نمايشگاه جهاني شانگهاي؛ فرصتي که سوخت(عكس)

هر چند در روزهاي پاياني همايش جهاني و عظيم اکسپو در شانگهاي هستيم، ولي بررسي جنبه هاي مختلف اين رويداد و تحليل عملکرد کشورمان در مقايسه با ساير کشورها مي تواند به کسب و ثبت تجارب ما از اين رويداد کمک کند تا در اکسپوهاي آينده سعي در رفع نقايص و تقويت نقاط قوت داشته باشيم.

برگزاري اکسپو در شانگهاي از بسياري جهات داراي اهميت فراوان و منحصر به فرد بود. پيشرفت چشمگير کشور چين طي دو دهه‌ي گذشته در ابعاد مختلف به‌ویژه در زمينه هاي اقتصادي، توجه کشورها را بيش از پيش به اين کشور به عنوان يکي از قطب‌هاي اقتصادي دنيا جلب کرده است. از سوي ديگر برخورداري از نيروي انساني فراوان، افزايش سطح تحصيلات و تخصص، و جمعيت جوان عظيمي که سطح اقتصادي آنها در حال بهبود است، موجب شده تا نگاه استراتژيک کشورها به چين تغيير کند. کشورهاي توسعه يافته‌ي دنيا ديگر چين را فقط به عنوان کشوري که نيروي کار ارزان دارد و مي‌تواند کارخانه اي براي تمام سليقه ها و کيفيت ها باشد، نمي‌شناسند، بلکه علاوه بر اين، چين را يکي از بزرگ‌ترين بازارهاي مصرف رو به گسترش دنيا و چيني ها را گرداننده‌ي آينده‌ي صنعت توريسم خود مي دانند.

چنين برداشتي که حاصل کار علمي صاحب‌نظران اين کشورهاست، موجب شده که اهميت اکسپوي شانگهاي چند برابر شده و کشورهاي کوچک و بزرگ دنيا سعي کنند از اين موقعيت خوب براي ورود به بازار چين استفاده کنند.

شرکت 192 کشور و 50 سازمان جهاني (در مجموع 242 سالن) که در تاريخ صد ساله‌ي اکسپو بي نظير بود، نشان مي‌داد که دنيا به خوبي خاص بودن اين همايش را درک مي‌کند.

از طرفي چيني ها که با برگزاري استثنايي المپيک 2008 موفق شده بودند هم تعريف و تصوير جديدي از واقعيات و توانمندي‌هاي کشورشان در جهان ايجاد کنند و هم شهر پکن را به استانداردهاي جهاني يک شهر مدرن و بين المللي نزديک کنند، اين بار نيز از فرصت اکسپو نهايت بهره را بردند تا جهانيان بيش تر و بيش تر چين جديد را بشناسند و شهر شانگهاي به عنوان شهري کاملا پيشرفته و ديدني در اذهان ثبت شود. اختصاص 5،28 کيلومتر مربع فضا به نمايشگاه، هزينه کردن 48 بيليون دلار استراليا، ساخت و راه اندازي شش خط مترو از 2008 تا 2010 و تربيت 1،7 ميليون نفر داوطلب براي شش ماه برگزاري اکسپو نشان از اهميت فوق العاده ي اين نمايشگاه براي حکومت چين دارد.

گفتني است تعداد توريست های شهر شانگهاي در سال نوي چيني امسال، يعني حتي سه ماه قبل از شروع اکسپو، 79/2 ميليون نفر بود که نسبت به سال گذشته 12 درصد افزايش داشت و درآمد حاصل حدود 350 ميليون دلار بود که نسبت به سال گذشته 13 درصد افزايش داشت، و اين تنها گوشه اي از برکات اکسپو براي چيني ها بود.

اما از ميزبان که بگذريم، با بررسي عملکرد و ارائه‌ي کشورها در شانگهاي مي‌توان گفت شرکت کنندگان با يک يا چند هدف عمده از موارد زير در اکسپو شرکت کرده اند؛

1- اکثريت قابل توجهي از کشورها کل ارائه يا درصد قابل توجهي از آن را حول محور عنوان اين دوره‌ي اکسپو که "شهر بهتر، زندگي بهتر" بود، متمرکز کرده بودند. ايجاد فضاهاي سبز، تشويق افراد به‌ویژه کودکان و نوجوانان به گل‌کاري و درخت کاري، استفاده از انرژي‌هاي طبيعي (انرژي خورشيدي، باد، صوت،...)، شهرسازي‌هاي نوين، استفاده از مواد قابل بازگشت به طبيعت در زندگي روزمره و منزل، تقويت روحيه‌ي همکاري و همدلي در ساخت و نگهداري از محيط زندگي، تشويق کمک به سالمندان و کودکان و افراد با ناتواني‌هاي جسمي، و کمک به سلامتي رواني شهروندان از جمله مواردي است که روي آنها تاکيد شده است و روسيه، آلمان، چين، سوئيس، بوليوي، ايالات متحده، هلند، کره جنوبي، ژاپن و اسپانيا قسمت زيادي از نمايش خود را صرف اين موضوعات کردند.

غرفه چين

غرفه ژاپن

2- بسياري از کشورها تلاش کردند از فرصت ايجاد شده استفاده کنند و کشور خود را به مردم چين معرفي کنند. آمار توريست هاي چيني در سال‌هاي اخير رشد چشمگيري داشته و چندين برابر شده است، بنابراين به نظر مي‌رسد بعضي کشورها صرفاً با هدف جذب توريست چيني پا به اين نمايشگاه گذاشته بودند! و حضور روزانه‌ي چند صد هزار نفر بازديد کننده (که در روز 23 سپتامبر به رکورد بيش از 631100 نفر رسيد) نشان مي‌داد که این هدف‌گذاری بی‌مورد هم نبوده است!

غرفه اسپانيا

غرفه روسيه

از سوي ديگر، سرمايه گذاري چين در کشورهاي خارجي نيز سير صعودي داشته، بنابراین، معرفي خوب و گيراي يک کشور و قابليت‌ها و موقعيت هاي آن فرصتي بسيار خوب براي جذب سرمايه هاي چين به حساب مي آمد. امارات متحده، سوئيس، عربستان، قزاقستان، پاکستان، هند، چند کشور آفريقايي، برزيل، نيوزیلند و بسياري ديگر سعي کردند کشور خود را به خوبي به چيني ها معرفي کنند. بعضي از اين کشورها مانند امارات، عربستان و ايالات متحده با صرف هزينه هاي گزاف و مطالعه‌ي عميق علایق و سليقه‌ي چيني ها و با استفاده از تکنولوژي‌هاي پيشرفته‌ي ديجيتال سعي کردند تاثير عميقي بر ديدگاه و ذهن بازديد کننده‌ي چيني بگذارند و نام کشور خود را بر ذهن آنها ثبت کنند. مدت انتظار در صف بازديد از غرفه‌ي عربستان، علي‌رغم هواي بسيار گرم و شرجي شانگهاي در ماه‌هاي جون، جولاي و آگوست گاهي از هشت ساعت هم طولاني تر مي‌شد که اين مي‌تواند يکي از نشانه هاي موفقيت اعراب در رسيدن به اهداف از پيش تعيين شده‌شان باشد.

غرفه آلمان

غرفه سوئيس

3- همانطور که در مقدمه ذکر شد، اهميت فوق العاده‌ي چين به عنوان يک بازار عظيم مصرف جديد، موجب شده بسياري از کشورها تمام يا بخش عمده اي از توان خود را به معرفي محصولات ملي خود و يا حتي بازاريابي مارک ها (برند ها)ی بزرگ خود اختصاص دهند. اينکه مگاموتورز در چين بيش از آمريکا مي فروشد و يا فولکس واگن در چين بيش از آلمان طرفدار دارد، موجب شده بود که پاناسونيک در غرفه‌ي ژاپن، نوکيا در غرفه‌ي فندلاند، سامسونگ در غرفه‌ي کره جنوبي، فراري و ورساچه در غرفه‌ي ايتاليا، پژو در غرفه‌ي فرانسه و چندين مارک مشهور مانند مايکروسافت و بوئينگ در غرفه‌ي ايالات متحده، با صرف هزينه هاي فراوان سعي کنند توجه چيني ها را به خود جلب کنند. بسياري ديگر از کشورها هم فضاهاي بزرگي از غرفه‌ي خود را به معرفي محصولات شاخص کشور خود اختصاص داده بودند. شکلات‌هاي بلژيکي، لباس و کفش ايتاليايي و فرش هاي ايراني کاملا بر ذهن چيني‌ها تاثير گذار بودند.

غرفه هلند

غرفه کره‌جنوبي

هر چند عزيزان دست اندرکار غرفه‌ي کشورمان در اکسپوي شانگهاي در زمان کوتاهي که در اختيار داشتند، سعي کردند به قسمت‌هايي از هر يک از سه هدف فوق دست يابند، اما ارائه‌ي ناقص، کمرنگ و غير تخصصي مطالب موجب مي شد تا بازديد کننده‌ي چيني غرفه را با سردرگمي ترک کند. (اينکه چرا ساير کشورها حدود سه سال مشغول طراحي و ساخت بوده اند و غرفه‌ي ايران در چند ماه طراحي و چیده شد، بحثي جداست که جاي بررسي دارد.)

تنها رد پايي که از عنوان اکسپو، يعني "شهر بهتر، زندگي بهتر" در غرفه‌ي ايران به چشم مي خورد، پيام رييس جمهور ايران براي نمايشگاه شانگهاي بود که در چند قسمت غرفه از جمله روبروي درب ورودي در قطع بسيار بزرگ به چاپ رسيده و نصب شده بود. متاسفانه ترجمه‌ي غير تخصصي چيني و انگليسي اين مطلب سنگين، که شهر الهي را شهر برتر معرفي مي کند، اصلا مفهوم پيام را به بازديدکننده‌ي چيني منتقل نمي کرد و بعضا به دليل وجود غلط‌هاي واضح ادبي در ترجمه‌ي چيني، موجب عصبانيت بازديد کنندگان مي شد.

هر چند آب‌نماي داخل غرفه شايد نمادي از طبيعت زيباي ايران باشد ولي وجود درختچه ها و گياهان پلاستيکي فراوان که خود آلوده کننده‌ي محيط زيست هستند، به نوعي ناقض موضوع نمايشگاه بود.

در مورد هدف دوم يعني معرفي کشور، روابط تاريخي دو کشور ايران و چين به عنوان دو قطب فرهنگ و تمدن شرق، و شرايط ويژه‌ي کنوني حاکم بر روابط استراتژيک دو کشور ايجاب مي کرد که از فرصت استثنايي اکسپو براي معرفي هر چه بهتر کشور عزيزمان استفاده کنيم. متاسفانه به جز معدودي از شيوه‌ي زندگي ايرانيان، هيچ‌گونه معرفي از فرهنگ و تمدن اصيل ايراني-اسلامي در غرفه به چشم نمي خورد. عکس‌ها و پوسترهاي فراوان بدون توضيح و مجسمه هاي بدون اسم و معرفي، تصويري گنگ و نامفهوم را براي بازديد کننده‌اي که با قصد آشنايي با ايران وارد غرفه مي شد، ايجاد مي کرد، و بعضا مانيتورهايي که مجري را نشان مي داد ولي صداي او به گوش نمي رسيد، مي توانست براي بازديد کننده توهين آميز باشد. جايگاه فرهنگ و هنر اصيل ايراني نيز در سالن بسيار کمرنگ بود و جاي آن با بستني، چاي و شيربرنج پر شده بود.

علي‌رغم وجود هزاران بازديد کننده‌ي روزانه، هيچ‌گونه برنامه ريزي هدفمند و نشاني از صنعت توريسم ايران که بتواند معرف امنيت، زيبايي، جايگاه‌هاي زيارتي- سياحتي و امکانات اقامتي در ايران باشد، وجود نداشت. اين در حالي است که اغلب کشورهاي شرکت کننده، حتي کشورهاي صنعتي بزرگ، با در نظر گرفتن جمعيت یک و سه دهم ميلياردي چيني‌ها که وضع اقتصادي‌شان هم رو به بهبود است، با برنامه ريزي دقيق و هدفمند و با استفاده از حداکثر امکانات دولتي و بخش خصوصي، سعي در ارتقای صنعت جهانگردي خود داشته‌اند. اينکه چرا حتي ردپايي از بخش خصوصي در معرفي جذابيت هاي توريستي ايران وجود نداشت، جدا سوال برانگيز است.

و اما هدف سوم يعني معرفي محصولات ايراني تا حدي مورد توجه قرار گرفته بود. فضاي بسيار بزرگ نيم طبقه‌ي دوم غرفه که بنا بود در اختيار اتاق بازرگاني ايران و چين قرار گيرد تا اين عزيزان از فرصت استثنايي چند هزار بازديد کننده در روز براي شش ماه، به نفع معرفي محصولات ايراني و ارتقای سطح تجاري دو کشور استفاده کنند، با سه برابر قيمت تمام شده براي اتاق به يک شرکت فرش اجاره داده شده بود! شرکت فرش مزبور نيز که مبلغ کلاني بابت اين مکان پرداخته بود، چاره اي نداشت جز اينکه از کل فضا براي ارائه‌ي هزاران قطعه فرش با قيمت‌هاي نجومي (بيش از ده ها برابر قيمت واقعي) استفاده کند. بسياري از بازديد کنندگان چيني که براي يافتن درک و احساسي نسبت به ايران وارد غرفه مي شدند، در پايان چنين تعريفي از ايران پيدا مي کردند: "ايران کشوري است که فرش‌هاي گران دارد!"، و اين دستاورد ما از اکسپوي جهاني شانگهاي بود.

البته تعداد معدودي صنايع دستي و برخي خوراکي هاي سنتي مانند چاي، بستني و شير برنج هم به عنوان محصولات ايراني ارائه مي شدند. سوال هايي که براي ما و بازديد کنندگان ايجاد مي شود، اين است که آيا واقعا ايران، محصولات ديگري براي ارائه به چيني‌ها و جهانيان ندارد؟! آيا نمي توانستيم در اکسپو زمينه هاي ورود پسته، زعفران و يا خاويار ايران را، که جاي خالي آنها در بازار عظيم چين محسوس است، فراهم کنيم؟ آيا هيچ محصول صنعتي براي ارائه به چيني‌ها نداريم؟ مگر ما استانداردهاي جهاني در صنايع چرم، سنگ، کاشي و سراميک و... نداريم؟ و بسياري سوالات ديگر...

در دايره‌ي مرکزي غرفه، تعدادي از محصولات فناوري برتر ساخت دانشمندان ايراني به نمايش گذاشته شده بود که شايد جذاب‌ترين قسمت غرفه بود. از ميان اين محصولات، دو داروي گياهي ايراني که نمونه‌ي خارجي نداشتند و همچنين ماکت ماهواره‌ي اميد، بسيار مورد توجه و تحسين بازديد کنندگان بودند که جا دارد از دست اندرکاران نمايش اين محصولات که مايه‌ي آبروي غرفه و کشورمان بودند، تشکر ويژه کرد.

در پايان نيز چند نکته لازم به ذکر است؛

1- استفاده از نيروي انساني محلي در غرفه بايد از يک‌سري اصول ابتدايي پيروي کند. کشورهاي صنعتي بزرگ، از افرادي با مليت خودشان، ولي مسلط به زبان چيني، براي راهنمايي بازديد کنندگان چيني استفاده مي کردند و براي اين افراد، قبل از شروع اکسپو آموزش‌هاي ويژه ترتيب داده بودند تا در زمان برگزاري نمايشگاه به صورت فعال با بازديد کنندگان ارتباط برقرار کنند. ساير کشورها هم از که از جوانان چيني براي کار در غرفه استفاده مي‌کردند، اولا کساني را به خدمت مي‌گرفتند که به انگليسي مسلط بودند و ثانياً باز با آموزش ويژه وظايف مشخصي را از آن‌ها مي خواستند تا به صورت فعال به خيل بازديد کننده اطلاعات بدهند. در غرفه‌ي ايران تعدادي دختران چيني در گوشه و کنار به چشم مي خوردند که لباس سنتي عشاير ايراني به تن داشتند و مثل مجسمه در کنار تابلوها يا ساير موارد به نمايش گذاشته شده، ايستاده بودند. هر چند اين دخترها سوژه‌ي خوبي براي چيني هاي دوربين به دست بودند ولي ظاهرا به جز عکس گرفتن با بازديد کنندگان (که آن را هم گاهي انجام نمي دادند) هيچ وظيفه‌ي ديگري براي آن‌ها تعيين نشده بود.

2- وقتی از طراح غرفه‌ی اسپانيا علت ساخت عروسک غول‌پيکر سخنگو و قابل حرکت يک کودک پرسيده شده، در پاسخ علاقه‌ی شديد چيني‌ها به فرزند را عنوان کرده است. اين موضوع در بسياری ديگر از غرفه ها هم مشاهده مي شد، ستاره‌ی بسکتبال يکی از کشورها که در چين بسيار طرفدار دارد، در بدو ورود به غرفه به زبان چينی به آنها خوش‌آمد می گويد. مثال‌های زيادی از اين دست همگی نشان می دهد که ارائه‌ی کشورها با مطالعه‌ی کشور ميزبان تنظيم می شود، آنچه در غرفه‌ی ايران به نمايش گذاشته شد، هيچ ارتباطی به چين يا چينی ها و روابط تاريخی دو کشور يا علاقه‌مندي‌های مشترک نداشت.

3- ما ايرانيان مفتخريم که ولي نعمتي چون حضرت علي ابن موسي الرضا (ع) داريم، و هر گونه نمايش و تعريفي از ايران بدون اسم بردن از حضرت، ناقص و ابتر است. جاي معرفي حضرت و حرم مطهر ايشان، حداقل به عنوان يکي از مکان هاي زيارتي و سياحتي منطقه، بسيار خالي بود.

4- جاي سازمان ميراث فرهنگي و جاي شهرداري هاي ايران، خصوصا شهرداري تهران که مي توانست با داشتن مهندسين خوش ذوق و طبع هنري و شهرسازي جاي کمبودهاي فضاي غرفه را پر کند، و ضمن ارائه ي طرح‌هاي خود براي "شهر بهتر، زندگي بهتر"، از طرح‌هاي ساير کشورها کسب تجربه کنند، نيز خالي بود.

5- اينکه چرا ايران در ميان دو غرفه‌ي نه چندان پرطرفدار کره‌ي شمالي و لبنان در گوشه اي از اکسپو قرار داشت هم سوال برانگيز بود. شايد با فعاليت بيشتر و تعامل ديپلماتيک، گرفتن مکان بهتر هم امکان پذير مي شد.

تماشاخانه

جلیلی وعده چه آبی را به اصفهانی‌ها می‌دهد؟ / وقتی قرار است فقط دل کشاورزان را خوش کند (فیلم)

فرونشست به جاده‌ها و فرودگاه‌ها رسید/ کدام فرودگاه‌ها و جاده‌ها فرونشست دارند؟ (فیلم)

فیلم های دیگر