جنبش عدم تعهد را به اندازه وزنش ببینیم

1 - شانزدهمین دوره اجلاس عدم تعهد (نم) در تهران ، در حالی برگزار شد که اکثر رسانه ها ، نمایندگان مجلس و فعالان سیاسی کشورمان ، در توصیف اهمیت جنبش عدم تعهد گوی سبقت از هم ربوده و عمدتاً راه مبالغه را در پیش گرفته اند و چنان در وصف نم سخن می گویند که گویی از اقیانوس سخن می گویند!

 
در این که  جنبش عدم تعهد با حدود 120 کشور عضو ، فراگیرترین تشکل سیاسی جهان بعد از سازمان ملل است تردیدی نیست و این خود ، البته اهمیت اندکی به شمار نمی رود و کمیت قابل اعتنا و احترامی است.
مع الوصف این کمیت ، الزاماً به معنای کیفیت نیست. کافی است بدانیم کشورهای عضو نم برغم آن که 60 درصد اعضای جامعه ملل را تشکیل می دهند ، تنها یک هفتم اقتصاد جهان را در اختیار دارند که بخش عمده ای از آن هم مربوط  به منابع زیرزمینی مانند نفت و معادن طبیعی دیگر است.
 
بیشترین اختلافات سیاسی ، اقتصادی ، مرزی و ... در دنیا نیز بین کشورهای عضو عدم تعهد است و در تاریخ معاصر نیز پس از جنگ های جهانی اول و دوم ، عمده ترین جنگ ها در کشورهای عضو این جنبش روی داده است.
به علاوه ، برغم آن که جنبش عدم تعهد ، بر مبنای استقلال سیاسی کشورها از قدرت های غرب و شرق شکل گرفته است ، امروزه بسیاری از کشورهای این جنبش ، آشکارا وابسته به قدرت های جهانی هستند که از آن جمله می توان به وابستگی عربستان سعودی به آمریکا و کره شمالی به چین و روسیه اشاره کرد.
 
گوناگونی ، فقدان هویت جمعی ، منافع ، فرهنگ و حتی جغرافیای مشترک و عوامل دیگر باعث شده است جنبش عدم تعهد ، نتواند به اندازه نام خود بزرگ باشد و البته انتظار بیشتری نیز از این جنبش ، لااقل در شرایط کنونی نیست ، جنبشی که حتی فاقد دبیرخانه است و تنها یک دفتر هماهنگی در مقر سازمان ملل دارد!
 
2 – قدرت های زیادی در جهان کوشیدند اجلاس تهران را به یک آبروریزی برای جمهوری اسلامی تبدیل کنند. زیر سوال بردن اصل برگزاری اجلاس در ایران و سپس تلاش بسیار جدی و آشکار برای ترغیب کشورها به عدم حضور در تهران ، وجهه همت آنها در ماه های گذشته بود.

 آمریکا و اسرائیل حتی در روزهای منتهی به اجلاس - که حضور فراگیر کشورها در اجلاس تهران  برایشان محرز شده بود - علناً از بان کی مون ، دبیرکل سازمان ملل متحد خواستند سفر به تهران را منتفی کند که البته این خواسته شان هم اجابت نشد و بان کی مون ، از سخنرانان افتتاحیه اجلاس بود.

 
در واقع ، اجلاس تهران ، یک نشست عادی مانند دوره های قبل نبود ، بلکه ضمن دارا بودن وجوه اجلاس متعارف جنبش ، یک کش و قوس کاملاً جدی بین ایران و آمریکا به شمار می رفت.
طرف غربی ماجرا می کوشید اجلاس تهران را به نمادی از انزوای سیاسی ایران تبدیل کند و در مقابل ، ایران در تلاش بود با حضور هر چه بیشتر کشورها در پایتختش ، ثابت کند کند که بر خلاف ادعاها ، نه تنها منزوی نیست ، بلکه بسیار هم فعال است.

از این رو ، اجلاس تهران ، اهمیت ویژه ای داشت و نهایتاً هم یکی از باشکوه ترین اجلاس عدم تعهد به میزبانی ایران برگزار شد.
 
3 – اهمیت اجلاس تهران به دلایل پیش گفته ، امر را بر بسیاری از رسانه ها ، نمایندگان و فعالان سیاسی ایران  مشتبه کرد تا «اهمیت استثنایی اجلاس این دوره» را مترادف «مهم بودن فوق العاده جنبش عدم تعهد» تلقی کنند و در ایام اخیر سخنانی بگویند که جز ایجاد انتظار کاذب در مخاطب ناآگاه و به وجود آوردن تأسف در افراد آگاه ثمری ندارد؛ همسنگ دانستن جنبش عدم تعهد با سازمان ملل ، شکستن کمر تحریم ها با اجلاس تهران ، بزرگنمایی ریاست ایران بر نم به گونه ای که القا می شود از این پس ایران رئیس 120 کشور جهان شد ، ادعای این که اعضای عدم تعهد همواره یار و یاور ایران بوده اند ، پیشنهاد پول واحد برای کشورهای جنبش ، سخن گفتن از این که سوگیری جهان ، بعد از اجلاس تهران تغییر خواهد کرد ، ادعای این که ایران خواهد توانست از فرصت اجلاس تهران برای حل و فصل مساله سوریه به نحوی که خودش می خواهد استفاده کند و نظایر این ها ، هر چند عمدتاً مطلوب بودند ولی موجود نبودند و نیستند.

قطعاً باید بین «اهمیت اجلاس تهران» که به دلایل خاص سیاسی حادث شده و «وزن واقعی جنبش عدم تعهد» ، قائل به تفاوت بود و جنبش نم و ریاست ایران بر آن را به اندازه ای که هست دید و بازگو کرد ، چه آن که بزرگنمایی این موضوع ، می تواند به ایجاد انتظارات بی پاسخ در میان شهروندان ایرانی که تحت بمباران شدید تبلیغاتی قرار گرفته اند بینجامد. بدیهی است که این ملاحظه ، منافاتی با تلاش های جمعیِ کشورهای عضو نم و ریاست دوره ای آن ، برای وزن افزایی جنبش عدم تعهد در مناسبات جهانی ندارد.