصوبات اجرا شده است.

اگر در مذاکرات ایران و 1+5 ، توافق نهایی حاصل شود، برای اولین بار در تاریخ حقوق بین الملل، گزینه چهارمی به این موارد سه گانه افزوده می شود و آن، «لغو مصوبات شورای امنیت از راه گفت و گو و بدون عمل کردن به آنها»ست.

این اتفاق مهم در حالی رخ می دهد که 6 قطعنامه اخیر شورای امنیت علیه ایران -که تا قبل از مذاکرات جاری علیه ایران تصویب شده است - سنگین ترین تحریم ها را علیه ایران وضع کرده و دستوراتی را متوجه ایران می کند که از آن جمله توقف کامل غنی سازی در کشور است. حال آن که با حصول توافق، ایران به فعالیت های هسته ای اش ادامه می دهد و شورای امنیت برخلاف مصوبات قبلی اش و بدون این که بدانها عمل شود، قطعنامه جدیدی می دهد و مصوبات پیشین خود را لغو می کند.
این یک "پیروزی بی نظیر" برای ایران است و یک " اتفاق بزرگ در تاریخ حقوق بین الملل" .

در زیر، چند نمونه از مهم ترین پرونده های فصل هفتم شورای امنیت می آید؛ پرونده هایی که اعضای دائم شورای امنیت را امیدوار ساخته بود ایران نیز به یکی از سه سرنوشت پیش گفته دچار شود ولی تدبیر دولتمردان ایرانی، اتفاق چهارم را رقم می زند. تا ساعات آینده، مشخص می شود که این اتفاق بزرگ، محقق می شود یا خیر؟

 آفریقای جنوبی

  رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی، به عنوان تهدیدی برای مردم این کشور و همسایگانش ، سه قطعنامه از شورای امنیت دریافت کرد. قطعنامه اول در تاریخ 4 نوامبر سال 1977 به  شماره 418 صادر شد و دومین قطعنامه نیز در تاریخ 13 ژوئن 1980 به شماره 473 صادر گردید. همچنین 13 دسامبر 1984 قطعنامه دیگری به شماره 558 علیه این کشور صادر شد.  این قطعنامه ها از رژیم آپارتاید می خواستند دست از سیاست های نژادپرستانه و خشونت بردارد و کشورهای جهان را ملزم به تحریم های گسترده ای علیه آفریقای جنوبی می کردند.

با این حال، حکومت وقت، وقعی به این قطعنامه ها نگذاشت و همچنان تحت تحریم ها ماند تا آن که مبارزات مردمی این کشور به رهبری نلسون ماندلا نتیجه داد و رژیم آپارتاید سرنگون و انتخابات آزاد در این کشور برگزار شد. بعد از آن بود که شورای امنیت در تاریخ 25 مه 1994 تشکیل جلسه داد و با صدور قطعنامه 919 به تحریم‌های 17 ساله آفریقای جنوبی پایان داد.
 
عراق

4 روز بعد از حمله عراق به کویت در 2 اوت 1990 و اشغال این کشور، شورای امنیت با صدور قطعنامه 661 ذیل فصل هفتم منشور، این کشور را تحت تحریم قرار داد. بعد از صدور این قطعنامه، بغداد وقعی بدان ننهاد و این عدم تمکین باعث شد قطعنامه های دیگری علیه این کشور صادر شود و نهایتاً کار به جنگ بکشد.

 بعد از جنگ و رهاسازی کویت از اشغال ارتش عراق، تحریم ها همجنان پابر جا ماند تا آن که آمریکا بار دیگر به عراق حمله کرد و حکومت این کشور را سرنگون کرد. بعد از این اتفاقات فاجعه بار و روی کار آمدن دولت منتخب مردمی در عراق، شورای امنیت با صدور قطعنامه 1483 در سال 2013 به تحریم ها پایان داد.
 

یوگسلاوی

جنگ داخلی در یوگسلاوی ، پای شورای امنیت را به این منطقه کشاند و چند قطعنامه علیه این کشور صادر شد. از جمله قطعنامه 713 در تاریخ 25 سپتامبر 1991 و  قطعنامه 724 در 15 دسامبر 1991  و...  .

این قطعنامه ها تنها زمانی ملغی و  با قطعنامه 1367 تحریم ها لغو شدند که نیروهای ائتلاف بین المللی ، به بمباران یوگسلاوی پرداختند و نیروهای متجاوز عقب نشستند. نتیجه این جنگ داخلی تجزیه یوگسلاوی بود.
 
هائیتی

  در سال 1991 در هائیتی کودتا شد دولت منتخب برنارد آریستید سرنگون گردید.  شورای امنیت سازمان ملل در تاریخ 16 ژوئن 1993  قطعنامه 841 و در تاریخ 6 مه 1994 قطعنامه 917 را علیه این کشور صادر و تحریم هایی را علیه آن وضع نمود.
 
با بی اعتنایی دولت کودتا به این قطعنامه ها، شورای امنیت در تاریخ 31 جولای 1994 با صدور قطعنامه 940 نیروی نظامی چند ملیتی با هدف بازگرداندن دولت قانونی بر سر کار تشکیل داد و نهایتاً با خروج کودتاچیان از قدرت و بازگشت آریستید به قدرت،شورای امنیت با صدور قطعنامه  948 به تحریم ها پایان داد.

لیبی

 تاریخ 21 دسامبر 1988 یک فروند هواپیمای آمریکایی متعلق به شرکت پان آمریکن بر فراز لاکربی منهدم شد و 259 نفر کشته شدند. سه سال بعد، دادستانی آمریکا سه شهروند لیبیایی را به عنوان مظنونان این حادثه شناخت و از دولت لیبی درخواست استرداد کرد. قذافی زیر بار نرفت و شورای امنیت وارد عمل شد در ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد با تصویب قطعنامه 748 مجازاتهایی را علیه این کشور تصویب کرد و در قطعنامه بعدی به شماره 883 در 11 نوامبر 1993 دامنه تحریم ها را افزایش داد.

لیبی بسیار کوشید در برابر تحریم ها مقاومت کند ولی نهایتاً تسلیم شد ، متهمان را تحویل داد و غرامت مسافران و هواپیما را پرداخت کرد تا تحریم ها بر اساس قطعنامه 1506 در تاریخ 12 سپتامبر 2003 لغو شوند.